Katalog

taya çıkıyor; ama bu, tartışmanın noktalannıası anlamına gelmez. Aradan iki yüzyıl geçri, Fransız devrimi tartışılıyor; Anadolu'da cumhuriyet devrimi ve karşıdevrim girişimleri üzerine söylenecek söz rükenmeyecektir. Arkadaşımız Uğur Mumcu, Şeyh SaitolaİLHANSELÇUK yında başvurulabilecek kaynakları tarayarak Islam Ayaklanması n\ yazdı. 'Kitaplarda gorduk; iınam, ne zaman se Kıırt • riat kurallarını uygulamazsa üzerine h 'Ayaklanma Osmanlı'dn 'isyari; ama Şeyh" 1 Sait'in dilinde 'hyanı' .. Niçin kıyam? \am vaciptir.' Mıııncu'nıın dikkatinden bu nokta da kaçŞeyh Sait, Ankara'ya karşı ayaklanmasının Gazetetmzin mamıy, açıklıyor: gerekçesini bt'iyle açıklıyor. Şark Istiklal yazarlan Uğur MahkemeMnde Mazhar Müliı Bey'in soru"Kıyam. suzcuk aıdamıyla olumden sunra larına yanıt verirken Şeyhin diişünce yapıst, dırilip ayağa kalkmak' denıektır. Kuran'daht Mumcu'nun hiçbir duraksamaya yer vermeyecek biçim 'Ktyamet Sttrest' ınsanların uldııktctı sunra dıkitaplan deaydtnlığaçıkıyor. rileceklennı 'kıyam sözcüğu ilc anlatır. islamı yaytmlandıkça amaçlarlayapılan ayaklanmayada kıyam demMazharMüfitBey: . köşelerinde bu yor. Şeyh Sait, bıı ncdcnle ayaklanmadan ' Kı " Kıyamımızın scbcbı ncdır? " kitaplarddn yam'diycsozediyor." Şeyh Sait: "•Seriatmeseleu!.." sözetmişler ve çeşitli Biran için zaman tünelinc^iıip 1923 yılı"• Şenal h.urallan uygulanmıyor diye ayak na geri dönelim. 24 temnıuzda Lozan Barış yönlerinc landıntz öyleyse?" Antlaşması imzalanıyor. 9 ağustosta I lalk eğilmişlerdir. Eu Fırkası (partisi) kuruluyor. 2 ekimde iigal Şeyh: sayfada gördüğünüz " lmam, şeriat abkâmım tcra etmezse, de orduları Istanbul'dan aynlıyor. 6 ekimde "Kürt Islam dim, bu, ayaklanmantu mesruluğuna, geçerliği Türk orduları Istanbul'a giriyor. 29 ekimde Ayaklanması" ve ne kanıttır. Vakta ki vnkubuldu, tste şeriat va Cumhuriyet ilanediliyor. 1924yılınagirüdiciptir diyor. lliç olmazsa günahkâr olmayalım ğindeMustafaKemalkararlıdır:4marttahi"Kazıtn Karabekir lafet kaldırılıyor. 'Diyanet işleri' başbakanlıdcdim." Anlatıyor"la ilgili "Bu kıyamımzı vacip görüyorsunuz. Küffar, ğa bağlanıyor. Şeriye ve Evkaf Vekâleti de ikiyazı llhan kaldırılıyor. öğretim Birliği Yasası yürürlüIslam beldelertniçığnerken cihat nedir? " Selçuk 'un "Pencere " ğe giriyor. 8 nisanda Şeriye Mahkemeleri " Odacihattırjarzdır." köşesinde Uğur Mumcu'nun 'Kurttslam Ayaklanma kaldırılıyor. yayımlanmıştı. sı19191925' adlı kitabmda (Tekt'n Yayınla Ve 1925'in başında doğu illerinde 'ktyam' n) Şeyh Sait olayının ne olup ne olmadığı or başlıyor. Kıyam 4 Mart 1925'te 'Takriri Sükun Katnımı' vnaylamyor; İs/ıklalMahkemeleri kuruluyor. YaMusulolayı?.. Aynı yıl 16 aralıkta, Musul, Milletler CEmiyeti kararıyla Irak'a (yani Ingilizler'e) veriliyor. Tarihin saatine bir göz attığınız zaman, Şeyh Sait'in kıyamı'nda akreple yelkovanın neyi gösterdiğini anlamak çok kolaydır. Yine ıle bu noktada tartışmalar sürecektir. Çünkü konu ne kadar a(,ık ve aydınlık olsa dsi, isteyen işine geldiği gibi yorum yapmak için malzeme bulabilir; ayrıntıların istifinden seçtiklerini yanyana getirerek günce! polıtikasınauygunbirkuıamieatedebilir. Şeyh Sait ayaklanmasmda, cumhurıyctçıler ve \erıatedar çarpıştılar. Kıyamda Kürt aşiretlerinin ayaklanması bu ^eıceui değijtirmiyor. Çatijnıadaki 'etnık renk, olayın toplumbilim açısından özünü saptıramaz. Hilimsel yaklaşım, etnik ayrımın da altını çizmekle birlikte, tarihsel dönuşümün, cumhuriyetçişeriat(,ı çelişkisini öne çıkarmak zorundadır; işin içinde dış nedeni de ararsanız, İngilizin rolü açık... Uğur Mumcu'nun yoğun bir çahayla ve yansız bir yaklaşımla ortaya koyduğu