Katalog

şam dönemlerinde, cvc kapanmışlar, toplumsal gorevlerinden uzaklr.ştırılmış, işlevsizleştirılmişlerdir. Hatta çocuklarının, torunlarının toplumun onlara yükledikleri görevler ya da konumları nedeniyle, iki yaşlı insanın yalni/lığa itilişlerinde payları vardır. Ancak, bunlardan daha önemlisi, yazarın oyunun kurgıısunun ardında hissettirdiği, yaşlılık döncminı duşunsel birikimden uzak, yalmzca küçük zeka oyunlarıyla sınırlayan toplumsal yaşamımıza yönelttiğieleştiridir. Çatıdaki Çatlak, orta sınıf alışkanlıklarını, değer yargılarını ekonomik ve toplumsal gelişmeler karşısında giderek yitircn, ancak bunun farkında olınayan ya da olduğunda geçmişiyle, hugünüyle hesaplaşmaktan korkan insanları anlatır. Değişik sınıl ve kesimlerden insanların, birbirlerınin yaşamlarına özlemle bakmalarının ardındaki gerçekler, iki kardeşin l'atma Hanım'Ia Arıf Rcy'in çevresinde olup bitenlerde anlatılıyor Kadınhk sorunıına çok yönlü bakılan oyıında, kadın sorunıına bağlı olarak, kı/.kardeş olmanın geleneksel yanının kadının düşünsel yapısını nasıl etkilediği anlatılmakta. Çatıdaki Çatlak oyununun oyun kişileri, daha güzel bir yaşam istemektedirler. Ancak, böylesi bir yaşamı oluşturmak için çaba göstcrmezler, duşunsel bir yaklaşım sunnıazlar Ya içlerine kapanmışlardır ya da başkalarının üzerinde egeıneıılik kııra rak, küçük ev hırsızlıklan yaparak, bilinçli bir duyarsızlık içindedirler. Kişilerin, kendilerini farklı göstermek adına, gerçeklerden kaçarlar. Bu durum, iş yaşamları kadar, duygusal yaşamlarına da yansır. Erkek kardeşinin, bir dediğini iki ctmcyen, hastalığı bile görmezlikten gelen l'atma I lanım; getireceği sorumluluk nedeniyle evlenmeycn, dukkanıyla ilgileıınıeyen Arit Bey, kocasına bağlılıkla yaşantısını garantiye aldığm sanan, ancak başkasının ev ilişkilerinden yararlanmaya çalışan komşu; çocuk doğurmak, onları yetiştirnıck, çalışmak zoıunda olmak, koca baskısıyla içîçe gec.cn yaşamı kabııllcnmış Fatına Kadın; işsi/.liği, avaıeliğı, lümpenliği, hcr ıştçe çalışmamakla bcnliğini koruduğuna inaıımış, karısı uzerindeki egemcnlıği her yere yaymaya çalışan Fatma Kadının kocası Sadık; kadını yalnızca kendi düşünsel kalıplarında ele alan Kadınları Kalkındırma Derneği üyesi I lale, kendi gerçeklerini göremezler ya da görmemezlikten gelirler. Sınırlarda, her biri kendi içinde belli bir bütünlüğe sahip olan üç ayrı perdeden oluşmaktadır. Ancak, barış temasının ternel düşünce olduğu perdeler arasında zaman olay, kişi konu ilişkilerine dayalı bağlantılar vardır. lianş temasına, düşlegerçek, istenenleele geçen iküemlcriyle bakan oyun, birbirlerine bir türlü ulaşamayan insanları anlatır. Oyun kişileri aranılan şeyin bulunamatnası elde edilenlerin kısa bir zaman sonra elden kaçırılması, sınırın bir türlü gecilememesi, sahiplennıe duygusunun güzel şeyleri yoketmesi nedeniyle bir araya gelcmezler, geldikleri zaman da o anın önemini anlayamazlar. iki insanın bir araya gelmesi ve ortak şeyler üretmesinin bile sınırları ortadan kaldıracağını vurgulayan yazar, soyut olaylar ve oyun kişileriyle, sınırC U M H U R İ YET K İ T A P S A Y I 197 lardan arınmış, barış ve scvgi dolu bir yaşam düşüncesini ortaya koyar. 