Katalog

"Sultan Galiyev ve Sovyetler Birliği'ndc Milli Komünizm" önderlcrin metinlerine, büyük kcntlerin hikâyesine alışık okur için Ekim Devrimi'nc dair beklenmedik bir boyut sunuyor. Kızıl Ordu çatısı altında, beyaz ordulara, Çarlık generallerine karşı sürdürülen ve Bolşeviklerin tasarladığından daha farklı bir "geçiş"i, toplumsal dönüşümü hedcflcyen değişik türden ycrcl güçlerin hikâyesini söz konusu ediyor kitap. Tarihi yeniden üretmek icin MASİS KÜRKÇÜGİL o gı'ce yınc \abahlamı$lık biz üç adam ve bir scmâver nusret'ın bakuda buldugu ibrahım sâmı'yle beraber oymalı bir de cevtz sandık . ıçınde kımlerhı unu/ulduğu nerimanuv mustafa \uphi sultan galiyev (Arillâ tlhan, çalar saat) lenmedik bir boyut sunuyor. Kml Ordu çatısı altında, beyaz ordulara, Çarlık generallerine karşı sürdürülen ve Bolşeviklerin tasarladığından daha farklı bir "geçiş"i, toplumsal dönüşümü hedefleyen değişik türden yerel güçlerin hikâyesidir söz konusu olan. Bu nikâye kitabın konu edindiği Müslümanlar için gcçcrli olduğu kadar Ukrayna'daki, Gürcistan'daki "milliyctçi"ler için de gcçcrlidır. Kcntlerin deöıl bozkırların, proleterlcrin değil yoksııl köylülerin, sınıfla kaynaşmış Marksist aydınların değil mazlum milletlerini kurtarmak isteyen yenilikçi aydınların türküsüdür bu. Bir Doğu dev rimı, küçük burjuva demokratlann öncülüğünde, toplumsal bileşimi itibariyle "devrimci burjuvaziyi", köylülüğü içeren bir Asya Devrımi peşindedir Müslüman komünistler. Tatar işçilerinc de gcnış bir coğrafyadaki bu dcvrimın sürckliliğinin güvencesi olarak hakılıynrdıı Bugün Ekim Devrımi'nin yozlaşmasına ilişkin tartışmalar yenilenirken, toplumsal alandan önce siyasal alanda dönüşümün tarihine ilişkin farklı rakamlar veriimekle birlikte, hiç değilse Rus olmayan uluslarla merkezin, oldukça crkcn bir tarihte, 1923 yılındaki Onikincı Parti Kongresi'nde kcsın olarak yollarının ayrıldığını söylemek miimkün. Gürcüstan'a ilişkin Lenin'in bilincn soıı yazılarında açıkça Büvük Rus şovenizminden sözedilirken, Ufcrayna'da milli meselenin yakıcı bir iç savaş unsuru haline geldiği 1923 kongrebindc Rakovski ta "Sultan Galiyev ve Sovyetler Birligi'nde Milli Komünizm" Bdm Devrlmlnjn yoztafması S SCB'de Müslüman milletlerde milliyetçilik harcketleri uzun siire henı SSCB'yi yeşil bir kuşakta bdgma sevdalıları hcm ue Turanpcrcrstler için yoğurı bir ilgi alanı olmuştur. Bu ilgi alanının odak noktalarından biri ise; Ekim Devrimı'nin ardından bu devrimle Müslüman milletlerin kurtuluşu arasında ilkin sezgisel, daha sonra tcorik bir çcrçcvcye oturınamakla bırliktc düşünsel bir bağ lantı kurmaya çalışan Sultan Galiyev olmuştur. Bir doğu düşüncesi olarak Galiayevizm Türk düşünce dünyasında bir yankı uyandırmamıştır. Böylcsınc kapsaınlı bir çerçeveye de sahip değildir. Ote yandan Mu.stafa Sunhi'nin Milliyetler 1 lalk Komiserliği'nde çalışma arkadaşı olarak da fazla önemsenmemış; sosyalıst akımlar kendı gelencklcrını (şecerelerini) Mustafa Sııphı'ye dayandınrken, onun et kcsındc kaldığı Yusul Akçııra ilc Milli Meşrutiyet Fırkası'nda mesai arkadaşlığı sıraMiıda savunduğu goruşlerle bir bağlantı kurup kurmadığı d.