Katalog

Jak Deleon kitabında bir zamanların hareketli ve renkli semtlerini anlatıyor Gezgin gözüyle baktım MUAZZEZ MENEMENCİOfiLU UAL,\TwCEVRKM Balat ve Çevresi (Bir Setnt Monografisi) Jak Deleon / Can Yayınları, İst. 1991 200 s. Bir İstanbııl tarihçısi Doç. Dr. Jak Deleon. Akademik uzmanlığı edebiyat, tiyatro ve bale olmasına karşın İstanburun sosyai topoğrafyasını inceleyen birçok kitap yazmış: Eski îstanbul'un Yaşayan Tadı, İstanbul Barları ve Meyhane Üzre Ruzname, Beyoğlu'nda Beyaz Ruslar, Pera Palas, Balat ve Çevresi: Bir Semt Monografisi. Son kitabı Balat vc Çevresi, Haliç'in sosyai tarihine eğilen bir çalışma. Balat'ı yazmak nereden gcldi aklınıza? Daha doğrusu, îstanbul'un fethindengiiniimüzebirHaliç monografisi çizmeyi neden istediniz? Bu sorunun yanıtı çok açık: Günümüze değin (Eyüp dışında) Haliç'in hiçbir semtini yaznıamıştı Türk yazarları. Buna istisna olarak Dr. Mehmet Remzi Sakarya'nın Ayvansaray Tarihi kitabı gosteri K İ T A P T A N Fenersemti B İ R B Ö L İ İ M 19. yıi/vıl sonlarıııcla llaliç Fcneri vapur iskelesinin vamnda Fener İskele Ga/inosıı vardı. Kazıklar tistunde deni/e u/.anmış iskelesı, bahçcsi ve kapalı salonuyla Istanbııl'ıın kalburüstü eğjence yerlerindcn birı olduğu snylenirdı. Koçu'ya göre İstanbul un "hovardameşrep" beyzadeleıi bu gazinoya sık sık uğranıadan edemezler, sonra (\,ı kayıklaı kiralayarak oradan Kâğıthane'ye geçeılerdi. Hjııende vc sazendeleriyle nam salmıştı. Ahmet Rasim, Fener İskele Gazinosu'nda Kemani Serçe Tcvfik ,ullı sanatçıyı din'.ediğini yazar. Tası tarağı topla\ ıp Fener'den Kâğıthane'ye geçen Alımet Rasim, kıranta beyzadelerle inceden inceye alay etmeden durama/dı: "Şık, kıyak olursa bayılırun. Aman! O ne bıyık! O ne fes? 0 ne taranmış saçr1 O nc traslı yüz? Hele şu gelen lauona bakın. () ne tatlı bakış? Aman! Ü gidiş? Dokuz numara kahp ha! Gerçekten şık! Dikkat ediyor musunuz? Ne o? Gözünüz mü kamaştı^ Bir şey değil. Aynası, bıyık süpürgesi, cep taragı, fıss diye öten lavanta tııhımbaM, arka cepte gizli potin bezi, kapak alunda supıirgesi, hele kravatı..." 1 lemen ekleyelim, hanımcfendiler de nasibini alıyor Ahmet Rasim'den: "Boyu bobu yerinde! Hatıa araba ıninderi iıstünt; cvden ıninder daha koyrnuş da yine başı tavana ernıiyur. Belli! Ya^makran görülen ön tarat zülüfleri takma. Kendisinin saçı varmış ama o heriften aldığı boya dökmüş. Bir parça tepesı açılmış... lebilir. Odaçokincebirçalı^ ma ve ne yazık ki geniş okııı kitlelerine ulaşmadı. Bugım ancak sahaflarda bıılunabilı yor, o da zorlukla. MariıChristineVarol'un^ransı/ea yazdığı Balat kitabı da çok ince ve dilimize çevrilmedi nedense. Kaldı ki MarieChristine Varol, Balat'ın tstanbul Yahııdileri açısından önemini ve tarihçesini işlenıiş. Şimdi ben Balat, Fener, Ayvansaray ve I lasköy semtlerini gezerken (hemen eklemeliyim, bu geziler yaklaşık iki yıl sürdü) belirli bir kitleyi gözetmek gibi bir amaç gütmedim SezenAksu'nıınşarküinda olduğu gibi, "Müslümanı, Yahudisi, Rumu"yla