Katalog

taryayı (ışçı aristokrasısinı) besleyen sektorlerdı kolaylıkla yaşayamayacağı anlamına" gelmcktcdır "Sendikalı ışçı sınıfının (bazen zor kullanarak) guçsuzleştirılmesi, sanayi burjuvazileri ve işçı aristokrasılerı arasındakı detantın çozulmesine yol" açar tthal ıkamecılığın bırakılmasıyla bır lıkte "ihracatayonelen yeni girişimcilerduşen ucretlerden faydalanarak emekyoğun ihracat ürunlerinin uretimine" geçerler (Turkıyc'de, derı ve tekstıl) "Bu sektorlerin ortak ozellikleri dağınık orgutlenme, duşuk teknoloji, kuçuk kapasite ve genellikte parçabaşı ış olarak evde yapılmasıdır." Bunlara "kararsız istihdam" da ekle ncbılır Sendıkalaşmanın duşukluğu, ışlet me sahıplcrınc pıyasanın durumuna gore ış çı alıp çıkarma ımkanını vermektedır Ama bu orgutsuzleşme, geleneksel buyuk sana yılere de yayılır Orgutlu ışçı sınıfının sosyal guvenlık hakları gcrı alınır, enflasyonla gcr çek ucretler duşurulur, emeklılık hakları ve sağlık hızmetlerı erır Artık bu sektorlerde de ucretler butun hanenın yenıden uretimine yetmemekte, hane uyelerı de ya şayabılmek ıçın "küçük mal ureticisi veya muteşebbis olarak sermayeyle, tuccarlarla çok çeşıtlı ılışkıler ıçine" gırmektedırler Butun bunların "açık bir sonucu, klasik modernleşme modelinden turetilen 'proletarya bilincinin' değişik biçimler alacağı ve (..) sendikal orgutlenmelerin geleneksel nesnesiyle işçi sınıfının evrilen, bolunen yapısı arasında buyüyen bir uçurum"un oluşacağıdır 6 Kapıtalızm uzun şure "modernliği beraberinde taşımıştır. Önce, kapalı toplumları dunya ekonomisine entegre ederek, sonra da milliyetçi tecrubenin ulusal kalkınma projesi çerçevesinde (..) Yeni gorunumuylekapitalızm artık modernleşme vaadıni beraberınde taşımıyor (..) çunku kapitalızm artık eskısı gibi ıçerıcı olmaktan çıktı. Yeni uretım sureçleri ve urunler eskısi gıbi istihdamı artırmıyor, aksine butun dunyada artık hiç ış bulamayacak insanların sayısı buyuyor. Kapıtalıst ivme ve birikimin daha çok işgucune dayandığı donem bitmiştir." Sermayenın yeni orgutlenmebı çımı de bu eğılımı guçlendırır Ktır "Yeni iletişim ve kontrol teknolojileri sayesinde, koşullan daha elverışlı bulduğu zaman başka şehır veya ulkeye" gıdebılmekte, gıt mcsc bılc "surekli istihdam yerine kısa donemli işçileri tercih" edebılmektedır Bu yuzdcn "sermayenin somurusune mazhar olan şanslı insanlar dahi surekli somüruleceklerınden emın değıl"dır Boylece "toplumu bolen bir içermedışlama diyalektiği" ışlemeye başlar Dışlananlar, Latıfe Te kın'ın romanlarında, Çetın Altan ve Cezmı Ersoz'un yazılannda farklı yuzlennı gorebı leceğımız o "sahipsiz" kıtledır Gıttıkçe da ralan kamusal alanın dışında, geçmışlerı ve geleceklerı budanmış guvencesız mılyon lar 7 Kapıtalızmın butunleştırme ve kamu sal alanı genışlctme yeteneğını yıtırmesıyle bırlıkte mıllıyetçılık modernleşme bağı da kopar 1970'İere kadar, mıllıyetçılık ve ulu sal kalkınma deneylerı, evrensellıkle verel lık arasında gcrgın bır denge kurabılmıştır