Katalog

Albay Reşat Hallı' kitabının Şeyh Sait ile ilgili bölürnu ile Cemal Paşa'nın torunu BehçetCemal'inŞeyh Sait İsyanı adlı kıtabının aynı olmasi. Yıne Cemal Kulay'ın Şeyh Sait İsyanı ile ilgili yapıtında Şeyh Sait'in ıdamı ile ilgili bolümün, Behçet Cemal'den kaynak gösterilmeksizin satır satır alınmış olnıası) gibi. Mumcu'nun vardığı çok ilginç sonuçlardan biri de daha sonra bazılarıyla konuştüğu Şeyh Sait aılesinın bile bilmediği bir gerçek. Şeyh Sait'in oğlu ve torunI arı ayaklanmada onemli bir rol oynamış bulunan Binbaşı Kasım'ın (Şeyh Sait'in bacanağı) ayaklanmaya katıldığı, dağa çıktığı, fakat sonradan korktuğu kanısındadırlar. Oysa Uğur Mumcu, Avni Doğan arşivinde bulduğu Binbaşı Kasım Ataç'ın Aydın ili Söke Kaymakamlığı'na verdiği ifadeye dayanarak, onun Ayaklanmadan sonra Surıyeyc kacan Seyh Saıtın kdrdesi Seyh Abdurrahlm 1937 de Bısmll yakınlarında jandarmalarayaklanmayı başlamadan ca ölduruldu önce Mustafa Kemal'e bildirdiğini, böylece baştan beri ajan ola^elgelere dayıyor ve çok ilginç sonuçlarak çahştığını kayınbiraderi ile bacanara varıyor. Kimi zaman ayrı araştırmağını ele verdiği gösteriyor. lar gibi göriınen çalışmaların birbirlerinın kelime kelime aynı olduğu (Genelkurmay Başkanlığı'nda 'Türkiye Cumhuriyeti'ndeki Ayaklanmalar / Uğur Mumcu'nun kitabında yer alan, kimi ilk kez yayımlanmış olan, Ffansız belgeleri ise, Şeyh Sait Ayak Şeyh Sait ve İngilizler Şeyh Sait ayaklanmasının İngilizler'ce düzenlenip düzenlenmediği konusunda çeşıtli görüşler ileri sürülmektedir. Örneğin Genelkurmay Haıp Tarihi Bajkanlığı taralından yayımlanan "Türkiye Cumhuriyeti'nde Ayaklanmalar" kitabında Şeyh Sait Ayaklanması öncesinde "îngiliz InteUicens Service'nin Doğu'da bütün metotlaruu kullana rak Türkiye içinde karışıklıklar çıkarmaktan birangerikalmadığı"yazdıyor. (s. 78) Liselerde okutulan "Türkiye Cumhuriyeti tnkılâp Tarihi" ders kitabında "ayaklanmayı îngilizler'in çıkarttığı" görüşü savunuluyoı. Aynı koşuttaki görüş, "Ingiltere'nin Nasturi ve Kürt hareketlerini desteklediği" tümceleriyle Doğan Avcıoğlu tarafından savunulmııştur. 9 Eylül Üniversitesi Atatürk tlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Başkanı Prof. Dr. Ergün Aybars ayaklanmanın "Îngiliz tahrikiyle" çıktığı kanısındadır. Doç. Dr. tsmail Beşikçi, Atatürk Üniversitesi'ndeki doktora tezinde Doğu ayaklanmalarındaki emperyalizm oigusunu incelediği bölümde şu görüşü savunuyor: "örneğin 1925'te Şeyh Sait îsyanı'nın patlak verdiği ilk günlerde îngiliz silah fabrikalarından Şeyh Sait'e çeşitli silah kataloglarının gelmesi Emperyalizmin bu konudaki çalışmalarını doğrulamaktadir." Dr. Beşikçi bu görüşlerini sonradan değiştirmiş ve^u satırları yazmıştır: "... DoğuKürdistan'daki bütün başkaldırdarı hep Ingiltere'nin desteği de bastırdmıştır. Şeyh Sait kürt isyanında Kürtlere İngdizlerin yardını eniği büyük bir aldatmacadır." "Türkİngiliz İlişkilcri (19191926)" başlıklı incelemeyi yazan Prof. Dr. ö m e r Kürkçüoğlu, "îngiltere'nin Kürt sorununa karşı genel ilışkisi gereği ayaklanmayı yakından izlediği fakat desteklcyici bir tutumdan kaçındığı" kanısındadır. SBF öğretim üyelerinden Prof. Dr. Mete Tunçay, "Türkiye Cumhuriyeti'nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (19231931)" başlddi kitabında "Hemen belirteyim ki, resmi ideolojiyle ileri sürülen (ve sol çevrelerce de benimsenen) bu harekete İngiliz kışkırt malarının yol açtığı savı, inandması güç gorünüyor" diye yazıyor. Kemal öke, "Musul Meselesi Kronolojisi" başlıklı kitabında ayaklanmanın "ardında tngilizlerin