Katalog

özbek yazar Timur Pulatov ülkesinin yazınını KÎTAP ekimiz için degerlendirdi Karanlık dönemi sorguluyoruz Özbek dilinin en önemli ustası olarak gösterilen Timur Pulatov, yapıtlarındaki derin şiirsellik, zamandışılık ve dil ustalığı nedeniyle Rilke ve Çehov'la karşılaştırılıyor. Bağımsızlık Öncesi Orta Asya Cumhuriyetleri'ndeki durumu "karanlık" olarak niteleyen Pulatov, "Bir yol ayrımına doğru gidiliyor" diyor. YAVUZ BAYDAR STOCKHOLM PO Buharalı bir aydın Özbek dilinin en önemli ustası olarak gösterilen Timur Pulatov, II. Dünya Savaşı'nın başlangtç yılı olan 1939'da fiuhara'da doğdu. Öğretmen olan babahinın yolunu izleyerek 1963 yılında öğretmen okulundan mezun oldu ve aynı yıl bir köy okıılıında çalışmaya başladı. Yazarlığının ilk üriinü olan "Bana Ormanda Seslen!" başlıklı ilk romanı 1966'da yayımlandı. Bunu, büyük ilgiyle karşılanan diğer romanlar ve bazı fUm denemeleri izledi. Aytmatov ve Ycvtuşenko gibi yazarlardan çok daha açık telafiuzlu bir muhalif aydın olarak bilinen Pulatov'un, 1970'lerin başında yayımladığı romanı "Buharalı Bir Garip Kişinin Oyküsü" adlı romanı gerek Sovyetler'deki gerekse Batı'daki yazın çevreleri tarafuıdan savaş sonrası SSCB yazınının başyapıtlartndan biri olarak kabul ediliyor. Bu yapıt nedeniyle Pulatov, "Doğu'nun Proust'u" diye niteleniyor ve yapıtlarındaki derin şiirsellik, zamandışılık ve dil ustalığı nedeniyle Rilke ve Çehov'la karşdaştırıliyor. 1980'lerin başında Taşkent'e yerleştikten sonra yaşamını yalnızca yazarlıktan kazanmaya başlayan Timur Pulatov, Brejnevsonrası dönemin Özbekistan'ındaki demokratikleşme hareketinin itici güçleri arasında da yer alıyor. fcî Sayın Pulatov, Orta Asya Cumhuriyetleri'nde son yıllarda yaşanan toplumsal ve siyasal gelişmeler, bölgc edebiyatına yansunaya başladı mı? Hayır, henüz hiçbir Sovyet Orta Asya Cumhuriyeti'nde böyle bir eğilim yok. Ama gelişmeler edebiyatın içeriğine olmasa bile, ortamına olumlu etkiler yaptı. Sözgelimi sansürün ortadan kalkması... özbekistan'da şu anda hemen tüm yazarlar yayıncılık ya da gazetecilikle uğraşıyor. Basın ve matbaalar partinin sıkı denetimi altında, ama ta RE T İ M U R PULATOV Gladkov? Evet. Gladkov, Ostrovski vs. Bütün bunlar çevrildi. Hiçbirini de mecbur kalmadıkça okuyan olmadı. Şimdi ise Rusçadan Ahmadova'nın, Pasternak'ın, Manbuların en önemli sorunların üzerine delstam'ın çevrildigidenler, yazarlar. Biz özbek yazarları ği bir dönem yaşıyoolarak itibar iadesi ile uğraşan ve o karuz. ranlık dönemin edebi mirasını gözden Şu anda genç geçirip yayınlayacak bir komisyon oluşozanlar arasında bir turduk. Komünist Parti bu çalışmaya gruplaşma da var karşı çıktı, ama şu anda böyle kitaplar mı? yayımlanıyor. O zamanlar "burjuva Evet. Kendilemilliyetçileri" diye kovuşturmaya uğrarini "Cedid" diye şan ve ortadan kaldırılan yazarların kiadlandıran bir Batıtapları. Kimler bunlar? Birkaç isim vere cılar grubu var. Borges'e, Paz'a büyük bilir misiniz? ilgi duyuyorlar. Sözgelimi, çok önemli bir romancı Peki, Türk edebiyatı Özbekçede olan Abdullah Kaderi. Tarihi romanlar nasılyertutuyor? yazmıştır. 