Ulusal kalkınmacılık donemındekı "antipartıkularıst mılliyetçiliğın başansı, kendisine muhalıf soylemlerı de bellı bir oyun sahasında tutabılmiş" olmasıdır, o donemde ulusal kalkınmacılığın sağdakı ve soldakı CUMHURIYET KİTAP SAYI 224 muhalıflerı de "yerelci, etnık veya dinsel dır ve kendı ıç gerılımıne dayanamayarak değildi(.) Muhalefet, ulusalcı projeyi niçoker "Devletin kurulması ile beraber teleyen antılıberal goruşlerı paylaşıyor, ev toplumsal muhendıslik çabaları, kulturel renselleştırıcı, modernleştırıcı gelişmeye kimlıği koruma projesını arka plana ıtti. karşı çıkmıyordu." Kapıtalızmın ıçerme Cumhuriyetçi kadrolar merkezi devletı yugucunu ve ıhtıyacını yıtırmesı ve ulus celterek geleneksel ilışkilere karşı çıktılar, devletın "baba" konumunu bırakmasıyla modern ilişkılerin modernoncesi bağların bırlıkte sıstemın muhalıflerını modernleş yerine geçmesini sadece zamana bırakame projesı ıçınde tutma ımkanı da azalır rak değıl, okuluyla, radyosuyla, gerektiği(Turkıye'de ulusal kalkınmacı yapılara vu de de zor kullanarak sağlamaya çalıştılar." rulan ılcı buyuk darbede de 1980 ve 1994 başlangıçta "hars" değerlerı olarak goru "Baba"nın yonetımden uzaklaşmış olması len yerel kulturel venlerı de bu sureçte ya rastlantı değıklır ) Ote yandan aynı do bastırılacak ya da resmı folklora ındırgene nemde sosyalızm de çok cıdı bır darbe ye cetır Ama Cumhurıyet, Batı'da modern mıştır "Sosyalist hareketin çekiciliğini leşmeye eşlık eden bıreysel ozerklık konu kaybetmesi, Turkiye gibı ulkelerde vahrm sunda da çok ısteklı davranmaz Cumhurı bir sonuca" yol açar "Kapıtalızm eleştiriyetın kurmak ıstedığı ulusal kımlık boylece si, antimodernist ideolojılerin tekeline" vatanseverlığın dışında ıçerığı olmayan so geçer "Eskıden sermaye birikımınin geyut bır "icat" olarak kalır Osmanlı'nın be tirdiği maliyetleri Mancgil bir çerçeve için hrsızlığı, Cumhurıyet'ın ıçerıksızlığıne do de incelemek ve yine nuşmuştur Oylcyse aynı çerçeve içinde ce"fundamentalıst" vaplamak" mumkun akımların donmek ıste ken, "şimdı kapitalizdığı "oz" ya da "geçmin eleştirisi hemen miş" de bugunun hus modernliğin eleştırisiranlarından, tatmınsız ne" donuşebılmektelıklennden kızgınlıkla dır Muhalefet yeni mıl rından ımal edılmck zo lıyetçılıklerın ve "funrundadır Ama fazla damentalist" akımların sert bır malzemedır bu tekelındedır artık belki ** Bir sosyal grup, dışla Eskının kasıtsız,guvelı 8 Bu donuşum bır bılınçsız ama "kimlik sorunu" doğu dığı, felakete ittiği ve kımlığınden çok, hu rur Yeni sıstem karşıtı ve şekılsız ben bu yüzden de kendisini zursuz gızlemeye yara hareketler, modern lıklerı tehdit edecek grupların yan bır savaş zırhının kımlığı reddederek da ha eskı kulturel gele uretımınde kullanılabı haklarını savunabılir neklere gıtmek, "öze lır Bunlar, bu sekız mi? Ya biri doğrudur, donmek" ıstıyorlardır madde, Keyder'ın kur "îster dinsel olsun isya öteki: Ya dışlamıyor duğu analıtık çerçeve ter laik, fundamentanın