Katalog

Mobilyadan el sanatlanna tasanmda 50'liyıllara dönuş tnu yaşamyor? G E Ç M İ Ş İ N G E L E C E f i İ Başarının gizi: Çalışmak Gorki / Henı ı I'royat/Çev O/den Arıkan / Telos Yav Mavıs 1991 /268 s / 22 500 TL MELİHCEVDETANOAY Okııl goımuıııs ama sozu sohbeti dınlı ru n kısıler ı<,ııı eskı dılımı/de 11 ıv.ıı ıntktcbınden vuısmc ' dııkrdl Cıorkı de vasamı ınsanl.ıtı ııasıl neredc oğrendıgını 'Bcnım l Inıveısıtelfiım .ııllı kıl.ılııiKİ.ı ııılatıı Bı/ımkı gıbı okuma alıskanlığı ^dı^memıs (dahası baslamamıs) ıılktkrdt bu tur\etıskın okıımustan ılalıa <,ok saygı goruı Bu vtgluııı bır bakıma doğrudıır d.\ ^unkıı oktılsu/ sttı^kın ukııllu vetı^kınduı kat kat f ı/l ı (,alı$ma /orıında kalmışttr Ancak ıkısıııın de kavnagı bırdıı Kıtap Baska bır sev sanılmaMiı Gorkı ddha ı,ocukluğundd okumava, kıtaba merak sarmıştı, du/enlı bıı okuma degıldı bu elbet gelısıgu^eldı Daha once Dostovevskı ve (,ehov ıncelemelerınden ranıdıgımı/ I lenrı 1 mva vjpıtınıtı (.ıraklık sdları ("oğrcncıhk vtlları dıycttk dtğıldı va1) arabaşlıklı bolumunde bunıı sovle anlatıvor Sak.ıi ve halıl ka<,ık olan gtnc, bır komsuları, Alcksey ın dı. kcndısı gıbı okıımavı sevdıgını dııyunca bd7i I ransı/ rtınidnlaıının Rusı,a ttiıumelcıını vcrdı ona Paul de Kock, Alexandre Dumas l'onson dıı lerıaıl Xavıer de Montepın, I mıle Gaborıau nun kıtaplanydl bunlar Ama edcbıyatın buyıısuyle tanışmasını saglayan, on ıi(, y.ı^ındayken okudugu Bal/ac ın Eugcnıc Grandct romanı ıdı Bu rcnldı escrdekı her şey, ona hem çok tanlı ve hakıkı hem de yenı gelmıştı Yajlı Grandet dedcsını hatırlatıyordu ona Eugenıe ıse ıdeal kadına o/ektı " Onda vazarlık hevesı başka nasıl uyanabdırdı1 Şunlan dd okuydlım "Aleksey'e ılgı gosteren bır komşu daha vardı Aleksey'e Beranger nın Şarkılar'ının Rus^a ^evırıs.ı de Puşkın'ın oykulerını ve şıırlerını verdı " Fkı alıntı yaptığım bu bolumun bence en onemlı parçabi, ya/arlığın gı/lerınden bırını, yontulmamış, cahıl ınsanları ınceleyerck çıkarmasıdır Dıyor kı Gorkı ' Go/umle gorduklerımı anlatınca <;or ındnırlardı da mutı/eler ya da dehşetengız olaylarla dolu masallara baydırlardı " Gorkı, Turgenyev'ı bır solukta okuyor, Dostoyevskı'yı, Gogol'u, Tolstov'un yapıtlarını tanıyor Yabancdardan Walter Scott'u okuyor ve o/ellıkle Dıckens'e bağlanıyor O sıralarda yenıden karşdaştığı uvey babası ona Gonçarov'un Oblomov'unu saldt verıyor Bunları nıçın arkd arkaya sıralıyorum5 Bunun yanıtını o verecek bıze 1928 ydında dışardan ulkcsıne donduğunde gorduğu havranlık onu jajırtıyor Trflıs'te dınleyıcderıne şoyle dıyor "Yoldaşlar, bugun mutlu adam dıyorlar bana Doğru Gerçekten mutlu olan en gu/el ruyaları ıle umutlarının gtnjcklc^tıgını gormu^ bır addnı duruyor karşınuda Bır ele^tırmen olsavdım ve Gorkı hakkında va/ı va/nidin gereksevdı, onu bulundugu verc getıren gucun, scvdığını? >a?ar yapan gucıın bu dunyadakı bulun gu/el buyıık ve degtrlı ^eylerı (.alıjmanın ger^ek değerını doğrudan, kcndı kendıne anlayan ılk Rııs ya/arı, belkı de ılk kışı olmasından kaynaklandığını sovlerdı " 1950'ler Avrupa'nın 2. Dünya Savaşı savaş sonrasında toparlanmaya çalıştığı yıllardı. Bu amaçla tasarımcılar yepyeni bir estetik anlayışla işe koyuldular. Cılız bacaklı sandalyelerden, Japon abajurlara, pılili eteklerden, kelebek gözlıiklere kadar çok şey bu donemin sımgesıydı. Naif üpünler antikacıda FERYALİREZ (junıımu/de, bır vandan herbest tabaıım anlayı^ı sureı ken ote vandan 50 lı v'lara gcrıclonu!