1937'de öldürüldü. Sonra Çok büyük bir yere sahip değil. ünlü şair Çolpan var. Fitrat var: Çok iyi Biz rejimin baskısı yüzünden gerçek yabir dramaturg olduğu gibi önemli bir edebiyat kuramcısı, Çağatay dili uzma • zar ve ozanları okuyamadık. Ama Aziz Nesin, popüler bir yazar. Çok tanınınıydı. Aynı zamanda, yüzyıl başlarında yor. Hiç unutmam, Moskova'ya bir ara faaliyet gösteren "Genç Buharalılar" geldiğinde biz birkaç özbek yazarı olaörgütünün ideologluğunu da yapmıştı rak onu Yazarlar Birliği'nde ziyaret etFitrat. Oda 1937'dekurşunadiziJdi. mek istemiştik de sivil polisler içeri girBiliyorsunuz, Özbek aydınlarının çomemizi zorla engellemişti. Aziz Nesin ğu yüzyıl başında Ltanbul'da öğrenim komünist değil mi? görmüştü. Daha sonra yurduna döne Marksist olduğunu söylüyor.. Pecek olan bu bilim adamı ve sanatçı gruki, Sayın Pulatov, özbekistan'da kitapbu, ülkenin ilk aydın kitlesidir. Ve bu larınız kaç satıyor? kitlenin hemen tümü Stalin tarafından Ortalama 2530 bin civarında. yok edilmiştir. Partinin denetiminden kurtulmak için Yabancı edebiyatları Rusçadan kitaplarımı önce Moskova'da yayımlıbaşka dillerde de izleyebiliyor musuyorum. Orada sansür hiç yok denebilir. nuz? Sonra Özbekistan'da yayımlıyorum. Çok az. Sözgelimi Maupassant ve Çünkü oradaki makamlar MoskoAnatole France Fransızcadan çevrildi. va'nın onayını görünce denedeme işine İngilizce etkisi hemen hemen yok gibi. girişmiyorlar. Bu arada son derece ilginç bir gelişme Dilerseniz söyleşimizin bundan var özbekistan'da son yıllarda: Genç sonraki bölümünde Özbekistan ve öteÖzbek ozanları arasında Arjantinli ki Orta Asya Sovyet CumhuriyetleBorges çok büyük bir etki ve esin kayri'ndeki siyasal ve toplumsal durumu nağı... ele alalım. Özbekistan'da şu anda en Büyük Rus yazarları Tolstoy, Çehov, büyük sorun nedir? Dostoyevski ihtilal öncesinde dilimize En büyük sorun, kuşkusuz, yokçevrilmişti. İhtilalden sonra, Stalin'in sulluk ve yoksulluğun daha da artmasıgüç kazandığı yıllarda, yığınla kötü Rus na yol açan sömürü. Özbekistan'da buromanı çevrildi. Bunu yapanlar, birbirgün nüfusun aşağı yukarı yarısı resmi lerine karşıhklı yağ çekmek isteyen remakamlarca belirlenen yoksulluk smırıjim yanlısı, çıkarcı Özbek yazarlarıydı. nın altında yaşıyor. 2 milyon insan işsiz. Karşdığında kitaplarını Rusçaya çevirTacikistan'daki işsiz sayısı 1 milyon. tiyorlardı elbette ki. îşte o yüzden MarBütün Orta Asya'da toplam 5 milyon işkov gibi birçok yazarın berbat romanlasiz var. 40 milyonluk toplam bölge nürı... tusunun yaklaşık 2ü milyonunun işgücünü oluşturduğunu varsayarsak, yüzde 25 dolayında bir işsizlik oranına ulaşırız. Bir başka sorun, nüfus patlaması. 2000 yılında bölgede 60 milyonluk bir nüfus olacak. Eğer ekonomik yapı ve tarımsal üretim mekanizması bugünkü şeklini büyük değişikliklere uğramadan korur ise bu nüfus beslenemeyecektir. .Bu da çok büyük toplumsal çatışmalara yol açacaktır. Böyle bir toplumsal hoşnutsuzluk, tersi olmasi gerekirken insanı devletin hizmeline veren yanlış ekonomik politikalar nedeni ile bölgedeki etnik topluluklar arasında zaten var. Yerel parti yönetimleri, köklü yanlışlıkların sorumluluğunu kabullenmek yerine, etnik topluluklar arasında yapay karşıtlıklar yaratıyor, bunları körüklüyor. Bütün bu olaylar, suskunluğu tercih eden adli makamların gözleri önünde cereyan ediyor. Yoksulluğa yol açan bu tek taraflı ekonomik durumdan kurtulmanın yolu, kanımca, sadece hammadde üreten bir ülke konumunu terk etmekten geçiyor. Yani, feodal yapı bunca yıl boyuncakırılamndı... Hayır, hayır. Feodal yapı, partinin iktidara gelmesiyle "giysi değiştirdi" sadece. Çünkü parti ancak feodal yapının korunması ile varlığını sürdürebilirdi. Moskova'nın ideolojisi ile bölgede varolan zihniyet işte bu asgaride birleşti: Partinin feodal yapıyı delmesi yerine, S A Y F A 11 CUMHURİYETKİTAP S A Y M Î 7