Katalog

Hasan Bulcnt Kahıaman, NuıtUn Gurbılck'ın "Yeı Dcğıştırcn Golgc"sını, bir çozme ve yeniclen ın^a edcmcmc ılencmesı olarak nitelıyor HASAN BULENT KAHRAMAN odunı/m Tuıkıvc dc f,Liek \,uııı s.ıl kııllııııl /ımındı fıu ksc onla nn da ııkı planı olıbılccck duşunsel du/kıııck bıı soıun olıııavı sıııJıııuyot Bovlesı bıı dııııımlı katsıl ısmanın onemli nedenleu arasındı bıs,ı bıı kıvrımla bugu ne tlcğnı hcnıcıı lııçbıı voııını du/cvınde kaışılasmaıi] ııııız CjLkıııeklctlır Gttçekleıı de modernmn Iuıkıye4de asla bıı ukolo|i olaıak gorulmemıs dcgYrkndırılmcmıijiır Modcmı/ım tck kaw ınıa bıçımımı/ onu bır toplıını vı >ia toplumsal donustuıum proıcsı olarak cle ılmaktır Gerck sagdan gcrckse soldan bıı anlama gclebıkcck voıuın elcnc meleı 1 modemı/mı yalnı/eı kılkmma ıler kme sanavıksme nıhayct Batılılasma ola ıak goımustuı Solun da saöın da evrcnscl dıısunsî'I onculleıınden haberlı olnıanıası boylcsı dcrın bıı sıkıntının dogmasına vol açan ıkııiLi bır ııcdeııclır O aıada \apilan tartısm ınııı ıslmd ı nıodt ınkstıı mı (nıo dernızıng) olduğu unutulmıış ya da bılınc mcmıştır Sorıınun vazınsal duzc\clckı n,üuııı d.ılı ı dı vıhımdıı Modernmnm bır ıdeolojık yonseme ol ırık asıl tartışılibıkccgı bıı ılan dakı vaıısınıal 111 tumdcn yok sıyılmıstıı Bur.ıd 1 d ılıı sorun ınotlet nksıne (dllın edebıvıtın uslubun vc dııyarlılıg'ın modern les,mcsı) olarak koyulnms.ıuı konuvu alısıl mi!j yapının vc yaklaşunın goıclı olırık dı ha u/.ıgındı kılıı ık cle ılnıava çalısan cn oni.mli ısımkrckn 1 ınpınaı cla o/cle daha faıklı bır e£>ılmı gostcimemıstn Natta nıo deını/mı bıı uıpeıme tlıye îanimlıyan Tanpınaı ırdckmcsını bclkı dc modcrn dc nemevccck bıı bakıs açısıvlı \e sıııcklı ola rak ı k .ılclıgı kıvr ınıın /ıttını gıdeıek kale megctırnıeye çalısmıştır Tanpınar bır yoksamanın ıçındcn yazmış vc sonunda bır lıavıllamıı ıvı nıodeının Turkçe clekı dısavuııımu olarak tanınilamış,tır Tabıı, 1960 larda olmus bır yazarı bugun kars.ılasjıgımız karmaşanın sorumlusu say mak olanağı yok Aıadan geçen ve çok şevın degıştıgı go7İemlerımi7i dcrınlestırmcye olanak vcrccek aracların onca çogaldıgı bır doncmm sonunda bugıın bık egeı bır yok sunlııktan so/ cdılıyorsa dıırumun ıç karar tıcı yanı vc ordan kaynaklanan sorumluluk bu son çeyrek vıızyılın duşunce adamlarına ve eleştırmenlerıne duşmcktcdır Metın çozumlcmclcrının vc o çalışmalara dayanak olusiuractik kuramsal aıka planın, kavramların one çıkarılmadıgı bır ortamda ve mantık ıçınde sorunun bır adım otcyc ta ş,ınması da beklenenıez dogallıkla Kaldı kı, salt modırnızmı bır telos olarak tartı$mak da nc kadar anlamlıdır bılınmcz Onun çc şıtlı usluplara yapılara yansımasını ırdele nıektıı sorun Nurdan Gurbilek, aslında okuma ve ço zumlcmc cdımlcnnın mctın okur arasındakı ılıskıve ılavalı ozcUıgı hatla bu ozcllıgın nı telı^ı olarak gelijjtırdıfiı bır ka\ramı ver değıştıren |;olge cftrcukmcsını ad olarak scçlı ğı knabıııda boylcsı bıı dcgukndıımeve gı ri!)ivoı Ku^kusıı/ Gurbilek 111 kıtabı olustuıaıı \L Tanpınar 1 Atav 1 Alılgan 1 Kurasıı