temel değışkenlerı dur ya savunmuyor. lizm, ulusdevletle moduğum noktaları da de dernleşme projesinin Ama bu çelişkinin gide nebılır Çok şey çıkar bir araya gelmesinden dım, pek az ekledım rilmesi için beklemek once varolduğu tasavHepsıtartışılabılır Ön vur edilen bir cemaate yargı ve ınançtan bus gerecek belki de, göratıfta bulunmaktadır butun arınmış olmasa (..) bazı gruplan dışarı lar da, bu sekız nokta çıkararak daha 'doğal' sımrlara kavuşan nın sekızı de kendı eklcm yerını açıkça gos ekonomiler ve toplumsal alanlar yaratıltcrıyor, tartışılma koşullarını yıne kendısı maya çalışılır." Ama bu "ozcu" ya da "ko sunuyor Uç şey, oyleyse Ikı soru, bır şaş kenci" çaba, hayalı bır nesneyle çalışmak kınlık Bır soru şu "Modernlik","modernzorundadır Gelenek kopmuş, eskıden va lesme" ve "modernizm" kavramlarını nı rolduğu duşunulen "oz" çoktan sılınmışçın verı alıyor Keyder, nıçın sorunlaştırmı tır Ulusal kalkınmacılık ınsanların yerel yor? Nıçın bu kayramlan da test alanının bağlantılarını ve kulturel mıraslarını aşın ıçıne ıtmıyor? Kıtapta, bunlarla ılgılı şu tur dırmış, ardından gelen neo lıberal saldın den tanım oğelerıne rastlıyoruz "Akılcılıda kıtlelenn sosyal guvencelerıyle bırlıkte ğın, ozgurleşmenin, kısaca moderniztarıhsel sureklılık duygusunu da parçala min", "modernleşme olarak ozetleyebılemıştır Üstelık, Turkiye soz konusu oldu ceğimiz, kapıtalıst dunyadakı ekonomık, ğunda, eskı kulturun kendısı de kımlık ko teknolojik ve yonetimsel yenileşme" nusunda ıkırcıklı ve kaygandır "lmpara"Kapitalizmin katkısı, beraberinde aydıntorluğun çokkulturlu çerçevesinde yone lanmacı akılcılığı, kişisel ozerkliği, tum tici gruplar kendilerine ait bir kultür oluşekonomi dışı eşitsizliklerin reddini, kendi turmayı belki de yararsızdan ote, zararlı kadirtne hukmedebilme fikrini (gerçeğıni bulmuşlardı (..) Avrupa'nın yayılmacı diolmasa bile) getirmiş olmasıydı. Yani kanamiğinin Osmanh'yı da içine aldığı ve pitalizm modernliği getirdiği içın radikal milliyetçıliğin ayrılıkçılığa donuştuğu dobir rol oynamıştı." Bunlar yanlış değıl ama nemde dahı bır Osmanlı kımlığı oluşmaçok genel duşunceler Almanya'yı Nazı yo mıştı." Osmanlı Turlderı, îslamı kulturun netımı modernleştırmıştı Junkerlenn ege de kıyısında kalmışlardı, "çunku, Arap menlığını kırarak, "ekonomık ve teknolokulrurunun dışındakı muslumanlann yajik yenileşme" sağlayarak Ama aynı za pacakları dinı yorumların ne kadar kabul nıanda "aydınlanmacı akılcılık, kişisel edilebileceği de şupheliydi." Cumhurıyet ozerklik ve ozgurleşmefikirlerini"de çığ yonetımıyse kımlık sorununa ılkın "hars ncyerek1 Keyder, "modernleşme" ve "mobizden medeniyet onlardan formuluyle" dernizm" kavramları arasındakı gcrılımı de yaklaşacaktır Ancak bu formul ıkırcılıklı ıhmal edıyor tslamcı yazarlar gıbı Kultu rel modernızm çoğu zaman sosyo ekonomık modernlcşmenın karşıtı değılse bıle ozeleştınsı (suçlu vıcdanı) olmuştur Haşım'ın ycnı Cumhurıyet yonetımı karşı sındakı