Katalog

1 üzyılımızın tam başında doğan, ölümsüz yapıt "Küçük Prens " iyle astroid B 512 'de hiç yaşlanmayacak tek yazar olarak kalacak olan AntoineMarieRoger de SaintExupery; 31 Temmuz 1944 günü Akdeniz üzerindeki bir keşif uçuşunda "bütünüyle yiteli elli yıl olmuş. Yalnız Küçük Prens" ya da diğer kitaplanyla değil, mektupları,notları, düşünceleriyle de hep gündemimizde olacak Exupery... HALİL GÖKHAN ! itmesine şimdi altı yıl kalan bir | yüzyılın tam başında doğan, ölümsüz yapıt Küçük Prens'iyle i astroid B 512'de hiç yaşlanmaya1 cak tek yazar olarak kalacak olan AntoineMarieRoger de SaintExupery; en yakın dostları küçük, genç okurlarının sevecen lakabıyla SaintEx (belki de exsaint(l));31 Temmuz 1944 günü Akdeniz üzerindeki bir keşif uçuşunda bütünüyle yiteli elli yıl olmuş. Yalnız Küçük Prens ile değil, mektupları, notları, düşünceleriyle daha söyleyecek çok şeyi var görünen, sorgulamalarıyla bugün bize daha yakın bir hümanist. Tutkulu bir mucit, ateşli bir düşünür, yazılarının şiirsel ve felsefi zenginliğiylegüçlübirkalem. Ay, yıldız ya da güneş dıkları parada değil bağlandıkları / şeydc yatmaktadır. Toprağın çok üzerinde, yeryüzünün doğa kurallannı çiğneyerek uçan insanın, kendi özgürlüklerini ödevine değiştiği, keyfiyetini sorumluluklarabıraktığıbirgerçektir. 1939 yılında yayımlanan tn • ' sanlann Dünyası kendi uçuş serüvenlerini şiirsel bir anlatımla dile getiren, denemelerle örülü bir anlatıdır. Bu kitabın başına yazdığı giriş yazısında şöyle der SaintEx.: "Yeryüzü, kitaplarda olduğundan daha çoğunu öğretir bize. Çünkü o bize direnir. tnsan engellerle karşılaştıkça kendini keşfeder." tnsanların Dünyası'nda uçağın, insanın uygarlık savaşımında yerini ilginç bir biçimde açıklamaktadır yazarı: "Uçak bir makinedir kuşkusuz, ama aynı zamanda çok yetkin bir çözümleme aracıdır.Bu araç bize yolların gerçek yüzünü buldurttu. Gerçekten de yollar yüzyıllardır bizi yanılttı. Kendisine bağlı olanları görmek ve kendi yönetimini beğenip beğenmediklerini öğrenmek isteyen bir kraliçeye benziyorduk. Dalkavukları, onu aldatmak için yolununüstünebirkaçgüzeldekorkoydular, parayla figüran tutup orada dansettirdiler. Bu yol gösterici ince yol dışında, kraliçe, ülkesinin hiçbir yerini göremedi ve kırların ötesinde açlıktan ölen insanların ona lanet ettiklerini öğrenemedi." Bu kitap, yayımlandığı yılın haziran ayında Amerika Birleşik Devletleri'nde Wind, sand and stars adıyla yayınlandı ve hemen ayın kitabı seçildi. Aynı yıl Fransız Akademisi Büyük ödülü'ne değer görüldü. SaintExupdry, 1941 yılının Aralık ayında Ncw York'a yerleşti. Savaş Piloru ilk olarak orada Flight to Arras adıyla lngilizce olarak yayımlandı. Bu kitap 1942 yılında Fransa'da çıktı ve ertcsi yıl da Alman işgal otoritelerince yasaklandı. 