Katalog

BUSRA ERSANLI BEHAR anas Dcstanı, birkaç aıas.tır mau taıafından tespıt edıl mıs, ayrı vcısıyi)nlaıı bulu nan Kııgı/mıllıdestanıdıı RırtekMa nas Destanı yoktııı, yaş,ayan ve yas,atı lan bıt sozlıı seslı edebıyattıı Manas Di'stanı'nı bılım âlemınc ılk duyuıan (^okan Velıhanov'duı Bıı destanı bıı butunluk n,ınde ılk defa tespıt etmış olan Iıırkolog ıse Wılhelm Rad loff'tuı Dunyanınen ıı/un destanı ola rak kabııl edilen Manas Destanı'ndakı hayatın, 9 yu/yılın sonlaıına aıt oldu £ugoıus,uyaygındıı Hun, Goktuık, Uyguı, Mofiol ve Rushâkımıyetleıındeyas,amış vetarıhı ısyanlarla dolu olan Kııgı/ ulusıı So\ yetleı Bıılı£ı'nın dagılmasıyla 1991 yı lında baftımii/ bıı cumhuııyet olmu<) tııı Bugun 1 anıı Daglaiı'nın ku/eyın de Issık (lolu'nu ı<,ıne alan, (, ıı ve I a las nehırlerının suladıfı toptaklarda dıı Ka/akıstan,(sın I lalk ( ıımhuııyc tı, Taukıstan ve ()/bekıstan ıle <,evıılı bu topıaklaıda yavıdıgına ınanılan Manas'ın hıkâyesı Kııpı/ halkının hı kâyesıdıı "Can Dostu" ve "Mal Dostu" Manas Destanı M Kırgg TÜPklerinin destanı JVırgız Türkleri'nın ünlü Manas Destanı'nın 1000'ıncı yılı neçleniylc yapılan kutlamaları içın Türkiye'de ılk faaliyet TÜRKSOY'dan (Türk Kiiltür ve Sanatları Ortak Yönetımi) geldı. TÜRKSOY'un yayimladığı "Manas", Emine GürsoyNaskalı'nın gerçekleştırdıği çok özenlı bır çalışma. "Manas", tek kıtap içınde Kırıl ve Ladn alfabelerıyle Kırgızca. ve Türkçe olarak basılmış. kı'nın, Mıhalkov'un ve Kıı gı/ yonetmen \e Tolomuij ()kee\'ın nema dıİıne teknık yaıatıu lık kataeak deıccede gu<,lu bıı usluba sahıp Bu uslubıı I uıkıye I urkçesıylebaıukılan, ^ııısellıgını koıuyan Lmıne (»uısoy Naskalı ya yın hayatımı/a onemlı bıı katkıda bııkınmuştuı 199? yılı Manas Destanı'nın lOOO'ınu yılı olaıak en yaygın bıı bıgmde I uıkıye ve Kııgi/.ıstan ("umhuı lyetleıı'nde (,es,ıtlı etkınlıkJeıle kutla nıyoı Manas Destanı tabıı kı dıgeı ul keleı taıalından ı\d bılınmektedır, an eak Kıısı/ıstan KuJtuı Bakanı Danıal \a/aımato\'un d<( dedığı gıb. "henıu bııtun ınsanlığın hazınesınegırmemış tıı" Manas, destanın ana kahıamanıdır BılındiRikadarıylaa^ıastlananbıı Kır gı/ ısmıdıı Manas Destan, Manas ı ona vakın vıftıtlıkte Almambet'ı, Ma nas'ın aılesını, akıabalaıını, yakın \e ıı/ak dus.manlaımı (,aıpıştıklannı \e çarpışmadıklarını genı^ bıı cogıafya ı^ınde, ancak esas olaıak bugun Kırguıstan'ın bulunduğu I anrı Dağları (.teklerı, Issık Gol ve çevresın tleyaşamaktadır Manas'ın yaşantısındakı degeıleı sıstemı, Muslumanlıklaeskı Iurkgele nekleıının bıle^ımınden oluş maktadır Destanda Şamanı/mvb ınanışlar Muslumanlıklayanyana verılmış, "kâfırlık" ısebu hayatla va/geçılme7 bır butunluk ıı,ın de sunulmuş,tur Bu degeıleı sıstemı içınde en belıı^ın olan yeıleşıklık kar şıtı bırgo<,erlık dayanı^masıdıı Yeıle ^ıklığın takdıı edılen yanlaı ı vaı dır, an cak tumuyle ozenılen bır yaşam tam da değıldır 1 latta toprağa bağlanmak zaman zaman eleştıı ılmektedıı Lmıne Cıuısoy Naskalı'nın gııış ya /ısında belırttıgı gıbı Radloff'un tespıtı Manas'ı, oglu Semeney'ı ve toıunu Scytek'ı u<, nesılde konu alan bıı tı ılo)i dır Lsasen Lamaıst Budıstdınınebag Iı bulunan, sonıadan Musluman olup Manas'a katılan Almambet bıı Kal mııktııı ve destanda somııt du^man olaı ak en ı,ok adı geı,en de Kalmuklar dır AJmambet, destanın sonundaMa nas'a saldıran Kalmuldara karşı Manas'ın yanında