ıhı tartışılmadan Sultan Cîalıaycv susuş kumkumasına ter kedilmiijtir Geçtiğımi/ bııkaç yıldu ıse yayın dünyamızda neredeyse bir Sultan Galiyev rüzgârı esmekteydi. Oıı beş yıl önce alanında ciddıyc alınabilccck ılk ciddi eser olarak dcgcrleiKİırilebilccck olan Sultıııı Gjliycv (1) kitabından sonra, 1993'tc bir doktoıa ttzi, (2) bclgcscl lomanı, (3) ilkınin bir anlanıda popülcr bir tarzda (dızınin adı da polısıyc bir çagnşım uyandırıyor "tarıhın mcçnullcn") ışlendigı tckrarı ( Fürkçt* yayımlayanlarınca eklenen derlcmc bir nıaf/emf ilc) (4) ve nilıayet şimdi de Sultan Galiyave'i çok daha gcnijj bir pers,pcktif icinde degerlendırmeye çalışan, bu açıuan ırdclcnmcyc hepsinden daha fazla mııhtaç olan Sultan Galiyev ve Sovyetler Birliğinıle Milli Komünizm. (5) rafından ifade edilmiştir. tşte tam da bu tarihte Sultan Galiyev, ilk kez tutuklanır. Bu devrim tarihinde sonradan önemi anlaşılacak, ilk kez bir yüksek parti gö revlisinin keyfi olarak "parti" tarafından tutuklanmasıdır. Kamenev ilerde, bu konudaki suskunluklarının kendi akıbetlerini hızlandırdığını söyleyeceklcrdir. Sultan Galiyev, Ekim Devrimi'nin bir başka çephesini vc onunla sınırlı kalmayarak Üçüncü Dünya'daki devrimlerin kapsamlı bir biçimde yanıtlanmamakla birlikte başlıca sorunlannı masa başında dcğil adım adım devrimin yürüyüşü ya da daha doğrusu tökezlemesi sürecinde dile getiriyordu. Müslüman dünyasının bu ilginç simaM açıkça bir atcist ve komünist olduğunu belirtmış olmasına rağmen Türkiye'de sağ tarafından bir Müslüman milliyctçı olarak sahiplenilmiştir. GaJiycv'i, aynı yıl larda tarih sahuesinde bulunan Zeki Veli di Torgan ile yanyana geriren böyle bir değerlendirmenin dayanaksızlığını aıılamak icin devrim günlerinde her ikisinin ne kadar farklı bir konumda olduklanna bakmak yeterli olacaktır. Sultan Galiyev Devrimlc yola çıkmış, oldukça geri bir toplumsal formasyondaki halkının kurtuluşıı için devrimin saflannda mücadele etmiş ve devrimin zaafiarını görerek yeni arayıslara sürüklcnmiştir. Muhalif konumu ona "Müslüman Troçki" adının vcrilmesine de neden ol muştur (Troçki'nın hemen hemen hiçbir yazısında adı geçmediği halde, yakın bir nağlantı olduğu sanılmıştır). Ancak düşüncelerinip, Latin Amcrika'dan Uzak Doğu'ya geniş bir coğrafyada, etkısi hak kında yazarlann fikirlerinc katılınsın katı lınmasın, bu düşüncelerın tarihscl bir dizi i i dile getirdiğini anlamak için Sultan Galiyev ve Sovyetler Birligi'nde Milli Komünizm'c kitabının ilgıli bölümüne bir göz atmak yetcrlı olacaktır. Sultan Galiyev'in ilcri sürdüğü diişün celer bugün için geçerlıliklerinden ziyade Ekim Devrimi'ni de içerecek bir biçimde Üçüncü Dünya'da ulusun yeniden inşasına (devrime) ilişkin tartışmaları tarihsel bir zemine oturtmak açısından öncmlidir. Gcniş bir kaynakça, sözlük ve kronolo)iyle kıtap, tarırıı yeniden iiret mcye nıeraklılara yeterli nıalzemeyi ver mektcdir • 1) Sultan Galiyev ve Sovyct Müslüman ları Alexandrc A Bcnningscrı Chantal QucU{cuiay, 1981, llür yayın. 2) Sultan Galiyev vc Sömürgcler Enternasyonalr Erol Kaymak, ll)l)i, \rfuan Yay 3) Sırat Knprüm Sultan Galıyev Rcnad Muhammedı, l')()i, I'ürk Dürıyau Araş Vakfı 4) Alcxandrc A.BennıngscnCbantal Quelqvujay: Sultan Galıaycv. Üçuncu Dunyacı Devrimin Babası, 1W), Sosyalıst Yay. 5) Alexandrc A Benningu'HS lindcrs Wımhush Sultan Galiayev ve Sovyetler Birliii'nde Milli Komünizm, 1995, Anahtar Kitaplar. Sultan Galiayev ve Sovyetler Birligi'nde Milli Komünizm, IAlexandre A Benningsen S. Enders Wımbush /Özgün baskısı 1979/ Çevıren: Bülent Tanatar/ 320 s. Anahtar Kitaplar CUMHURİYET KİTAP SAYI 282 Sultan Galiaev rüzgârı "Sultan Galiyev ve Sovyetler Birligi'nde Milli Komünizm" önderlcrin metinlcnnc, büyük kentlerin hikâyesine alışık okur için Ekim Devrimi'ne dair bek SAYFA 10 Sultan callyev dervlmle yola çıkmış. oldukca gerl bir toplumsal formasvondakl halkının kurtuluşu için devrlmln saflannda mücadeie etml$ ve devrimin zaafiarını görerek yenl arayıslara sürüklenmlştlr.