çapraz tavrını duşunelım ya da Da da'nın Avrupa savaş aygıtlarına (en mo dern şeyler) yonelttığı yıkıcı eleştınyı Key der'ın "modernleşme"sı normatıf bır kav ramını (bır onerı mı) yoksa betımleyıcı bır kavram mı? Bu da açık değıl Bu yuzden, kımı zaman çelışkıye duşebılıyor Kapıta lızmın modernlıkle bağının koptuğunu bc lırtmıştı, bunun bır uzantısı, dunyanın sos yo kulturel açıdan bır "post" doneme gır dığıdır, ama, "bu yeni dunyayla butunleşmek ıçın (egıtimde) kısaca modernist diyebıleceğımız bır anlayışa geçme"yı onerı yor Keyder, demek modern sonrasından moderne gerı donulmesını ıstıyor Ustelık, fundamentalıstlerı ve aykırılık çıları "tarihi geri dondurmek" ıstedıklerı ıçın eleştırdığı halde Açması beklenır tkıncı sorum buna bağlı Kapıtalızmın tarı hı sadece sermaye mantığı açısından mı okunabılır? Gırışte bır cevap var Kapıta Iızm, sıyasetle ekonomık mantık (sermaye) arasındakı çelişkinin de tarıhıdır, 19 yy'a kadar, sıyasal kaygılar ağır basmış, 19 yy'da "ekonomik muhasebe" one çıkmış, 1920 70 donemınde yıne devletler kendı mantıklarını ekonomıye dayatmışlardır "Yeni dunya (ise) sermayenin mantığına teslim olmuş durumda"dır, pohtıkalar da buna gore "gelıştirilmelidır." Ama farklı bır perspektıf de var kıtapta, bırıncısını çe lıyor Kapıtalızm "içericiliğini" yıtırmışse dunyadakı kulturel farklılıklar da "indirgenmez" bır nıtelık kazanacak, lıberal uz laşma alanı ıçıde erıtılmelerı ımkansızlaşa caktır Kapıtalızm, "dışlayıcı, marjinalleştirici ve kuruplaştırıcı" bır dınamık kazan mıştır bugun, demek yaşadığımız donem ekonomık kerteye (sermaye mantığına) ındırgenemeyecek gerılımlerle (dinsel, et nık, jeostratejık) belırlenıyordur Oyleyse, ekonomık belırlenımle sıyasal belırlenım bırbırının basıt alternatıfı değıldır Bugun, etnık, dinsel ve sıyasal karşıtlıkların one çıkmasına yol açan yıne sermaye mantığı nın (ckonomının) kendısıdır Bu ıkı pers pektıf arasındakı çelışkı nasıl gıderılebılır? Şaşkınlığım da şundan Keyder, kıtabın butununde sermayenin "dışlayıcı, marjı nalleştırıcı ve kutuplaştırıcı" bır dınamık kazandığını anlattığı halde, burjuvazının artık "kendi tekil çıkarlannın otesinde bir hukuki çerçeve", medenı haklar ve kalıcı bır dramatık duzen ıçın mucadele edeceğı nı one surebılıyor "Devlet velayetınden kurtulabılen burjuvaziler medenı haklar için verilecek mucadelede başı çekmeye namzet gruplan oluşturuyorlar." Sahıden ınanıyor mu Keyder buna? Bır sosyal grup, dışladığı, felakete ıttığı ve bu yuzden dc kendısını tehdit edecek grupların haklarını savunabılir mı? Ya bırı doğrudur, ya otekı Ya dışlamıyordur ya savunmuyor Amabu çelişkinin gıderılmesı ıçın beklemek gere cek belki de, gormek gerecek Keydcr'ın kıtabı, bu turden ıtırazlann kendı kavramsal çerçevesı ıçınde rasyonel bır bıçımdc tartışılmasına ımkan tanıdığı ıçın de onemlı Yaşadığımız donemın lyı okunması ıçın vazgeçılmez bır kaynak • Ulusal Kalkınmacılığın îflası / Çağlar Keyder/Metıs Yayınalart /160s SAYFA 9