vu \L onlıım niıtıiıkıını },ı 1111 soııınsill ııını ııdckılıjiı \ ı/ıl ııınd 1 modcını/mı ço/ıımk nıck yıbı bıı lcnıcl dıııtııdciı vol > çıknııvoı (•ıııbıkk bı/dc cok a/ orııcgı gorukıı bu M öü Bir çözümleme ve yeniden kuramama çabası vı vapıvoı vt niLlın lerı bı llı sorunsall 11 1 otıırtup bclh gorıın gulcraen clc alıııak suıclıvle kusatııklan kadar kıışttıldıklın olgular \onuiulcn I ırlısıvor () b ı^l ım da f a n p ı m r 1 go ıunıncycn vc yılııı len açısınılan A( ı\ 1 ıronı akıl pırodı hıcıv çcrçc\ciindc, Atılgan 1 la^ıa sıkıntısı' ıcınde Karasu\u ya?ı vc ııınma yonıınde çozumluyor Cıiırbıkkın kıtabında uzennde ozellıklc durıılnıası gcukcn ıkı nokta oldugunu sanı yorıım llkı ^u 11 ıngı yazar olursa olsun, onu soku vc vcnıdcn kurarkcn Gurbilek bugunc de^ııı gtlırdıgımız yargıların yo ıumlarm vapıla \c va/.ura donuk olmaktan <<ık kendımı/ı ıccı Jıöını vurguluyor Gerek Tanpınaı 1 gcıcksc Atay 1 'bi7' bellı açılar dan vc bcllı \01um tercıhlerıvle okııdıtöu 11111/ ıçın onlııı sımdı aşılması zor, kalıplaş nııi; ınl ım kıış ıkl ırının ardından goruvo ru/ Dolas>ıvla Gurbilek de cabasını bu ka bııklaıı kıınıık bu kııeçleşmış çerçeveyı sokııuk \ı clı ılılıjiı yazarı venı bır anlanı butunlugu ya da parcalanması ıçınde oku nıak ıstıyoı Kıtabındı bcııım ıçın onem taşıvan uç ya zara donuk uç dc oncnılı saptaması var tl kın Tanpınar 1 laıtışııkcn benıııı de oteden btrıdır ılılc gctırdıgım bır olgıınun altını çı 7erck ıi;c ba^lnor Tanpınar'ın "bolunmuş bır dunyunın ruınunını' yazdıCını soyluyor ve bunıı bu 'ozne' sorununa bağlıyor O7 nc, Tanpınar dakı oznc, Gurbilek c gorc "kendisındcn kopamayaıı oznenin bakışıdır" ve bu ıiLilcnlc lanpınar "oznenin kendisini unutmadığı bır hatırlayışın romanlarını yazdı " Bu amaçla da "nesnelcrın yuzeylerinı sıldı." ü vakıt hcr şey bır hatırla mak noktasında duğumlenmıştır kı, o da Rcçmışı, onun a^ılamayan çcvrcnın getıre cektır Gurbilek burada da ılgınç bır sapta mada bulunarak, Fanpınar'ın butıın bu kur cu ıçınde 'kultur'ıı bır ıkamc aracı olarak kullandığını soyluyor Bu, 'euzelin ikamesi'dır ve Diııadan yola çıkan Tanpınar, Gur bılck c gore 'sanatın uyum ükesı' çcvrcsın de donmcyc başlamıştır Bu saptamalara aynen katılıyor ve bunları Tıırk modernızmasını yorumlarken kullana bıleccftımız oncmlı katkılar sayıyorum Ne var kı bır şeyı belırtmek gerekıvor Gurbı lek, bıra/ d'ı naklı olarak, bu oluşumun duşunscl oncullcrınc vc kınctık' noktalarına değınnııyor Oysa, bana kalırsa, tanpınar'ı sonunda sanatın uyum ılkesı' çevresınde konaklamaya ve gıderek kcndı ustune ka panmaya zorlayan temel ıtkı 'modernisrma mızı' (1 urk modernı/mını, eksık akılanışın ılın ve ıçındekı O7gıılluk boyutundan oturu bu kavramla ımlıvoı \c tenıcllendırı\orunı) IKSIK oznc ekscnın de kavranunıi7cıakı ck sıklıkrm kavnakl ınınaktadıı I3atı nın ncsnc\ı dı^la^tıııp o/ncvı ıçkslıı mc voluıuLıkı (,ılıısı bı/ık ınoıkı nı/mso/ konıısıı olılıifMind 1 tLrsııu donnıus \c bı/ o/ncvı dısl ıstııi[') ııcsncM ıçksiıımcvc ı, ılıs ınısızdır Bu ncsın.llı^,ın bıı o/ncllık nuııı