'I'oplu ()yııtıları I'ın son oyunu Bir Kahramanın ölumü. Oyunda, toplumsal olaylann kahraman yaptığı kişinin, yinc toplumun beklcntisine uygıın olarak ölümü seçmeden önceki durumu anlatılıyor. Yazar, toplumun bir yere getirdiği kahraır.anın, insan yanını ortaya koyar. Belli bir süreçte yaşamını hicc sayan kahramanın, ölümünü istemektedir. O da, kendine yaraşır, yine halkın belleğinde kalan bir ülüm biçimi niarar. ren ya/ar, bu oyunıında bılınç düzeyi düşük üç ev kadınının konuşmalarında, gündelik yaşamı, ekonomik ve toplumsal ele alır. Oyun kişileri, ekonomik yetersizlikler içinde, çocuklar ve ev işleriyle bunalmış, üzerlerindeki toplumsal, cinsel baskılar dillerine vurmuş olarak, geçmişlerine özlemle bakan kadınlardlr. Bilinç eksikliği, onlarda toplumsal ilişkilerde güvensızlık, korku ve panik yaratır. Düşünme yeteneklerini yitinir Bilinçdışı, düşsel ortama sürükler. Birbirlerine karşı sövscl saldırganlık yaratır Dışarıya karşı Çatıdaki Çatlak (1965 1966) Istanbul Belediyesı Sehır Tıyatroları Suna Pekuysal.Ergun Kök nar, Melahat lclı. Alev Curzap tki erkek oyun kişisinin konuşmalarına dayalı Bir Kahramanın Ölümü, bir iç hesaplaşmayı anlatır. Aslında, her iki oyun kişisi aynı kişidir. Kişinin, düşleı i, özlemlerı, korkusu arasındakı ilişkidir bu... insanın toplumsal bir varlık oluşuyla, yalnız kalışı arasındaki çelişkiler gösterilir. Gerekliliğın insanın onüne geçmesi, hatta kişinin ü/.erindevaşamölümçizgisindebelirleyici olmasıvurguianıı. Toplu Oyunları H'nin ilk oyunu Çlkış. Adalet Ağaoğlu bu oyununda, düşsel bir odada babakız ilişkisinden yola çıkarak, evdış dünya ikilemini ele alıyor. Ancak, tüın bu unsurlar simgesel ve soyut. Böcekler, ilaçlar, kükürt ve cvi yaşanılmaz yapan simgesel şeyler kadar... Kv, güvenli bir yaşam saglasa da, bir ceşit tutsaklık yaşatır. Dışansı ise karanlık ve fırtınalı olsa da özgürlüğü sunar. Tchlike ya da güvencc, ozgürlük ya da tutsaklık ikilemleri oyunun kurgusunda önemli bir yere sahip. Ayrıca, aile kavramında babakız üişkisinin geleneksel yanı da oyuna yansımakta. Baba güvenli bir ortam adına, kızını üretken kdmayan, veriınsiz, kişiliksiz duruma getiriyor. Kızın yeni bir yaşam adına, evden ayrılışı, tüm sorunlara karşın yeni bir yaşamın başlangıcıdır. Böylesi bir yaklaşımın ardında, Adalet Ağaoğlu'nun oyunlarında hemen gözlemlenen gençliğe umutla bakış yatmaktadır. Kozalar, Ağaoğlu'nun ev kadınlarının yaşamına çok yönlü baktı&ı kısa oyunu. Dünyadaki ve ülkemizde gelişmelere, değişim ve önüşümlere oyunlarında ycr ve Kendını Yazan Sarkı (1976 1977) Istanbul Belediyesl Sehlr Tiyatroları Cevza Sıpal, Haldun Erguvenc, Nılgun Özhan Kasapbasoglu olan gençlerin düşünceleriyle gcrçekler arasındaki ayrımı, yaşamölüm çizgisinde yaşadıklaıı korku, özlem, sevgi, dayanışma, geleceğe umutla bakmaları anlatılyor. Yeni bir dünya kurmak ülküsüyle.iyi insan olma uğraşının eğer toplumsal koşullarla ve toplumla çakışmadığı sürece, açık bir