bir bütün, parçaları yekdiğerine kilidi bir mozayik olarak gördüm bu semtleri. Ve kimsenin kadrini bılmediği bu yöreleri ak kâğıt üstüne geçirdiın. Çingeneleri saymadınız az önce; Ayvansaray Çingenelerini... Hvei, Çingeneler. Ha lic'in yü/yıllar boyunca en renkli sakinleri. Şimdi herkes Çingene deyince Sulukule'yi Jak Deleon Yangından yemeğe, sellerden giyıme kadar genis bir manzara cızmeye çalıştım düşünür Bu yanlıştır kanımca çünkü yaşamları şarkı ve serüven üstüne kurulmıış semtleri. Şunu özellikle vurgulamak isterim: Ben laolan bu insanların asıl mekânı Ayvansaray dı. Yıllarrihçi dcğilim. İstanbul yaşantısma bir gezgin ve ^axcboyu Tarih dergisinin Mayıs 1981 sayısında yer alan teci gözüyle bakıyorum. Kendime tarihçilerı değil, ve İhsan Birinci im/asını laşıyan Eski tstanbul Babir /amanlar İstanbııl'u yazan Charles White ve Jıılia takhaneleri başlıklı yazıda, Loca Çingeneleri agası Pardoegibi seyyahları yakın hissediyorum. Topuklu İspir'in kızı Çakır Esma'dan söz edilir. 19. Diğer kitaplarınıza bakıyorum: Pera Palas, Be yüzyılın baslarında yaşayan ve muhabbet tellalı olduyoğlu'nda Beyaz Ruslar, İstanbul Barları, Eski İsıanğu söylenen Esma'nın yaşantısı Edirnekapı'da lal babul'un Yaşayan Tadı... Çoğunda Bcyoğlu'nun esk. karken noktalandı. Refik Ahmet Sevengil de İstanve görkemli günlerini işliyorsunuz. Sonra da Bal.ı bul Nasıl Eğleniyordu adlı kitabında Lonca çingeneyani Haliç. Neden bu değişim? lerini anlatır. Sermet Muhtar Alus, Halide Edip Adı Çünkü sıkıldım. Herkes Beyoğlu'nu v.ı/nı ı\a var, George Paspates, Charles White bu yörenin başladı; yakında Beyoğlu'nun Sokak Fenerlcı ı va d.ı Çingenelerini gözler önüne serer. Bu konudaki en Beyoğlu'nunKapıTokmaklarıgibikitaplnryayınıla kapsamlı çalışma, Osman Cemal Kaygılı'nın Çingenırsa hn; şaşırmam. Sonra 1 lalıç I gözden ve görkenı neler başlıklı romanıdır. Ayvansaray yöresini her boden uzak Altın lîoynıız) istanbul tarihinde çok daha yutuyla anlatır bu nef is kitap. ömmliveağırlıklıbiryöredir. Yıkılan, yakılan, seHer altında kalan bu semtleri Yeniçalışmalarınız? anlatırken, hane hane kimlerin oturduğıından, bir Balat veÇevresi'ni lııgılizteyeçeviriyorum. bi zamanların yemek tariflerine kadar uzanıyorsunuz. ter bitmez Çelik Cîülersoy Vaklı istanbul Kütuph.ıOkurken yüzyıllar öncesinde yaşadığımı duyumsar iKsi Yavınları arasmda çıkacak. Elimde bir de haı ır.ı gibioldum... defteri var, bir Beyaz Rtıs tutmıış. Ama < kişi sağ vr < . Evet, yangından yemeğe, sellerden giyime kaya^.ulıkça yayımlanmasını isteıniyor anılannın liıı dar geniş bir manzara çizmeye çalıştım ()ralan »vde değişık bırçalı^nıu yapıyorıım: Diinyanm hei \ < zerken yaşlılarla konııştum, duvarlarda eskı vangınlindcn üginç kokteyl taıitleri. İstanbul barıiKiı!ı.ıı ların izlerini aradım, asırlık kadınlardan yemek taı ifkokteylkonusundastnıdereceyaratıcı. D leri aldım. Her boyutuyla yansıtmak istedim bu S A Y h A 13 C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 100