Katalog

f Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınlan'ndan çıkanjale Nejdet Erzen'in Mimar Sinan yapıları üzerindeki kitabı bu konuda farklı bir yaklaşım ve çok yönlü bir bakış açısı içermekte. Bu kitabı tanıtmak üzere sanatçı Melike Abasıyanık Kurtiç, Erzen'le bir söyleşi yaptı. Melike Abasıyanık Kurtiç ve Jale Nejdet Erzen'in sanatçı olmalarının dışında bir ortak yanları da Mimar Sinan'a olan ilgileri. Iki sanatçı kışın birçok pazar sabahını, Süleymaniye Camisi'nin cephesinde güneşin gezintisini izledikten sonra külliyeyi ya da başka Sinan yapılarını ;ezerek, kalp atışı nâlâ duyuan bu yapıların ayrıntılarını ve Sinan'ın estetiğini konuşarak geçiriyorlar. MELİKA ABASIYANIK KURTİÇ "Osmanlı mimarisindeki insancıl değerlere sahip cıkalım" Jale Necdet Erzen'den "Mimar SinanEstetik Bir Analiz" an ytllarda Mimar Sinan hakkında yerli ve yabancı yayınlar çoğaldı Mimar Sinan kıtabının diğerlerındcn farkı nedır? Benim Mimar Sinan'a yaklaşımıma yön vcrcn sanıyorıım öncelikle sanatçı oluşumdur. Sinan'ı incelemeye başladığımdan hu yana yirmi yılı aşkın bir süre geçti, Sinan'ın yapılarını birçok yönleri ile tanımaya calıştım, giderek Sinan'a yapısal olarak bakmayı da öğrendim. Hocam Doğan Kuban'a yıllar önee bu konuda doktora yapmak üzerc başvurduğumda ressam olduğum için bana yüzcylcri incclememi önermişti. Bcn de mimar olmadığım için belki Sinan'a pek az kimsenin baktığı gibi baktım. Ama bu birçok açıdan bir avantaj oldu, zira, bütün Osmanlı ve lslam mimarisinc olduğu gibi Sinan'a da yerleşmiş değer yargıları açısından bakılıyor ve bazı özelliklcri, farklılıkları, hele kcndi içindeki değişımleri farkcdilmiyor ya da gözardı ediliyordu. Egemen olan genel yargılar birçok yapının inceliklerini vc farklılıklarını ve Sinan'ın zaman içindeki değişimlerini gözdcn saklıyordu. Ayrıca bugün hâlâ Türkiye'de sanat tarini vc eleştiriye hakim olan yaklaşımda estetiğe yer verilmediğini söylemek yanlış olmaz. Bencc önemli olan kültiirel sanatsal biçimlerin insanlar için nc anlamlar taşıdıklarıdır. Estetik biçimdc anlamın araştırılmasıdır. Bcnim kitabınıda böyle bir yaklaşım söz konusu. Sinan'a bir sanatçı gözüyle bakmanın getirdiği bazı özellıkler var sanırım. Bir sanat escrini anlamak ve tanımak için onun biçimini bütün önyargıları unııtarak, doğru olarak görmcyc ve onun çok yönlülüğünü algılamaya çalışıyorum. Biçim sözcüğü, özellikle mimaride çok şey içcriyor: Akustiği oluşturan öğelerden tutun, ışık kalitesi gibi elle tutulamayan bir unsura, ya da strüktüre kadar. Bunlann ilişkilerini anlayabilmck için göz yetmiyor, ama gözün insanı sorulara götürecek kadar keskin olması gerek. Mimar olmadığım için, mimariyi doğru anlayabilmek amacı ile belki birçolc kişiden çok daha fazla strüktüre baktım. 1975 yılında Sinan camilerinin cephe analizleri üzerinde başlayan doktora tezi araştırmam giderek başka unsurlara da yöneldi. Sanıyorum ki bu araştırma sonunda Sinan mimarisinin yarım yüzyıl içinde SAYFA 8 I Istanbul, $ehzade Camlsl Doflu Ctpı.v,, JI göstcrdiği farklılıklar ilk ke/ rı da gerekiyor. yayına döküldü. Osmanlı sanatı ve mimarisi J MIMAK Sorunuza daha kısa bir cc üzerinde çok önemli bulgular H*mlhUIH.' vap verebilmek için vurgul.