kitapta, her olgu belgelenmiş ve numaralanmı^. Yorum yok mur* Yorumda yansızlaşmak için de kitabın sonuna Şeyh Sait'in torunıı Melik Frrat'la yapılan uzun kcınuşma eklenmi^. Herkesin okumasında yarar var; Türkiye'de artık bu konuların serinkanlılıkla tartısılmasi7amanıdır • Mazhar Mufit'in DefterL Arkadaşımız Uğur Mumcu'nun Kâzım Karabekir'e ilişkin yazı dizisi genij ilgi uyandırdı; tartışmalara yol açtı; Kâzım Paşa'nın kimliğinin daha belirgin biçimde ortaya çıkmasına hizmet etti; yankıları sürüyor. Ancak dizi yayımlanırken üzücü bir gerçeğin ayırdına vardık: Günümüzde Kurtuluş Savaşımızı bilen çok az kişi var. Genç kuşakların tarih bilincini sümek isteyenler, bir ölçüde başarıya ulaşmışlar; ama, yaşlı başlı kuşaklar da Atatürk'ü deyim yerindeyse "romantik" bir yaklaşımla seviyorlar. Oysa Atatürk, her türde eleştiriye verilecek yanıtları güçlü bir tarih yaratmışrır. I liç kuşkusuz 1920'Ier Anadolu'da karmaşık bir siireçtir; ama, Mustafa Kemal Paşa Anadolu'ya geçerken hedeflerini saptamıştı. Neydiohedefler? Mazhar Müfit Kamu'nun "Erzurum'dan ölümüne KadarAtaturk'le Be raber" adlı kitabını 1966'da Türk Ta rih Kurumu basmıştir. Bu yapılan birinci cildinde Mazhar Müfit hedefleri • bazen latife etmekten kendisini alıkoyamazdı. • Hafızalartmtz zaytfladtğı zaman "Kongrenin hitttğt gece; odalarımvza Mazhar Müfid'in defteri çok isimize yaçekildikten sonra emiber Ali kapıyı vur rayacak... du: Derdi. Defterigetirdiğimigörünce, .«'garasını birkaç nefes üstüste çekükten Kim? sonra: Benim, Ali, Beyefendi... •Nevar.neistedin'J Amma bu defterin bu yaprağım kim Pasa Hazretleri ve Süreyya Bey otu seye göstermeyeceksin. Sonuna kadar ruyorlar. Eğer uykunuz yoksa sizide isti mahrem kalacak. Bir ben, bir Süreyya, yorlar, kahve içerızdiyorlar. bir de sen bileceksin. Sartım bu..." • Pekigeliyorum. Şart benimsendikten sonra tarih koMazhar Müfit, Mustafa Kemal Paşanuyor: 78 Temmıız 1919, sabaha karnın odasına gider, kahveler söylenir, Paşa sorar: Sonra Mustafa Kemal Paşa başlıyor: "Mazhar, not defterin yantnda tnı? " Yaz!... Zclferden sonra hükümet HayırPaşam... şekli cumhuriyet olacaktır. Bunu size, Zahmet olacak, ama bir merdiveni bir sualinız munasebettyle daha önce de inip çıkacakstn, aldagel... söylemistim. Bu bir... iki Padisah ve haNeredeyse sabah olacaktı. Fakat onun nedan hakkında zamanı gelince icap yanındayken dünya, gecesi gunduzu ol eden muameleyapılacaktır. Uç: Tesettur kalkacaktır. Dort: Fes kalkacak, medeni mayan bir âlemden ibaretti. (...) Aşağımilletler gibisapkagıyilecektir." yaindim, nutdeftrrimalıpgeldim. 0, hatıra defterime vegunugününe herhadiseMazhar Müfit diyor ki: yi not edişıme hem memnun olur hcm de "Bu anda gayri ihtiyari kaletn elimden İl anlatıyor. Okuyalım birlikte... düştü, Yüzüne bakttm. O da henım yuziime baktı. Bu, guzlerin bir takdtsta birbirine çok sey anlatan konuşmastydı. Pa sa ilesenlt benlı konusmaktan çekinmezdim. Neden durakladtn? Darılma ama Paşam, sizin de hayalpercst taraflarmız var... Bunu zaman tayin eder. Sen yaz!.. Beş Latin harflenkabuledilecek... Pasam, kâfi... kâfi... Mayal ile uğraşmaktan bıkmış bir insanedasıile: Cumhuriyet ilanına muvaffak olalım da, dedım, üsttarafıyeter." Mazhar Müfit defterini kapar, koltuğunun altına sıkıştırır, odadan ayrılır. Günağarmıştır. Arkadaşımız Uğur Mumcu, Kâzım Karabekir Paşa'yı gerçekçi bir ressamın fırçasıyla çizdi. Kâzım Paşa, zamanına göre ilerici ve yurtsever bir insan dı; ama, elbet Gazi ile bir yerde yolları ayrılacaktı; çünkü Atatürk'e yetişmek zordu. Aralarındakifarkbudur. • C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 154 S A V F A 2