Katalog

V UgurMumcu'dan dünlere ve bugünlere ışık. 4O'ların Cadı Kazanı 4 O'lı yıllar, yazın tarihimizin pek aydınlanmayan bir bölıimünü oluşturııyor. Cumhuriyet gazetesinde 1990 yılı 1124 Şubat günleri arasında yayınlanan "40ların Cadı Kazanı" başlıklı yazı dizisinde bıı dönemc damgalarını vuran kişiler ve olaylar incelendi Yayınlanan belgelerin bir kısmı ilk kez gün ışığına çıkıyordu. Bazı belgeler de tozlu dusyalar arasında unutulmuştu. Adliyc mahzenlerindeki dosyalarda kâğıt yapdmak üzere Seka'ya gönderilmişti Olaylaıla ilgili müfettiş rapoılan ve soruşturma belgeleri de Milli Eğitinı Bakanlığı'nın aışivlerindeydi. Belkı bunların bir kisnıı da ünlü "maarif yangını"nda kül de olmuştu. Gerek d izi de gerek elinizde tııttuğ u nıız kitapta olaylar, belgelerin ışığı altında incelendi. Belgelerin bir kısını bir araştırma sırasında rasilantı sonucu elime geçen "Hasan Ali Yüccl Kenarı Oner Davası" dosyasındaydı. Tutanaklar, soruşturma dosyaları ve gizli ya/ışmalar ve sicil özetleri arıtk elimdeydi. Bunları tek tek incelcdim. Hasan Ali Yücel Kenan Öner davası yalnızca bir "hakaret davası" değildi; dava o devrin bütiın siyasal koşullannı da yansıtıyordu. Bu yii/den alanını dalıa da geniş tııt ı aayı dü^ündüm. "Sabahamn Ali Niİıal Atsız Davası" ilebaşjayıp, 1944lrkçılık Turancı lık Davası" ile süren ve "Hasan Ali Yücel Kenan Öner Davası" ile noktalanan davalar, bir dönemin sağsol kavgasını yansıtıyordu. Bütun bu dava dosyalarını inceledim. Savunmaları değerlendirdim. SanıkJarı, o günden bugüne uzanan zaman dilimindeki yaşam öyküleri ile tanıtmayaçalıştım. 4()'lı yıllar savas yıllarıydı.Bu yılların siyasal çerçevesini çizmek için de Nazi Almanya sı'nın Tiirkiye'deki çalı^nıalarını inceledim. Bu çalı^malar ile ilgıli belgeler Federal Almanya'da yayımlanmışiı. Bu belgelerin bir kıs UĞURMUMCU 40LARIN CADI KAZANI Z. flASIM mı da "Havass Yayınlan" tarafından "Alnıan Dışişleri Dairesi Belgeleri Türkiye'deki Alman Politikası (19411943)" adlı bir kitapta toplanmıştı. "Onur Yayınlan" arasında yayınılanan "Türkiye'de Faşist Alman Propagandası" adlı kitapta da bu döneme ilişkin belgeler ve değerlendirmeler yer alnıaktaydı. Bukaynaklarla da yetinmedim ve Alman Dışişleri Bakanlığı belgelerini bularak bunları inceledim. Bu belgeler, iinlü Enver Paşa'nın kardeşi Nuri Paşa'nın bir "Nazi işbirlikçisi" olduğunu hiçbir yorumu gerektirmeyecek biçimde gözlef öniine sermektey di. Nuri Paşa (Killigil) ile birlikte Azerbaycan seferi ve İslânı orduları başkomutanlığı serüvenlerine de kısaca göz attım. Azerbaycan olayı neydi? Atatürk, niçin Azerbaycan'ı Sovyetler'e bırakmıştı? 1. Dünya Savaşı'nı ve bu savaştaki Irak cephesi ile Azerbaycan seferini Kâzım Karabekir'in "îsriklâJ Harbimiz" kitabı ile General Fahri Belen, General Ali îhsan Sabis ve Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Yayınlan'ndan "Istiklâl Harbi 3. Cilt" adlı kitapları incelendi. İlhan Selçuk'un "Yüzbaşı Selâhat tin'in Romanı" ile Burhan Oğuz'un "YüzyıUar Boyunca Alman Gerçeği ve Türkler" kitabı ile Şevkct Süreyya Aydemir'in "Enver Paşa" kitapları da yeniden gözden geçirildi. Bu dönemde ilgili bütünanılardakaynaklanm arasındaydı. O günlere ilişkin gazete ve dergiler de tek tek okıındu. Gazeteciler, yazı dizilerini yazarlarkcn, ele aldıkları olayların çarpıcı yönlerini ön plana çıkanrlar. Her gün bölüm ve çarpıcı olay ilesunulur. Yazı dizinini kitaplaştırırken de aynı yöntemi izledim. Ancak, bazı bölümleri genişlettim; yazı dizisinde hiç yer almayan konuları dakitabayerleştirdim. İleride bu konuları incelemek isteyen, araştırmacılar için de bu olaylara ilişkin kaynaklar ve ayrıntılar da dip notlarında verildi. Yazı dizisinde adları geçenlerin kendileri ve yakınlarının yaptıkları açıklamalar da kitaba konuldu. Bu olaylarda yer alan kişilerin kısa yaşam öykülerini de ilgili bölümlerde bulacaksınız. Şunu da kaydetmeden geçmeyeyim; bu yazı dizisi ya da kitap kronolojik ele alan bir tarih incelemesi değildir. Gazetecinin ve tarihçinin işlevleri ayrıdır. Gazeteciler, tarih yazmazlar; tarihçinin yararlanacakları kaynakları bulmaya ve bu kaynakları sunmaya çalışırlar. Tarihçinin görevi başkadır. Tarihçi, tarihi yazarken, andardan ve belgelerden yararlanır. 4O'lı yıllar ile ilgili birçok anı yayın landı. Ben, bu küçük araştırmada, anı lardan çok belgelere dayanmaya özen gösterdim. 4O'lı yıllarda yer alan bu olayların hcmen hepsi ayrı ayrı incelemeye değer konulardır. Söz gelişi, Köy Enstitüleri ya da DTCF'deki olaylar, IrkçılıkTurancılık davası başlıbaşına inceleme konularıdır. Bunun gibi Hasan AJi Yucel'in kişiliği, yaşam öyküsü ve Türk milli eğitimine yaptığı unutulmaz kat kılar ayrı ınceleıneleri gerektirir. Amacım, kuşbakışı ile de olsa 401ı yılları biraz daha yakından görebilmek ve gösterebilmekti. 4O'lı yıllar, bugünleri de yönlendiriyor. Cadı kazanlan bugün de kaynıyor. Kazanların içinde yananlar ve kazanların altlarına odıın atanlar bugün başka başka insanlar. Ama sonuç değişiyor nıu? Hayır. • Nisanl990,Ankara C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 154 S A Y F A 8