Katalog

diği yıllar, tek parti yönetinıinin baskı döneminc rastlar. Özelliklc yazarhğının belirleyici yanını oluşturacak olan gülmcce türündekı ürünlerının ılk örneklerini bu süreçte vermcye başlar. 'ikinu Paylaşım Savaşı'nın Avrupa'yı saran ctkisı Kisa süredc ülkcnın ekonomik vc toplumsal yapısına da yansır. Bu değişim, etkilenme aşamasında, savaşın doğurabilcceği sonuçlar üzerine, ülkc içinde alınan ekonomık vc siyasal önlemlcr, yönetıme karşı roplumun değişik ke sımleri iizerinde olumsuz tepkilere neden olacaktır. Gittikçe artan baskılar karşısında, tek parti yönetimine duyulan tcpkilcrin yoğunlaştığı bir ortatndır bu. Yazın alanında ise Sabahattin Ali'nin öncülüğünü yaptığı toplumsal gerçekçi yönelimde ürünler verilmektedir. Bir di2er yanda da Sait Faik, toplum içindcki bireyin sorunlarına yönelcrek ycnı bir öykü anlayışını geliştirmiştır. Ülkenin top lumsal sorunlarını yazın aracıhğıyla dilc getirmeyi amaç edinen bir kuşağın oluşum yıllarıdır. Aziz Nesın, ılk ürünleriyle, bu yöneli min ıçınde yer alan bir yazardır. tlk öykü lerini yayımladığı yıllar, yazınımızın gerçekçilik yoluııda yoğun ürünlcrin verildiği döncmdir. 1900'lü yılların başlarında ılk ürünlcrini veren kuşağın ustalaşmaya yöneldiği bu yıllarda şiir, öykü ve gazete fıkracılığı onun yazarlığının hazırlık dönemini oluşturur. Nesin, bu dönemde, gazete ve dergilerde yazdıgı yazılarla geniş bir okur kitlesine seslenebilmiştir. Gülmece yazınımızın çağdaşlaşma döncmi Aziz Nesin'in Sabahattin Ali'yle birlikte çıkardığı Markopaşa dcrgisiylc başlar. Aziz Nesin, bu dönemdeki öncü çabasının süreğinde verdiği ürünleriyle, Batı etkisinde gelişen gülmece anlayışını yıkmıştır. Ulusal gülmece gelencğini bugünc bağlayarak çağdaş anlamda bir bileşime varıp, hcr kesimden okur kitlesine ulaşabilmiştir. Geliştirdiği teknik, anlatım biçimi ve tematik zengınlikle çağdaş gülmece yazınımızın etkileyici kaynağı olduğu gibi, ycni bir gülmece anlayışının gelişmesine de öncülük etmiştir. Nesin, bu hazırlık dönemi sonrasında kendisini tümüyle yazın uğraşısına verir. '50'li yıllar onun öykücülüğünün belirgin öğelerinin önc çıktığı döncmdir. Ülkeinsan gerçeklerine bakışını adeta bu pykülerinde simgeleştirerek dile getirir. Öykücülüğünün üçüncü evrcsinde (1957) yeni biçim denemelcriylc öykücülüğünü gelişkin, yenılevicı bir düzeye getirdiği gibi, çağdaş gülmece öykücülüğüne Je yeni açılımlar kazandırır. Öykücülüöünün bu evresinde yayımladığı masallar kitabı (Memleketın Birinde, 1958; Hoptirinam, 1960), bu yöneliminin ilk örne^idir. Ülkenin toplumsal ve siyasal baskı ortamında yazmaya yöneldiöi öykiilerinde (masallannda) halk anlatı geleneöinin oj*clcrındcn yararlanır. OykücüliiğTınün bu evresinde beliıgin olan 'masal temi'yle, ulkenın günlük siyasal olaylarını, toplumsal bozuklukları eleştirel bir yaklaşımla etkileyici bir biamdc yansıtır. Öykuferinde 'soyutlama ve genelleme'ye yönelişinin uzantısı olan ofgunluk dönemi, öykücülüğünün dördüncü evresıni oluşturur. Bir yanda halk hikâyeciliğinin, özellikle meddah geleneğinin anlatım olanaklarından yararlanırken öte yandan da vardığı bileşimle, çağdaş anlamda bir gülmece oyküsü anlatım teknigı gcliştırir. Bu bileşım, onu çağdaşları arasında bu türün etkileyici, öncü bir kişisi durumuna getirir. Büyük Grev(1878), onun bu döneminin yetkin örneklerini içe rir. Aziz Nesin, yapıtlarında, çizdiği toplumsal topograryadaki insantoplum gerçekliğini birçok boyutuyla yansıtır. Onun buradaki toplumsal gerçekçi yönelimi, ülkenin toplumsal değişim, geüşim süreçlerini ve bu değişim içindeki insanm konumunu saptamaya yöneliktir. Toplumsal yapıdaki aksaklıkları, bunların güncel yaşamlara yansısını; bu bağlamda, insanfarın birtakım özelliklerini humour yüklü