ı ortaya koyan ve anlamlı demak isterim ki Sinan mima ^erlendirmelcr yapan bir sarisi o kadar çok yönlü, zeıı nat tarihçimiz l i a r v a r d ' d a gin ve o kadar çok önemlidıı Gülru Necipogiu. Necipoğki ona hcr yaklaşan farklı bıı lu'nun yazıları Osmanlı kültür şcy bulacaktır. Son zamanl.ı ve mimarisi uluslararası platra kadar Mimar Sinan'a baformda çok yönlülüğü ve zenkış açısını ve değerlendirmeginli^i ile tanıttıgı için çok leri lslam vc Osmanlı sanatı ve kültürü önemlidir. Neticede, Sinan'ın tarinin üzerindeki genel görüşler, bunların zabirkaç dev mimarı arasında olduğu man içinde değişmediği, statik oldukbugün bütün sanat tarihçileri ve miları inancı, lslam mimarisinde Osmanmarlar tarafından su götürmez şekilde lı'da hep ortaklık, benzerlik, aynılık kabul edilmiştir; ama bakıyorsunuz arayan değer yargıları etkilemiştir. Sionun üzerinde dışarıda daha çok kafa nan'ın sultanlar için yaptığı camiler yorııluyor ve Sinan'ın yapılarını bizim modcl olarak alınmışlar, farklılıklar, mimarlarımızdan, öğrencılerimizden çeşitlilikler, zaman içindeki değişimler çok, yabancılar gezip tanımak istiyorgözardı edilmiştir. Benim doktoram ile far. Daşlattığım çalışma, cephe analizleri, Osmanlı mimarisini Batı dünyasına zaman içinde Sinan'ın ne denli farklı en kapsamlı şekilde tanıtanlar arasında arayışlara girdiğini ve her ycni uygulaA. Gabriel, Ernst Egli ve son yıllarde manın mimarisinin tüm yönlerini etkiGodfrey Goodwin oldu. Bizim de bu lediğinı göstermiştir. konuda yaptığımız araştırma ve yorumların hiç değilse görüş zenginîiği O vakıt Sinan konusunu tüketmek ve kapsamhlık açısından bunlardan imkânstz gıbı görünüyor aşağı Kalmaması gerekir. Bunun için Vurgulamak isterim ki son yıllarda de yalnızca Sinan'ı ve Türk mimarisini yayınların çoğalmış olmasına fearşılık bilmek yetmiyor. Tüm dünya tarih ve Mimar Sinan ya da yapdarı hakkında kültür nerspektifi gerekiyor; oysa Siyetcrince araştırma ve yayın yoktur. nan hakkında söylcyebilcccklerimiz Türkiye'de bu konuda en uerinlemesigenellemelerle biter. ne yorumları bu konuda bir kitabı olmasa da Doğan Kuban yapmıştır. Ali Mimarlık söylemi farklı yaklaşıtnSaim Ülgen'in çizimleri, rölöveleri ise lar, değer yargıları vc çok farklı modcrn hâlâ güvenle başvurabileceöimiz asal uygulamalar ile bugün genel sanat ve kaynakları oluşturuyorlar. Ancak, Sikültür iöylemının nerdeyse önünde ginan'ın birçok yapısı ve bunların nasıl dıyor denilebılır mp Modern mimarı gerçeklcştiği hakkında, yok olmuş yaüzerinde gelısen bu yoSun literatür içinpılar konusunda bilgilerimiz çok kısıtde Sinan halâ güncelliğini nasıl korulıdır. Demek ki biçimsel irdelemeler, yorr1 estetik yorumlar kadar arşiv çalışmala Mimarlık söylemi için şunu belirt mek isterim ki, doğal olarak bütün diöer sanatların önüne geçmiş ve hayati bir konu olmuştur. Zira kentler büyüdükçe, medya ve gösteriş önem kazandıkça, sosyal ve kültürel çevre insanın gereksinimlerini ve arzularını tatmin ctmek bakımından ön plana geçtikçe mimari dc hem politik hcm estetik olarak