Katalog

Edebiyatımızda roman yazar ilk kadın yazar olarak tanınan Fatma Aliye Hanım, yapıtlarıyla, yazılarıyla, konferanslarıyla ve yaşam biçimiyle kadın haklarının kazanılması yolundaki çabalara büyiik katkılarda bulunmuş bir yazarımız. Fatma Aliye Hanım'ın İstanbul Atatürk Kitaplığına bağışlanan evrakıDoç. Dr. Mübeccel KızıltanveTülay Gençtürk tarafından tasnif edildi ve bir katalog hazırlandı. Mübeccel Kızıltan'la yapılmış bir söyleşi sunuyoruz. I \ l l HK Ktl \P1K.I 1 MİM I1AMM FVKAK4 KA1AL004I I Türk yazımnda bir öncü: Roman yazan ilk Kadın yazar Fatma Aliye Hanım Türk kadın hakları savunucusu bir yazar DENIZ BANOĞLU .oğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edcbiyatı Röliimü Öğrctim Üyesi Yard. Doç. Mübeccel Kızıltan'ın ülkemi/.in roman yazan ilk kadın ya/.ari Fatma Aliye I Ianım'la ilgili ya[)tığı araştırma, "Atatürk Kitaplığı Fatma Aliye Hanrın livrakı Kataloğul"başhğı altmda İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Haşkanlgı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Yayınlan arasinda geçen hafta çıktı. Mübeccel Kızıltan öğrencisi Tülay C îençtürk'le birlikte ortaya çıkardığı bu kitap için Atatürk Kitaplığı'nda 576 belge, 71 defter, 3 kitaptan oluşan koleksiyonuokudu. Bunlardan 335 belge,71 defter ve 3 kitabı çalışmasının birinci cildinde topladı. Araştırmacı Atatürk Kitaplığı'nda 9.11.1993 tarihinde verdiği konferansta bu kataloğu ve Fatma Aliye I lanım'ın yaşamını ve sanatını anlattı. Ünlü devlet adamı, hukukçu, tarihçi Ahnıet Cevdet Paşa'nın kı/ı olan Fatma Aliye Hanını 18621936 tarihleri arasında yaşamış bir öncü yazardır. özel eğitim görme ve Fransızca öğrenme şansını yakalamış ender yazarlardan biridir. Türk yazınında hakkında yeterince bilgi sahibi olmadığımız bu öncü yazarımız için araştırmacı Yard. Doç. Mübeccel Kızıltan'la bir görüşmeyaptık. B gıç oldu diyebilirim. Yazar hakkında bilgi toplamak ve yapıtlarını okumak istedinı. Yazarla ilgili olarak sınırlı sayıda araştırma yapddığını, yapıtların ise Latin harfleri ile yayımlanmamış olduğunu öğrendim. Bu nedenle yapıtlarına ulaşmakta Fatma Aliye l lanım'ın torunu sayınOya Selen'inbüyük olçüdeyardımları oldu. Kataloğu nc kadar sürede hazırladınız vc nasıl bir çalış ma yöntemi uyguladınız? Çalışmalarıma 1987 yılında başladım. Önce Atatürk kitaplığı ndaki bütün belgeleriokudum. Numaralandırdım. Araştırıcıların kullanımı için aynı numaraları kullanarak kataloğuntı yaptım. Belgelerin özerini verdim. Belge ve konu türi'ıne göre dizininyanı sıra genel dizin yaptım. Bu belgeler Fatma Aliye Hanım'ın yazdığı ve ona yazılmış mektuplardan, mektııp taslaklarından, şiirlerden, konlerans nıetinlennden, gerek kendi kitaplarının, gerekse babası Ahmet Cevdet Paşa'nın ki taplarının basııııı ve yaptırdığı evin ınşaatı ile ilgili sö/.leşme ve yazışmalardan yazılarının yayımlandığı ve aynı sayıda üstadı ve yetişnıesinde emeği geçen Ahmet Mithat FJendi'nin bu yazılara cevaplıırının da yer aldığı Tercüınanı Hakikat Gazetesi'nden kesilip kâğıtla/a yapıştırdmij gazete kupürlerinden, bazı gazete sayılarından, yazılaı ında ve çalışmalarında kullanmak üzere yaptığı almulardan, tuttuğu notlardan, eserlerinin ve yazılarının taslakları olan defterlerden ve kâğıtlardan, yardım derneklerine ait bağış listelerindcn, kitaplardan, hem kendisine, hem de cji Faik Paşa'ya ait beratlardan, aile fotoğraflarından, senetlerden, protestolardan, doktor rapor ve reçetclerinden, masraf listelerinden, vergi makbuzlarından, ailenin bütçe delterlerinden, eşi Faik Pa^a'ya ait anı defterinden, mektuplardan, türlü defterlerden ve kitaplardan oluşmuş çok çe^itli biı mal zcmedir. Çogunluğu Türkçe'dir. Bu malzenıe içinde, İngilizce, Fransızca, Arapça, Farsça ve Rusça belgeler devardır. Bu katalügdan önce yazarla ilgili yayınlarınızoldumu? Atatürk Kitaplığı'ndaki belgeleri okurken yazarın butün yapıtlarını ve bazı makalelerini de okuduktan