bulunup bulunmadığı henüz aydınlığa kavuşmuş değddir" görüşünü savunuyor. Şeyh Sait Ayaklanmastnı bastıran Hükümetin Başbakan Ismet tnönü, "Bütün bunlarda Şeyh Sait isyanında memlekette senelerden beri yuvalanmış propogandanın eseri görülmüştür. Şeyh Sait isyanını doğrudan doğruya Ingilizlerin hazırladığı veya meydana çdcardığı hakkında kesin deliller buluna mamıştır."diyor. • Seyh Sait Idam sehpasında karsi olan dındaılarm tepkisı" olduğu, ancak ayaklanmanın "milli yönleri" de olduğu görüsündedir. îran benzeri tslanı Cumhuriyeti kurma yanlısı akımın lideri Cemalettin Şeyh Sait Ayaklanmasının dinsel Kaplan'ın yayın organı, ayaklanmami, yoksa ulusal bir ayaklanma mı ol nın İngilizlerce "Kürt ayaklanması" duğu bugun de tartışdmaktadır. biçiminde sunulduğunu, bu ayakDoç. Dr. îsmail Beşikçi, Atatürk lanmanın "MuslümanKurtveTürkÜniversitesi'nde hazırladığı dokto lerin" katıldığını, bu nedenle "îslara tezinde şu görüşü savunuyor: mi" nitelikte olduğunu ileri sürüyor. "Şurası bir gerçektir ki, Şeyh Sait ha Marksist "ToplumsalKurtuluş" derreketinin ulusal bir niteliği sanıldığı gisinde (Şubat 1988, Sayı 53) ayakkadar öncmli değildir. (...) bu isyan lanmanın "dinsel irtica" değil, "uluda tamamen dini sloganlar kulland sal nitelikli bir hareket" olduğu yazımış ve hareket tamamen irtıcai bir lıyor. Aynı yazarın (Arda Behram) "Medya Güneşi" adb dergideki yaanlamda hareket olmuştur." zisında ayaklanmanın "ilerici" olduProf. Dr. Mete Tunçay ayaklanmanın "dinsel birgiysi altında ulusal ğu ileri sürülüyor. (TemAğus. 1988, Sayı: 22) Ayaklanmanın bir başkaldın" olduğu kanısındadır. Doç. Dr. Yalçın Küçiik, ayaklan "KürtIslam" ayaklanması olduğu mada "dini rengi"ni görmenin kesindir. Ancak, Nakşibendi s.eyhle• mümkün olmadığını ancak "milli rince hazırlanan ve "Islami Dürengi"nin de bulunduğu görüşünü zen"kurmayı amaçlayan bir ayaklanmanın "ilericiliği" ne hiçbir ideolojisavunuyor. Ayrımcı terör örgütü PKK lideri de dayanak bulunacağını sanmıyoAbdullah öcalan, olayın "laikliğe ruz. İsyan ulusal mı, dinsel mi? lanması ile lngilız bağlantısı hakkında ilginç ipuçları da veriyor. Uğur Mumcu kitabına, "Şeyh Sait İsyanı" yerine "Kürt îslam Ayaklanması" başlığını koymasını ve olayları Kürdistan Teali Cemiyeti'nin kuruluşuyla başlatmasuıı da olayın kısa sürmüş bir ayaklanma olmayıp, birbirini izleyen gelişmeler zincirinin halkası olmasınabağlıyor Bir lamanların küçük Anadolu şehirlerinin telefon rehberlerinden daha kabarık ad dizini ve ilk kez yayımlanan fotoğraflarına kadar araştırmacı gazetecinin sıntrlarını aşan bir çalışma "Kürt İslam Ayaklanması." Bu kitapda 191925 yıllan arasında Kurtîslam Ayaklanması'nın kimler tarafından örgiitlendiğini, ayaklanmanın nasıl başladığını, Şeyh Sait'i ihbar eden yakınını, kürt örgütlerini kimlerin kurduğunu, Koçkiri Nasturi ve Şeyh Sait ayaklanmalarının nasıl başladığını, nasıl bastırddığını, Nakşibendi Tarikatı'nm olaylardaki rolünü, ayaklanmanın amacı tartışmalarınırlngiliz etkisi konusundaki değişik görüşleri bııluyorsunuz. Bir bölüm yayınlanmamış anılardan, yüzyüze konuşmalardan, tutanaklardan, İngilizFransız belgelerinden gizli tutanaklardan oluşan zengin belgelere dayanarak yazılmış olan bu kitabın tarihimizın önemli bir olayına ışık tuttuğu ve bu konuda çok değerli bir belge olduğu açıktır. Uğur Mumcu'nun resmi kaynaklara olduğu kadar Kürt kaynaklarına da inerek ortaya koyduğu yapıt tüm aydınlarımızın okuması gereken bir kitap • Kürtİslam Ayaklanması 19191925 / Uğur Mumcu I Tekın Yayınevt, îst. 1991 SAYF A 12 CUMHURlYETKlTAPS/«y/M4