Katalog

Renad Muhammedi G c e n Ç y J ş ç g Sultangaliev ne istiyordu? ultangaliev'in 1917'de Ekim Devrimi'nden i önce Bolşevik olmuş olması, kendisini daha ilk günden Stalin, Lenin ve Troçki ile bir görmesine yol açacak ve partiye onlar kadar sahip olduğunu düşündürecektir. Ayrıca, Ruslara hoş gelmeyen ulusçu fikirlerini çekinmeden ifade etmesini sağlayacaktır. Sovyet rejiminin kuruluş evresinin başlıca teorisyen, stratejist ve teşkilatçılarından biri olarak, Sultangaliyev kendinde bu hakkı görecek, eleştirilmeyi yadırgayacak, kendisini eleştiren Stalin gibi kişilerin asıl gerçekleri göremediğini, komünizmden saptığını düşünecektir. Sultangaliyev başından beri komünizmi içten benimsemiş, hayatta misyonunun komünizmin eşitlikçi ilkelerini uygulamaya koymak olduğuna inanmış, idealist bir devrimci ve düşünce adamıdır. Zaten ilk başında Sultangaliyev'in ulusçuluğu da komünizmin iyiliği içindir. Müslüman halkları komünizme kazandırma yolunun onlara bağımsızlık vermekten geçtigini düşünmektedir. Gerçek şu ki, Sultangaliyev'in komünizm anlayışı Lenin ve Stalin gibi yakın iş arkadaşlarından biraz değişiktir. Ona göre sanayiinin gelişmiş olduğu Batı toplumlarında proletarya vardı, dolayısıyla Batı toplumlarında proleter devrim gerçekleşebilirdi. Oysa Doğu toplumlarında böylesine gelişmiş bir sanayii, CUMHURİYET KİTAP SAYI 2 1 5 Kusya Federasyonu'ndaki Ozerk Türk Cumhuriyetleri'nden Tataristan'ın en prestijli yazın ödülü olan Tukay ödülü'nü 1993 yılında kazanmış. ödülün verilmiş olduğu Sırat Kupiri (Sırat Köprüsü, 1992) adlı romanı başarılartna eklediği en son halka. Bugün kırkbeş yaşında olan Renad Muhammedi, azı yaşamına onaltıonyedi yaşlarında şiir yazarak aşlamış. Kazan Üniversitesi'nden Tatar Dili ve Edebiyatı doktoru olan Muhammedi, ilk büyük başarısını 1988'deyayınladığı Kafes Kuşu Kanarya ile elde etmiş. Kafes Kuşu Kanarya, glasnost ve perestroyka ile birlikte belirivermeye başlayan maryatipi işadamlarıyla onların "kafese koydukları", "kanaryaları" anlatan bir aşk romanı. Baskı üzerine baskı yapmış.Edebiyat Cumhuriyeti'nin bu prensine Tanrı yürü ya kulum demiş. Geçtiğimiz eylül ayında Yeltsin tarafından lağvediline kadar, Moskova'da Rusya Federasyonu parlamentosunda Tataristan temsilcisi olarak mületvekilliği... Parlamentoda Rus olmayan Uluslar Kültiir Komitesi Başkanlığı... Bu arada, Tataristan Yazarlar Derneği Başkanlığı... En son olarak da Tatar KomünistTurancı Mirsait Sultangaliyev (18921940? )'in yaşam öyküsünü anlatan Sırat Köprüsü romanı. Renad Muhammedi, glasnost ve perestroykanın, serpilmesine olanak kddığı aydınlardan. Öte yanan, kendisi de glasnost ve perestroykanın oluşturduğu dünyayı yaratan kişilerden. Söylendiğine göre Ağustos 1991 komünist darbesi başarılı olsaymış, tutuklanacaklardan biri de Muhammedi olacak mış. Bugün politik yaşamı son bulmuş görünüyorsa da geleceğin ne göstereceği belli olmaz. Muhammedi birkaç kez Türkiye'ye