sonra yazan tanıtan bir makale yazdım. Bu rnakalem "()ncü Bir Kadın Ya/ar: latma Aliye Hanım". Journal of Turkish Studies/Türklük Bilgisi Araştırmaları (Fahir tz Armağanı 1). XIV/1990(1991), s. 283323. adıyla de adlı anı kitabı Fransızca, tngılizce, Arapça'ya; Udî romanı da Fransızca'ya çevrilmiştir. Fatma Aliye Hanım romanlarında çoğunlukla kadınları cle alıyor. Atatürk Kitaplğı'nda yaptığınız konuşmada yazarın "ideal kadın" tipjcmesinden söz ettiniz. Onun "ideal kadın" tipinden söz eder misin? Fatma Aliye Hanım'ın romanlanndaki kadın kişiliği belli bir gelişme gösterir. tlk romanında romantik ve yaşama yenik düşen kadın, daha sonra yerini eğitim görmüş, meslek sahibi, kendine güvenen, ayakları üzerinde dıırabilen, mücadeleci bir kadıııa bırakır. İ^te Fatma Aliye I iamrn'ın ideal kadını budur. Yazarın düşünceleri ve yaşam biçimiyle ülkemizde kadın hakları savunucıılarından biri olduğunu öğreniyoruz. Bu özelliğini biraç açar mısınız? Yazarın bu yönü gerçektcn ilginçtir. Çünkü o dönemin toplumsnl koşulları göz önüne alınacak olursa yazarımızın düşünceleri ve savunduğu görüşleı gerçekten çok vüreklidir ve bırbakımabaşkaldırıdır. Ya/ara göre, kadın ve erkek eşittir, iki cins aynı eğitim olanaklarından yararlanmalıdır. Çok kadınla evlilik tartışmalarındaki tavrı da bu geleııeğe karşı çıknıak biçimindedir. Boşanmada da kadınların söz hakkına sahip Dİmaları gerektığine inanır. Yazarın çocukluk ve gençlik döneminde başlayan yoğun yazın yaşamına karşın en ulgun çağında suskun kaldığını belirttiniz, sizce ncdeni ne ulabilirr> Buna kesin biı yanıt vermek güç. Yaptığını araştırmalnrda bu soruya yanıt olabılecek bir kanıt bulabildiğinıi söyleye mem. Ancak belki buıuın iki nedeni olabilir. Babası Ahmet Cevdet Paşa'nın Mithat Paşa'nın tevkiti olayında görev alması nedeniyle itham altında kalnıası ya da sağlığının bozulması dır. Fatma Aliye Hanım'la ilgili olarak başka çalışmalarınız var mı? • Yazarın Nisvanı İslam adlı anı kitabını yayına hazırladım. İçinde belgeler de olan bu kitap geçen hafta yayımlandı. Bi kitapta, Osmanlı sosyal yaşamına, özellikle kadınların harem yaşamına ilgi duvan ve bu konuda gerçek birüsmanlı ailebi ile tanışmak isteyen yabancı gezginlerin eşleri ile yaptığı konuşmalar yer alır. Ayrıca ilk romanı Muhazarat ı gününıüz Türkçesı ile yayıma hazırladım. Kızı Ismet Hanım ile ilgili yazışmalarını da yazı dizisi yaplım.H Atatürk Kitaplığı Fatma Üliye Hanım Fivrakı Kataloğu1 / MazırlayanlarYard. Doç Dr. Mübeccel KadtanTulay Gençlürkl İstanbul Buyuk Şehır BcclvJiyesi Kullur tjterı Daırc liajkanltğı Külüphaııc vc Muzcler Müdürlüğu /108 s. C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 9 7 Fatma Aliye Hanım Sayın Kızıltan Faıma Aliye Hanım ile ilgili araştırma yapmak nereden aklınıza geldi? Bu konuyla ilgüenmeye başlanıam oldukça eskidir. Yazarın küçük kızı Ismet I lanım ile tanışmam benim için bir başlanS AY F A ğerli hocaııı Prof. Fahir lz için Harvard Universitesi'nde hazırlanan armağanda yayımlandı. Ayrıca yazarın Türk kadın hakları mücadelesindeki yerini belirten bir makalem de "Türk Kadın I lakları Mücadele Tarihinde Fatma Aliye Hanım'ın ' Yerı". KuramKitap I. Ocak' 1993, s. 8393 adıyla yayımlandı. Yazarın Türk Edebiyatfndaki yerini ve önemini vurgular mısınız? İlk kez çeviri yapan, ilk kez roman yazan ve hakkında ilk kez monografi yazılan bir kadın olması monografi üstadı Ahmet Mithaı Elcndi taralından yazılmıştır Fatma Aliye Hanım'ın Türk Yazınında ndaki yerini yeterincebelirtiyorsanınm. Birbaşka önemli özelligi de düşün ve yazın yaçamına çok genç ya^larda atılması, kısa sürede o dönemin toplum.sal koşullarına göre çok sayıda ürün vermiş olmasıdır. Yazarın biri kitap diğeı i beş tane yazı olmak üzere çevirıleri; roman, anı, tarih, lelsele türlerinde olmak ü/.eıe on dört kitabı, belirlediğimkadarıylakırk bir makalesi vaıdır. Ayrıca yayımlandığı yıllarda Nisvanı İslam