mücadeleye dönüşeceği vurgulanıyor. Yazar, gençlik ve değişik toplumsal kesimleri, kurtarıcılar ve kurtarılacak olanlar ikileminde ele alıyor. Ancak, kurtancüığı ustlenmiş gençler, kurtarılmaya gereksinım duymaktalar. Kurtarılacak olanlar ise, bilinçli katılımın ötesinde, anne ya da kardeş olmak duyarlılığında kurtarıcıların yanında yer alıyorlar. Hatta bu yaklaşım, geleneksel anlayışın değerlerin duyarlılığıyla örtüşmektedir. Bilinçli katılımın değil . Aslında bu, ülkemız gençlığınc, aydın kaygısl içinde yaklaşan, Ağaoğlu'nun öngörü sü Böylesi bir öngörü, bııgün ıçin de geçerlılığini sürdürmekte. Yirıni yıla yakın süre, yazın yaşamını roman ve öyküleriyle sürdüren Adalet Agaoğlu, ÇokUzak Fazla Yakın adlıoyunuyla oyun yazarlığına döndü. Oyun, iki karde şin, çocukluktan olgunluk yıllarına getirdikleri, birlikteliklerini., ayrılıklarnı, beklentilerini, unıutlarıııı, düşkıııklıklaıını, sanatyaşam ikileminde ele alvor. Oyun kişileri, birbirlerinin geçnıişleriyle hesaplaşırlar Aslında bu, kendileriyle, hesaplaşmadır. Sanatçının dunyasına yakın çevresine onu vareden değerlere duyarılıgına olumlu ve olumsu/ yanlarıyla bak ılır Sanatsal duyarlılığın, toplumsal, bırcy.sel sorumsuzluk noktasna vardırdığı aydınla, sorumluluk duygusunun sanatsal eylemın dışında bıraktığı, işyaşamının içinde özundeki değerleıi yitiıen Meltem'in ü/eriııe kııruluduroyıın.Bıı ikizkardeşinöyküsünde, ülkemizin ekonomik, siyasal, toplum sal gelişmesine ııvgun olarak oraya burava savrulan küçük burjuva degerleri lartışilıı Analar, babalar, kocalar, sevgilılcr, çocuklar bu savruluşun dışında dcğildir. Aslında son oyununda yazar, öykü ve romanın olanaklı kıldığı ayrıntılı anlatımılan nldııkça yaıarlanııılş Böylrıi", konıışıııa örgüsü onun kişilerinin duygusal, duşunsel yapısını geliştiıirken, oyuntuya ve yönetmene geniş olanaklar sağlıyor. Bu yaklaşım biçimi de Adalet Ağaoğlu'na, oyun yazarlığının ötesinde, tiyaıroyu bir bütün olarak ele alan ve çalışmasına bunıı yansıtan tiyatro insan kimliği kazandırıyor. Kırk yıllık yazın serüveninde gününde olup bitcnc karşı duyarlılığını hiç yitirmcyen Adalet Ağaoğlu, çağdaşımız bir oyun yazarı. Çünkü o, ülkemizdckı dünyadaki gelişmeleri yakından izlemesi ve bunlar ya pıtlarına hiçiııı olarak aktarırken, yazarlığını canlı, yeni kıldı. Tiyatromuz yazınını da... • korunma çabalan bulundukları ortama başka bir gözle bakmalarına neden olur. Toplumsal, siyasal, cinsel, ailesel baskısıyla yaşamın dışında kalan bu üç kadın, küçük bir alay karşısında kendi içlerine kapanırlar. Koza içindeki ipek böceği gibi... Kitapdaki ıkincı oyun Kendini Yazan Şarkı! isc genç insanların katıldıkları eylemler nedeniyle kaçışlarının öyküsü. Ta başından kaybedilmiş bir savaşın savaşçısı Adalet Ağaoğlu, Toplu Oyunlar I / h'.ralık (Jyunu, Tomhala, Çatıdaki Çatlak, Sımrlarda, Bir Kahramanın ölumu ), Mitus Boyut Tiyatro /O/un Dizıu, Utanbul, 199} Adalet Ağaoğlu, Toplu Oyunlar II / (Çı kij , Kazalar, Kcndtnı Yazan Şark.t Çok Uzak Fazla Yakın), Mıtos Boyut Tiyatro I Oyun Dızt'si, Istanbul, 1993. SAYFA 15