yer alır CîursoyNaskalı şoyle dıyor "Yakınlık, dost luk, fedakâılık ve bıı lık, sadece etnık koken temelınden mı dogaı yoksa ya kınlığın,dostluğun,fedakârhğın,bırlı ğın temelı ortak bır anlayış, paylaşılan bır kultur, bır hayat mıdır* Bu soruya Manas Destanı'nın verdıpı eevap acık tır Manas Destanı nın 1000 ınuyılkut lamalaıı ıçin I ıııkıye de ılk laalıyet ıse riJRKSOY'unduıkKultıııveSanat lan Oıtak Yonetımı) Manasadlı yayı nı oldu Lmıne (uıısov Naskalı nın (,ok o/enlı olan bu (,ahşması Rad loü'un tespıtını esas alıyoı Radlolf deılemıs, oldııgu Manas Destam'nı Al mantaya (,e\ıımış, ve Kıııl hatflı Kıı £i/ta tıanskııpsıyon metnıyle bıılıkie yayımlamısjıı luıkıyc de 1930'laıda yapılan bu k/ (,.ılıs,m.ısı bu Alınanıa metnıesas almıs,tı Vıskalı bm,alısıma dan da yaıaılanmıs, \e Ingılı/ aıaştıı mau I latto'nuneklemevedıı/eltmele ıını de ı^eıeıek bıı yu/yıllık eme£ı luıkıvc luıkı,esı ııe ka/andıımı^tıı Lsu bu saylada u«, sutun olaıak basıl ını^ Bıııntı sutun da Kıi£i/ I ııık^esı Latın haılleııyle, ıi(,ıınuı sııtunda I uıkıvc I uıkı,esıv le na/nıen ha/ıılan lllüjll] DastanıniOOO'incJ Yılı D88tamn Kahramanlan Destanda olaylar ve kahramanların ruh halı hayatın çelı^kılerıyle susluduı Bır dıngınlık ve durağanlık yoktuı I lomeros'un Odıse ve llyada destanla rında olduğu gıbı suıeklı uzlaşmazlık larvedramatıkdonuşumleryaşanmak tadır Kahıamanlardakı değışmezlık ve bukulme/lık ıseeleştırıye ugıamak ta, ustun bır vasıf olaıak goıulmemek tedıı 1 aıldı olaıak Manas destanında (.aıpışma, hayatın esasını teşkıl eder, barıs, ıse kısa suıelı tatıller gıbıdır Ya şam tar^ı açık olaıak goçer ve sava^ kandır Bu hareketlılık ı<,ınde dunya malı suıeklı paylaş,ılmaktadır "C.an dostlan"yla "mal dostları" ayrı ayrı sınıflandırılmakla beraber gozle gorulur bır dayanıs,ma i(,ındedııleı Veımek ve aJınak (hedıye, bağış, odul) musadere etmekten <,ok daha fazla rastlanan bır fııldıı Ilayvanların her an kışıselleşe rek yere goge yayılı^ı, goçeı lığın onem Iı bır vurgusııdur Manas'ın o/el hayvanları atı "Ak kula", ku^u "Ak•îiımkar', kopegı "Aklaygan" onu olumden donduıeeek deıecede kahra manlaşıılar Bugun ulkemı/dekı Kır gı/ (>umhurıyetı Ikıvukel(,ısı ve tanın rnış, sınemacı Iolomus, Okeev'ın I99?'tekı 1000 yıl kutlamaları ıcın bıı Manas fılmı yapımını du^unmesı <,ok sevındıiKidn Ankaıada bııyukelı,ılı ge baglı olaı ak t.alıs.an bır Manas u/ına nı dahı vardu Bu olanaklaıla Manas Destanılılmı,bır 1 uıkıye kııgı/(Aim hunyetı ortak yapımınedenolmasın Kııgu kımlığınde bu denlı yeıı olan ve bırçokları ıçın <,otukluktan başjayan Manas talımlerı, bu destana daıma yenı sesler, sozler ve lenkleı taşıyaıak dunyaya mal olmasını saftlayacaktıı Kısacası bu so/lu edebıvatın Kııgı/ kultuıunde mıllı kımhkle paralel bıı gelışmegosteıdığısoylenebılıı • Manas Destanı/ Wılhe!»ı R.ulloff/ (Kırgız luıkçeu Mt/ıı/ lutkıye lurk çcst İ^evırı/ Ytiv Htiz Prof Dr l.nııııc C,ur\o\h,chkcilı/ lurkw\ Yayıvhft/ \o 1/Aukara/ 1985 {Kultur Btikjnlığı sjh; u rlerındt utılıııaktjJtr ) C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 2 6 8 Sbıema DIBne KavuşmaJı Manas Destanı dıgeı bııyuk des tanlaı ^ılıı hem bıı ^ııı hem de taııhsel, scısyolopk bıı bel^i' olaıak ^viıulcbılıı Ba/ıiaıı bunıı bıı Kıı^ı/ Ansıklope dısı olaıak da de gerlendıııyoı Ayıı ca bu destandakı ya^antının anlatıını o/ellıkle laıkovsSAYFA 10