1 Kayboluşunun 50. yılında SaintExupery Gece Uçırçıı SaintExupery, ikinci romanı Gece Uçuşu ile 1931 yılında Femina ödülünü kazanmıştı. Andre Gide, bu roman üzerine şunIan söylüyordu: "SaintExupery, bunları görmüş geçirmiş bir insan olarak anlatıyor. Sürekli bir ölüm tehlikesiyle burun buruna yaşamak, kitabına, benzeri olmayan, sağlam bir tat kazandınyor. Biz, epeyce yetenekli kişilerce yazılmış, ama gerçek serüven adamlanyla gerçek savaşçılan gülümseten bir sürü savaş ya da serüven romanı okuduk. Edebi değerine de hayran olduğum bu anlatı, ayrıca, bir belge niteliğinde ve hiç umulmadık biçimde bir araya gelen bu iki nitelik, olağanüstü bir önem kazandınyor Gece Uçufu'na. (2)" Gece Uçuşu'nda SaintExupery'nin yarattığı Bay Riviera tipi, görevine, ilkelerine bağlı ve özverili bir yöneticidir. Bu kişilik, edebiyatın görev alanlarına gerçekte insanın temel özgürlüklerinin belirlenmesi ve alınması sonrasında kalıcı bir ödev yüküyle mutluluğa ulaşması serüvenini çeker. îçinde değerce insan yaşamını aşan bir şeyler bulunan kahramanlığı sorgular. Yönetici Riviera'in pilotlara sevgisinden daha önce ödev duygusunu vermek istemesi, yerine göre ödev duygusunun sevgiden daha yüce bir konuma bağışlanmasını getirir. Pilotların esenliği özgürlüklerinde, kazanS A Y F A Fransa'da oturuyor olması. Avutulmaya çok gereksinimi varonun. Eğer bu sıraladığım özürler yeterli olmazsa bu kitabı, bu yetişkin kişinin eskiden yaşadığı çocukluğa adıyorum. Bütün yetişkinler bir zamanlar çocuktu. (Ama içlerinden pek azı bunu anımsar.) Bu yüzden sunu yazımı şöyle değiştiriyorum: Bir zamanlar çocuk olan LeonWerth'e." Küçük Prens'teki desenleri New York'ta birçok canlı model kullanarak çizen SaintExupery, küçüklüğünde ressamlığı bırakışını anlatıyor. "Büyükler, açık ya da kapalı boa yılanı resimlerimi bir yana bırakıp daha çok tarih, coğrafya, aritmetik ve dilbilgisiyle ilgilenmemi öğütlediler. Böylece henüz altı yaşındayken çok güzel bir meslek olan ressamlığı bıraktım. 1 ve 2 numaralı resimlerimin başarısız oluşu, cesarctimi kırmıştı. Büyükler, bir şeyi tek başlanna hiç anlayamazlar zaten. Hem onlara hiç durmadan açıklamalaryapmak da çocuklan bıktınr. Bu yüzden kendime bir başka meslek seçmek zorunda kaldım ve uçak kullanmayıöğrendim.Dünyanınher yerine uçtum." Küçük Prens New York'ta kalmayı sürdüren , SaintExupery, 1943 yılının Şubat ayında yayımlanan Bir Rehineye Mekrup ile Fransızlar'a bir birlik çağrısı yöneltti. Ardından nisan ayında çocuk kitabıymış gibi görülse de gerçekte büyüklere seslenen Küçük Prens'i yayımladı. Kendine özgü desenleri ve unutulmaz metni birbirinden kesinlikle ayn tutulamayan Küçük Prens, Leotı Werth'e adanmıştı. SaintExupery kitabın hemen başında, kitabını bir yetişkine adadığı için çocuklardan özür diliyordu. Fakat bunun için geçerli bir nedeni vardı. Yazar bu neden i şöyle anlatıyordu (3): "Bu yetişkin kişi, benim yeryüzündeki en iyi dostumdur. Bir başka nedenim de şu: Bu yetişkin kişi, çocuklar için yazılmış kitapları bile anlayabilir. Üçüncü özürüm bu yetişkin kişinin, aç ve susuz kaldığı Altmsaçiıdost Bugün, ünlü Gallimard yayınevinin en çok satan kitapları arasında olan KUçük Pren», Fransa'da yayımlandığmda yazarı ve küçük kitap kahramanı yoklardı. Çünkü "SaintExupery, kitabın Gallimard baskısını görüp, telif hakkını alacak kadar yaşamadı, yaşına ve fıziksel durumuna karşın, çekinmeden pilot koltuğuna yavaşça kaydı. Temmuz 1944'te,GüneyFransa üzerinde bir keşif uçuşunda, çölde altın saçlı dostunun yaptığı gibi, sessizce ay ışığında kaybolarak geri dönmedi. Yirmi beş gün sonra Parisözgürlüğünekavuşacaktı(4)." II. DünyaSavaşıçıktığındal939'da keşif pilotu olarak Fransız Hava Kuvvetleri'ne katılan SaintExupery, ülkesinin işgalinden sonra ABD'ye gitmiş, 1943 yılında yeniden Kuzey Afrika'da bulunan birliğine katılmıştı. Ertesi yı! da sözü edilen keşif uçuşu sırasında büyük bir olasılıkla işgal güçlerince uçağı düşürüldü. Küçük Prens, topuğunun yanında çakıveren şimşekle gezegenine geri dönmüştü. Aradan geçen altı yıldan sonra bu öyküyü dile getiren kitabın anlatıcısı onun ycryüzünde görünüp yok olduğu yeri gösterdikten sonra olası bütün okurlarına şöyle seslendi: "Günün birinde Afrika'ya yolunuz düşerse, onu tanırsınız! Eğer oradan geçecek olursanız, yalvarırım size acele etmeyin, tam yıldızın altında biraz bekleyin! O zaman size doğru bir çocuk gelirse, gülerse, saçları altın rengindeyse, sorularınıza yanıt vermezse, onun Küçük Prens olduğunu anlarsınız. O zaman bana bir iyilik edin! Beni böyle acı içinde bırakmayın: Onun geri döndüğünü hemen bana yazın..." Yaşam gidişinin son ipuçlarını bu son kitabıyla.çocuklara adadığı Küçük Prens ile verdiğini duygusal bir biçimde kabul ediyor birçok eleştirrnen ve okur. Küçük Prens'in dünya gezegeninden ayağında küçük bir şimşekle ayrılışında olduğu gibi sabah uyandığında anlatıcı Küçük Prens'in şimşekle yere yuvarlanan gövdesini bulamamıştı SaintExupery'nin de, o 31 Temmuz 1944 gününden sonra ne uçağı ne de gövdesi bulunabildi. Bu olağanüstü bağlantı, yazarın yazdıklarıyla yaşamının ipuçlarını önceden vermcsi üzerine düşündürücü bir duraksama noktası yarattı. Söz konusu ipucunun bırakılmış olduğu sanısına, tnsanların Dünyası'nın "Çölün Ortasında" bölümünde yer alan şu alıntıda da kapılmak olası: "Elveda sevdiklerim. tnsan bedeni üç gün susuzluğadayanamazsasuçbenim değil. Böyle, çeşmelerin tutsağı olacağıma hiç inanmazdım. Ömrümün böylesine kısa olacağından hiç kuşku duymazdım. Herkes, insanın yolunda dümdüz gideceğini sanır. tnsan, özgür olduğunu sanır. Kuyulara, pınarlara, toprağa bağlı olduğu ipleri görmez. Bir adım daha atınca ölür gider." (5) Küçük Prens'i okuyan her çoculda birliktebu iplergevşer, insanın dünya bağları bollaşır ve daha özgür düşünme, devinme alanlarına kavuşur, SaintExupery'nin her yeni okumada havacılığından, gözüpekliğinden, özverisinden yeryüzüne inmesiyle.a 1. Exsaint: Fr. eski aziz. 2. Gece Uçuşu, önsöz, Çeviren: Bertan Onaran.Bilgi Yay., 1968. 3.Küçük Prens, Çev.: Nuriye Yiğitler, Oda Yay. ,Ocak 1993. 4. Yere tnmiş Bir Ruh, SaintExupery New York'ta, Stacy Zchiff, Çeviren: Nice Damar,Varlık,No:1037. 5. tnsanların Dünyası, Çeviren: Nuriye Yiğitler, Oda Yay. Ekim 1993 C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 2 3 2