bir anlatımla yansıtarak, bireyin, toplumun tipografyasını çıkarır adeta. Toplumun ner kesiminden, her yöresinden insanı; yaşanılan düzenin olum suzluklan, çelişkileri, bozukluklarıyla yansıtır. Kücük insanların ezilmişliklcrinı, toplumsal aengesizlikler içinde oradan oraya sürülmu^lııklenuı, haksızlıklara uğ ratılmışlıklarının dramını trajikomik yanlarıyla sergileyerek, insantoplum gcrçckliğinde (çatışmasında) düzenin eleştirisini yapar. Nesin, bu gerçekliklere yönelirken; eleştirel tavrını, bakış açısını nep şu eksendc tutmuştur: însan, daha iyi biryaşam sürmeli, daha özgür yaşayabilmelıdır. Onun eleştirileri salt toplumsal düzenin bozuk yanlarına yönelik değildir. Kişilerin olumsuzluklarını, yanlışlıklarını, eksikliklerini de göstercrck uyarıcı, etkileyici vc yönlendirıci bir çaba güder. Aziz Nesin'in, yapıtlarında, toplumsal gcrçeklikleri yansıtmada ycrgisel gülmeceye başvurması, onun sanatının etkileyi ci yanını oluşturmaktadır Nesin, bunu 'gülerken düşündürme' ercğiyle bütünleştirir. Bu onun öykü roman ve oyunlarının çıkış nirengini oluşturan belirgin bir öğedır. Nesin, çoğunlukla halktan kişileri konu edinir. Olaydır ön planda olan. Kişiler, onların gerceklikleri, bu örguye uygun biçimde verilir. Buradan hareketıe kurar öyküsünü. Bu anlamda, yapıtlarında ko nu, kışi, tema zenginliği vardır. Bunlaıla birlikte etkileyici Dİr dil evreni de kur muştur. Özelliklc öykülerindc ycr ycr halkın konuştuğu dile başvurması, toplumun değişik kesimlerinden anlattığı in sanlann dünyalarıyla gelen bir özellik ta şır. Kullandığı bu dil, gcrçckliklerini yansıttığı kişilerin dünyasını, psikolojik yapısını sergileyen önemli bir öğedır. Romanlarının başlıca temasını yine toplumun aksak yanları, halkın güncel yaşamdaki süreğenleşen, bir debdcbe içinde yaşanılan çelişkıler oluşturur. Geniş bir kesimin panoramasını bu odakta çi zer. Toplumsal yergi, gülmece romancuığının ba^at öğesidir. Yansıttığı gerceklikleri sergılcrken belirgin tiplemeler çizer. Romanındaki tezi bu doğrultuda, 'tip'in kişiliğiyle sergiler. Gol Krah (1955), Zübük(1967), Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz (1977) gülmece yazınımızın başarılı roman örnekleridir. Idam cezasının insan haklarına aykırı bir uygulama olduğunu hicveden Surnâme (1976) ise konu ve anlatım biçimi bakı mından romancılığımızda önemli bir yere sahiptir. Nesin, Batı romanı ile Osmanlı anlatı geleneğinden yararlanarak vardığı bileşimle, çağdaş Türk romanına yeni bir açılım getirebilmiştir. Bu anlamda Surnâ me, Nesin'in başyapıtlarından biri sayılmalıdır. Yazınsal ve düşünscl eylem insanı olan Aziz Nesin, bu yoğun yazın çabasını pe kiştirici kılan her türde ürünler vermiş, düşüncelerini bu yapıtları aracılığıyla yığınlara ulaştırabilmiştir. Öykü ve romanlannın yanı sıra tiyatro oyunlarıyla da bu bağı etkin biçimde kurmuştur. Onun yazınsal kimliğini yarınlara ulaştıracak olan"gülmece yazınının çağdaş öncüsü, ustası tanımını daha çok benimsemcmiz gerekecek. Aziz Nesin'in çağının tanığı, çağının sorumluluğunu taşıyan aydınsanatçı kimliğinin izleri, etkileri ise; her dem yazın, düşün, kühür coğrafyamızda bir meşale gibi ışıyacak; iklimden iklime, kuşaktan kuşağa geçecektir. • azıznesn DAMDA DE11VAR KALPAZANUK BİLE YAPILAMIVDR azjznesn Nazik Alet/ Aziz Ncsın/Adam Yayınları/ 164 s Aziz Nesın/ Adam Yayınları/ 164 s. Damda Deli Var/ Rıfat Bey Neden Kaşınıyor/ Aziz Nesın/Adam Yayınları/ 137 s Deliler Boşandı/ Aziz Neuıt/ Adam Yayınları/ 161 s Leylâ ile Mecnun/ Aziz Nesın/ Adam Yayınları/ 86 s Ölmüş Kşek/ Aztz Nesın/ Adam Yayınları/158 s Kalpazanlık Bile Yapılamıyor/ Aztz Nesttt/ Adam Yayınları/ 132 s Yetmiş Yaşım Merhaba/ Aztz Nesın/ Adam Yayınları/ H9 s. SAYFA 12 CUMHURİYET KİTAP SAYI 283