daha çok önem kazanacaktır. Sinan'ın güncelliğini korumasına gelince, bunun nirçok nedcni var, kültürel kimliğimizi tanımlamak ve mirasımıza sahip çıkmanın ötesinde. Sinan sürekli yeniyi ve daha iyiyi arayan tavrı, 'yer' ve 'çevre'ye uygunluğu ile modern yapıda bir sanatçıdır, özgündür, kişiliğinin damgasını vurmuştur, kendi zamanında çaödaş ve öncüdür. Bu bakımdan, arauaki yaklaşık 500 yıl onu bizden uzaklaştırmıyor. Bugün gerek mimar gerek mimarlık öğrencisinin Sinan'dan hem küçük ayrıntıda hem de anıtsal ölçekte öğreneceği çok şey var. Bir yer kaplaması, merdivcn detayı, ya da kubbe strüktürü birçok çağdaş yapının üretemeyeceği kadar çok bilgi aktarabilmektedir. Çevre düzenleri keza. Üstelik yüzcysclliöc boğulmuş ve teknolojinin getirdiği kolaylıklarla yapı olgusunun anlamlıfığını gözardı etmiş çoğu çağdaş mimarinin öğretemeyeceği Dİr yapıDİçim ilişkisi öğrenilebilir bugün hâlâ Sinan'dan. Bunun da ötesinde mimari konusundaki düşünceleri eklemlendirmeye ülkemizde çok büyük gereksinim var. Çağdaş mimari Türkiye'de büyük ölçüue elclektik ve yargısız. Kolay para dışında kriter yok gibi. Görsel ve çevresel birtakım değerlerin geliştirilmesi gerekiyor. Bunun doğru ipuçlarını modayı izlemekle ve kopyacılıkla dcğil, dünya mimarisinde olduğu kadar kendi mimarimizde, daha kolay yakınlık kurabileceğimiz estetik değerlerde arayabiliriz. Ostclik Sinan her zaman cvrensel bir değcrdir. Ayrıca ben, bu konular üzerinde düşünmeyi, çok mükemmcl bir müzik dinlemck, bir resim izlemek katlar zevkli ve doyurucu, heyccan vcrici buluyorum. Zira sanat dünya ile ilişkı içinde anlamların üretilmesidir> mimarinin estctiğinde ycryüzüne ait varlığımızın anlanılarını bulabiliriz: Sinan'ın yapılarında ise mimarinin bu özelliği bütün duyulara ses, dokunma, göz, kinetik hitap edecek şekilde çok yönlü olarak işlenmiştir. Bu çok yonlülüg'tin içinde toplumsal boyutun rolü nedır'' Kuşkusuz tslam kültürü içinde, hele o zaman bu başlıca faktördü. Sosyal gereksinimlere karşılık vermek, ama bir ycrde de onları yönlendircrek politik bir ideolojiyi gerçekleştirmek. Sultan Süleyman'ın destek olduğu büyük imar faaliycti daha önceki sultanlar zamanında da olduğu gibi inıparatorluğu güçlendirici en önemli ctkenlerden biri idi. Sülcyman zamanında tek tek binalardan çok farklı ihtiyaçla ra hizmet eden külliyelerin yaptırtlmış olması bu imar faaliyetinin ne denli bilinçli bir düzeyi olduğunu gösteriyor. Ama toplumsal boyut işin bütün inceliklerinue vardır, yapılarla, belirli iliskiler kurulabildiği, yapılar estetik varlıkları ile birtakım anlamlar aktarabildikleri için insanlar kendilerini Osmanlı olarak hissetmişler bu bütün içindeki yerlerinin anlamlarına varmışlardır. Mimar Sinan yaptlarındaki tnekan estetig'i üzerinde geçliğimiz aylarda Harvard'da bir konusma yaptığını bılıyorum Mckan konusu seni herhalde özellikle ılgılcndırtyor Peter Ei\enman'ın 'Bız mekanı kontrol altında lıttan biçimsel yetkınliğin başrolü oynadığı bir oyunun sonunu temsıl ediyoruz .. yapmamtz gereken biçimden çok mekân üzerinde yeni bir kuram üretmek ' düşüncesine ne diyorsun? CUMHURİYET KİTAP SAYI 357