ğııukn aorunmcsı \c kounmasıdır kı bızı Gurbilek ın Aıa\ ırdclcıiKsınc gctırmckte dır Gurbilek 'Kemalızmın delisi' olarak nıtclcndırdı^ı Atay'ı okurken genc çok oncmlı \e dogru s i|H ını ılarda bıılıınmakra lakat sınııım \11k.1r1da >aptif*ım çozumleımnın ustundc dıırmadığı ıçın gcrcK onu gcıckse aıdınclan gden Atılgan'ı bır tıırlu bıı bııe sim ıçınde ııstunde temellendırtmcmekte<lıı Atay 1 olsun Atılgan 1 olsun sorunsalları \0ni1nJcn ctkılcvıcı tanımlanıalar ve nıte kndırmcleılc yakalamakta ama, ardarda sı rjladıgı bıı ogclcrı bır tcmcl \aroluş pota sında cııtcnıemektedır Oysa ozellıkle Atay bır btreşıme olanak verecek zcngınlıktedır ve bu zengınlık de aslında Gurbılck'ın ona yonelmesınden kaynaklanmaktadıı yanı, çozumlemenın çok yonluluğu çok boyııtluluğudur burada soz konusu olan Gurbilek Atav'ı bıı çelıskının yazarı ola rak koynıustur Atay alay edcn marjınal gorulen (çunku bcllı bır doncmdc okumuşuzdur hep ı>vle gormek ıstenıı^ızdır) ama O7iınde tersıne gelısen bır yazardır Ala^ cdcr fakat "alavı kendısı ni yaralar"; maıjınal gorulur lakat Kcmalıst bır dunvanın butuncul ılı/gesel ıatta dı/eklı (hıyerarşık) yapısını da bcnımsenuş, bılımc namusa vc 'cıddivet c ınanınısiır (bunıı Gurbılek'ın guçlu bıı saptaması olarak gormek gerckır ), nıhayet hıcıvcı dcğıldır, ıronıktır Bu cclışkı yı şoylc açıldıvor Gıubıkk "Atay'ı nıcıvci değil ironık kılan da, bu ulkede Kemalızmde ıfadesını bulmuş bır cıddıyetı cıddıye almasından, alay ettığı soyden kupmayı goze alamamusııulan, kısaca butunsellık aravışından... kaynaklanır." Hatta bır adım cla ha ılorı gıder ve Atay dakı ıronının temel 1^ levnın onun gızh saklı tuttuğu romantıklı ğını dengelemek olduğıınu yazar Kanımca bu saptamalar ufuk açıcıdır Bu ncdcnlc bır sonra ele aldığı yazar, Yusuf Atılgan ıçın de aynı yorıım gırısımınde bulunamlırız (iurbılek, Atılgan 1 taşra sılun tısı' nın yazarı olarak gormektedır Bu sıkıntının dıl ve uslupta bıçımlendığı nı dıle getırır eleştırmen Atılganvın, kcndısını hocası Tanpınarla ozdeveitırmesının ustunde durur oradan yola çıkarak bu çe lıskın yaklaşımın ızını surer Gene onemli bır degcrlcndırmeyle Atılgan'ın da o kırık, kopuk kısa cumlelerınc ıçkın bır gızlı lırız mısaptar Hatta, Tanpınar ın gorkemh vc parlalc uslııbunun, onun sındıruığı, yukarda da dcgındığııııu ogelerının çozumlemesı ol maksızın Atılgan ın anlışalamayacağını soyler Bunlar dogru ve saptannıalarından doğan başarının Gurbilek e aıt olduğu seyler, ne var kı ben aynı noktayı bır kcz dana vurgu lavarak asıl sorunun bu 'gızlenmc' kavra nıında duğumlenerek belırdığını soyleyecegını Föcr Atay ıronı hıcıv hattında Atılgan lırızm dıdakıık lıatıında Tanpınar bıılmak \ıtıınıı.k ılıızıvındt tıkanıyoısalar (ve aynı / ım ında cl 1 genışlnorl ırsa, çunku guçlu vc gcrçek hcı \azar aslında bıı tıkannıanııı va/uıdıı) luınıın cMeııı \t* 01 ula \tilesik IHSIH o/nı çt.lıskımı/1 k ı\rı\ısımı/l 1 dola \ısı\lı modı ııu/manıı/ı .