gelmiş. En son olarak Karadeniz Ekonomik Işbirliği'ne katılan Rusya Federasyonu heyeti üyesi olarak Haziran 1993'te tstanbul'da bulunmuş. Muhammedi ile Ağustos 1993'te Kazan'dagörüştüm: "Sultangaliyev hakkında yaztnak nereden aklıntza geldi?" "Komünizm döneminde Sultangaliyev hep karalandı. AJeyhinde söylenip, yazılıp çizildi, kötü kişi olarak gösterildi. Ben de merak ettim, gerçekte nasıl bir insan olduğunu öğrenmek istedim. Aksine, çok akıllı olduğunu gördüm." "Romanı yazmak için nereden bilgi edindintz?" • "Çok çeşitli kaynaklardan. Belgelerden, K.G.B. arşivlerinden. Batı'da onun hakkında yayınlanmış kitaplardan. Sonra Sultangaliyev'in kendisinin de yazar olduğunu unutmayınız. Kendi yazılarından..." "Türk okuruna söylemek isteyeceğiniz bir şey var mt?" "Türkiye ile Tataristan arasında ortak birgeçmiş, ortak bir kültür var. Ortak yanımız çok. Ozümüz bir, iki kardeşiz. Bu konuda söylenecek çok şey var. ancak ben bir tek şey söyleyeceğim: Türkiye'ye teşekkür etmek istiyorum. Türkiye, Tataristan'dan ayrılmaya zorunlu kalan birçok aydınımıza sahip çıktı. Yusuf Akçura, Sadri Maksudi Arsal, Ayaz Ishaki, Zeki Velidi Togan ve daha niceleri... onlan barındırmakla kalmadı, mevki vererek yüceltti. Bundan dolayı Türkiye'ye ne kadar teşekkür etsek azdır." • < o;i,ılı\oı dolayısıyla proleterya yoktu. Doğu toplumları "topyekün" olarak Batı toplumları tarafından sömürülmekteydi. Eğer Batı'da proleter devrim olursa bu kez Batılı proleterler Doğulu halkları sömürecekti. Doğulular için hiçbir şey değişmeyecekti. Doğu toplumlarında eşitlik, yani komünizm demek, Batı'nın hegemonyasından kurtulmak, bağımsız, özgür olabilmektir. Eğer eski Çarlık Rusyası'nıntopraklarında,SSCB'yedönüşümde,bu özgürlük gerçekleşebilirse, komünist devrim SSCB dışındaki Doğu halklarınadayayılır. Alexandre Bennigsen ve Chantal LemercierQuelquejay, 1986'da yayınladıklan, Türkçe'ye henüz çevrilmemiş Sultan Galiev: Le Pere de la Revolutton TiersMondiste (Üçüncü Dünya Devriminin Babası Sultan Galiev. Paris: Fayard) adlı yapıtlarında Sultangaliev'in fikirleri için bulanık "confuses" (s.288) demekten çekinmezler. Muhammedi de, Sultangaliyev'in fikirlerinde bulunan görünürdeki kavram karışıldığına dikkat çekmek için Sırat Köprüsü'nde, Bolşevizm ile ulusçuluğun bağdaşmadığını düşünen Yusuf Akçura ile Sultangaliyev'i tartıştırır (s. 164). Gel gör ki bu bulanıkhk, yanılgı ya da saflıktan, yepyeni, özgün bir doktrin doğmuş, Sultangaliyev ise üçüncü dünya devrimlerini öngörebilen bir kahin olmuştur. • OĞLAK/İLK YAPITLARI Geleceğin parlak yazarlarını bugunden keşfetmek ısteyenler. "Ben onun ilk kitabmı, ilk baskısından okumuştum" demek ısteyenler ıçın. Evel, Oğlak'lar çoğalıyor... Kutuphanelerdekı kalıtelı yapıtlar çoğalıyor. Hlkâye l'mıl Cnal Amerlkan Güzeli Pogan Yarıcı Evlâ Şllr \ur\akkaş \cfes Darlıftı Ersın Salman Mlsaflr Terllkleri OĞLAK YAYINLARI rllltl luarlan* brklt4ltl kalltr SAYFA 25