}va^anı>()r ")() lı vıl lara MX mohılyalar anık kolek sıyoncular tarafından aranı vor ve Batı da antıka pa/aıla rına gınvoı 1950 lcr, Avrupa'nın buyuk bır yıkım va^adığı II Dunya Savaşfndan sonra toparlan maya çalıştığı doncmdı II Dunya S.ıvaşı ndan sonra, bombalanmış, yerlebırol mıış Avrupa kentlcrını yenıden ın^a etmek gere kıyordu Bu ama(,la tasa rımcılar, mal/eme, yenı teknık ve yepyeni bır estetık anlayışla ışe koyul dular Le Corbusier ve Mies van der Rohe gıbı mımarlar yenılıkçı kuşa ğın akıl hocası oldular Mımarhkta modern akım o yıllarda başladı o?ellıkle 1950'ler, tabarımda ço ğunlukld naıf ve kaltulığı fazla olmayan urunlerle dıkkat çektı Bobrek bı çımınde ıç ıçe geçen seh palar, cılız bacaklı s>an dalye ve koltuklar, Japon etkılı abajurlar, kırmızı Murano camından Italyan vazoları, zencı ba^lı bıblolar, kuyruklu Ame rıkan Cadıllac ve Pontıac otomobıllerı "Elvis ve Rock'n Roll", "BlueDıe 50'er JahrcMobcl jean", "James Dean", und Ambıenle Desıgn und "Marılyn Monroe", Kunsthandwcrk (5()'lı Yıl "HulaHoop", "Coca Teleavla markalı televizyon Fransa, 1950 lar Mobılva ve Çevresı Dı /avn ve El Sanatları) / Alb Cola", supermarketler, recht Bangert /Wdhelm Heyne Verlag, Munıh Fvlul konserveler, buruşmayan ve utu ıstemeyen gıysıler, 1990/Almanta, 285 i (,ok renklı Hawaı gomleklerı, plılı etekler, kelebek gozlukler, Diorve Yves St Laurent'ın Vyaka kesımNot Turk Alman Kıtabevı nden (Muhlbaucr, 1 unel Istanbul) tcmın edılcbılır lı kokteyl tuvaletlerı, plastık eşyalar, caz kuluplerı, SiS A Y F A T emens'ın stereo muzık dolapları, Sovyet uydusu Sputnık, bılım kurgu, Webtinghous.e'ın elektrıklı ınutlak aletleıı ve tabıı tunı bunlarırı pa/arlamasını yapan buvuk reklam aıansları donemin sımgesıydı ler "Modern" kelımesı bu yılların adeta parolası halı ne geldı I949 vılında New York'takı Modeın Sanat Mıı/esı "Insan Yaşamında Modern Sanat" adı altın da bır tll/l elkmlık baslatnııs VL bu dc scıgl du/cııle nustı Modern lesım, modeın ınu/ık modern ın.ıtro olabıldıgınc goıt vcnı otıırnıa kulrıırıı dc "modern" ol.ıbılırdı Scrbcst torm mobıK ı r.ıs.ııımının oıuuluğunu Isa mıı Nogıshı, Carlo Mollıno, Gıo Pontı, Charles h<ı ınes, i lenry üreytuss, Harry Bertoıa, Castıglıonı Kardcşlcr, Arne Jacobsen \b \cmlıkçılcr ustlcmlı lapon oturma kultıırunun sack ^ı/gılerı, Isamu No gushı tarafından 50 lı \ılların K, ınekân tasarınıların d.ı stvıleıck kullanıldı 1950'ltnn kıı^ıık odalaııntla Amerıkan Italvan ve Iskandınav çi/cgıleııııııı kaıısı mındanolu^antasarımlaruvgulanılı Paul Klee, [oan Mıro, Pablo Pıcasso d.\ 50 lerın dckorasvonunu etkıleyen ıınlu modtm sanatı,ılar arasındaydılar ama çoğunlııkla bu unlulerın etkıleıı ba/ı tasarımlarda "kıtsch" olarak orta\ a çıktı 1950'lerın en çarpıcı esvası teknolojık açıdan go/ kamastııan televı/vondu Maunulalıdolabı ılc 52 ek uın televı/von Amerıkan evlcıının tn (,arpıtı mobıl vaları arasında yer alma\a haşladı Avnı yıllarda Amerıkadı^ında Avıupa ulkeleıınde tuhaf biı,ımlı televı/yonlar uretılmeve ba^landı O/ellıkle Fran sı/ Teleavıa fırmasının pı yasaya surduğıı televi7 yonlar, bılım kurgu fılm lerınde gorulen u/aydan gelen tek go/lu varatıkla ra benzemekteydı Sanat tarıh(,ısı ve ga7e teci Dr Albrecht Bangert, "5()'lı Yıllar" adlı kı tabında, o yılların ılgın<, tasarımlarına ver vermı^ Kıtapta ayrıta 1950'lerın unlu tasanmularının ta nıtıldığı bır bolum ıle New York Parıs I ond ra Munıh gıbı kentlerde bulunan ve 50'lı yıllara an esvaları toplavıp satan ga lerı ve antıkacıların adres lerıdebelırtılmı^ I J CUMHURİYET KİTAP SAYI 7»