ılgıl ı\ısımı/l 1 ılgılı bıı soı ıın \ ııdıı Oncmlı ol ın d 1 onun vc 11 ne yerleştırılebılmesıdır Nıhaveı kıtapıa son olarak ırdelcncn karasu nun bu çcrçc\cyc oturtulabıldıuını soylemek auç (iurbılek, Karasıı \a ılah 1 ıçerıden bakmayı ye^lemii Onun ovku \e romanlıinnı masaflarınt tlenemı \ı ınlaiı laıını ço/unıierken hangı olgular ııstunde durursa duısun bcllı kı ııımlnı ulgılavıs,ını 'dıl'ın uCkundan bakaıak vapmak ısiemıs Ben ozellıkle son zamanlarda ortaya çı kan kımı yazarları da dus,ununce bıı kavra mın dılın dc bır nıodcrnı/ma mulıakcmc sıyle dıısıınulmesının varar saülay ıca^ı kanı sındayım Karasu, l u r k ç e de yeterınce okunmus ve ustundc yeterınce du^unulmu) yeterınce sındırılerek ozumsenmıs bır yazar değıldır Oysa, orava eklenebılccek belkı dc oradan bıle bır kopu^ olarak gorulebılecck kıniı yenı çıkışlara oluşumlara tanıklık edı yoruz yazınsal açılımlar ıçınde Ben, tıım bu ıçıce gcçen halkaları modernızmın dılle va şauığı derın yazgı ılışkısıne gotuıınek egılı mındeyım Turkçe nın, moderni7mı dılın ve onun saptadığı yazınsallığın ıçındcn hıç gor medığı kanısınuayını ^undı, yenı yenı gelı şen Tekın, Kaçan lskender, Barslan gıbı turdeş olmayan bır vazarlar kuşagının vcrı1111 bızı atılması gecıkılmıs bır nıodeınıst dıl adımının hareketlılığıne kavuşturmaktadır Ilerı nın son romanları Pamuk un kıtapları ıse aynı s,eyı kurguda dencmcktcdır (lle rı nın ayrıca çok o?el bır dıl sorunuyla uğ raştı^ını vurgulamak gerckır) Karasu, butun bu fotofirafı çeken 'vı zor'dur Gurbıltfk, onu da kendı ıç uretken çelıskılerıyle ele almakta ve (karasu'nun yazdıklarındakı) dıl metın ılışkısının okuru da ozgun olarak nasıl kuşattığını saptamak tadır l^atta, arınma nın yazarı olarak nıtelendırırkcn Karasu nun olumle kurduCu ılışkıyı de okurun, kendısı vurgıılamasa bıle, bu yonden bakarak gormesını Lstemektedır ama, bcncc gctırdığı bu Arıstotelyen kav ramla modernızmamızın asıl etık sorununa gondermektedır okuru, ııstunde durmasa da Yer Değiştiren Golge kendı butunlugu ıçınde okunduğunda bır çozme ve yeniden ınşa etmeme denemesuiır demıştım, yazının baslığında Son olarak bu noktaya defiın mek ıstıyorum Gerçekten de, Gurbilek, ele aldığı yazarı 'teşrıh' ederken ayırdıgı, yan yana, alt alta dızdığı parçaları sonradan yeniden butunleştırnıe çabasına hıç gırmı yor O ayrıştırmayla doğan yoruınlan yapmakla yetınıyor Boylesı b>ır yontemı tercıh et memesının nedenı belkı onu modernıst dıye gormcsıdır fakat, bır bıre^ım denemesıyle çok daha ılgınç boyutlara açılabıleceğını vurgulamak gerekır Yapmamış olmakla or nefiın bır Tanpınar eksenınde kaldıftını ve bcikı dc asıl elcsıöımızın onun otesıne geç memek oldu^unu belırtmek gerekıyor Gurbilek ın çabasını gene kcndısının mantıgıyla soylemek gerekırse yanı/cı onun okuduğu ve okuttugu (çunku hcr clcştır mc dcSerkndırnıc bıı oku/t/ma oncrısıdıı) mctınsellıkle ele almaın.ık gerekıı Yı/ısı bıınıın otesıne geçmeyc ol ınak vcrccck ka dır Angın ve guçlu çozumlcmclcrk bask 1 ııdekmclcıc de yol açacak verımlılıkK doluduı SAYTA 17 Nurdan Gürbilek'in "Yer Değiştiren Gölge"sı C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 296