Katalog

gençlikse her çeşit değerin altında yer alır. însanın diinyada varoluşu bu temel paradoks üzerine ku rulmuştur. Buenos Aires'in ünlü mahallesi Retiro üzerine, 1965'te, Günce'sinde şunlan yazmıştı Gombrowicz: "Gençlik, benim için yaşamın en büyuk değeridir, ama bu 'değeı'in, ku^kıısuz şeytan tarafından ıcat olunmuş bir özelliği vardır (jcnçlik, sırf gençlik ulduğu için her türlü değerin altında yer alır." Gombrowicz'in yansıttığı tiirden bir varolu^sal metatiziği yansıtan bir yazar, sanırım aııcak Polonya gibi Katolikliğin en ağır bir biçimde hussedildıği bir ulkeden çıkabılirdi Bir açıdan o Katolik değerlerin tersinı koymaktadır ortaya: İnsandaki şeytanı, SLiçlıı varoluşu, insandan ayrılamaz cinselliği. Olunılamalardan, uzla^malardan kaçınan nilıilist ve koiumscr bir yazardır Cîonıbrowicz. Bu kötümserliğin onun romanlarına ağır, sıkıcı bir hava verdiği sanılmamalı. Baştan sona hareket ve jiirle doludur bu romanlar: Ferdydurke de Pornografi de. Anlatı eşsiz şıırsel sanSalardan geçnıekte, bir oyuna, en uçlara götiirülmüş, farslaştırılmış bir Shakespeare trajedisine dönüşmektedir. 20. yüzyılın en üncmli yazarlarından biridir Gombrovvicz. Bu okunmasının sonsıız bazlar verdiği iki yüz sayfalık şiirin başına, anlaşılamamaktan bıktığını belirten Gombrovvicz açıklayıcı bir önsöz yazmış. Açıkça belli ki Gombrowicz'in zamanında anlaşılamaması o dönemin ideolojiler ve ahlaklar dönemi olmabindan da geliyor. Kıışkusuz bu ödünsüz yazar, kendiliğinden, daha sonraki ydlar için yazınış oluyordıı. Romanın kendi kendini anlatması (kendi şıırı nin değişimleriyle okuyucuyu kendinden geçirme si, metafizik ve varoluşsal anlamını belleme, hareket, olay, oyun... yoluyla ortaya koymabi) yanında Gombrovvicz anlatının estetik yanını olu^turan düşüncesini 196. sayfadaki bir paragrafla yeniden açımlıyor. Şöyle bir açımlayıcı paragraf: "Rvde beş adet erkek vardı. îlyppolyte, Siemian, Albert, Frederick ve ben. Pöh... llayvanlar âleminde hiçbir şey bu biçimsizliğe ulaşaınazdı. Hangi kopek, hangi at biçimlerdeki bu darmadağınızlık, bu kendini bilmezlikle başa çıkabilirdi? Yazık! Çok yazık! İnsanlar otuzu geçince iğrenç yaratıklar oluyorlardı. Dünyanm bütün güzelliği onlardan, gençlerden yanaydı. Ben, kemale ermiş insan, kemale ermiş dostlarımdan medet ummazdım, çünkü hepsi içimi bulandınyorlardı. Beni karşı yakaya ıtiyorlardı!" Ağır başlı lelsefe sistemleri karşısında da inkârcı, uzlaşmazdır Gombrovvicz. Varoluşçu felsefenin temel bazı temaları, ömeğin "başkası çevresinde varoluş" teması, onda, başka yazarlardan once ortaya çıkmış olsa da. O, estetikle, bu ciddi felsefeleri aşmaya girişir. Bu girişimden ortaya çıkan da sonsuz bir şiirdir. Sürgün yaşamında OrtaAvrupa romanının erdeınlerini her fırsatta dile getiren Milan Kundera, Gombrovvicz'den de çok sık söz ctmişti. Gombrovvicz'de, bir bakıma Kundera'nın ustasını btılacaksınız. Ama öyle bir usta ki o, çırakları, kalfaları onu hiçbir zaman gcçemiyorlar. Berran Ersan'ın çevirisi yazarın dııyarlı, gerilimli, şiirsel üslubunu çok iyi yansıtıyor. U Combrowlcz'ln "En Onemil yapıtım dedlğl "Ferdydurke" Jerzy Skollmowsklnln vönetlmlndefllme alınmıstı. Üstte Skollmovvskl ve Judlth Godreche "Ferdydurke nin çeklmlerl sırasında lunum yetersizliğinden ölür. Gombrowicz'in bugünkü Fransız yayıncılarından Christian Bourgois, onun yapıtları üzerine şunları söylüyor "Witold'un bugünkü okuyucuları kimlerdir? Her zaman genç ukuyucular Pornografi ile Ferdydurke'nin onbinlerce nüshası okundu; özellikle dc elden ele dolaştı. Şimdi Witold kutsanan bir nesne. Gombrovvicz'i okunıak, yeni kuşak için hcrhangi bir ronıan okumaktan rarklıdır. Bazıları onu bir popstar olarak ele alırlar." Pornografi, 1943 yılında, Nazi işgali altındaki Polonya'da, taşrada geçmektedir. Gombrowicz o yıllarda Arjantin'de bürgundey'di. Büsbütün kıırmaca bir romandır bu. Hiçbir anlatiya benzemeyen bir anlatı. Insanın Tanrı, sanat, ideoloji... gibi yüce değerlere değil, "tamamlanmamışa, yelkinsizliğe, düşmüşlüğe, gençliğe duyduğu ihtiyaç" bu eşsiz anlatının felsefı tabanıdır. Güzellik gençliktir, N I N Y A Z 0 fil K I T ft P T A N Gombnovvicz: Enotizm dzerine "Yönelttiğiniz bütün sorulara cevap veremediğimden ötürü özür dilerim. Eğer bana, kendimi, düşüncelerimi birleştirip yalınlaştıran bir biçimde açımlama izni vcrilseydi, erotizmın, sanatçının elinde (* )Bağışlanmanın ve Büyülenmenin kapısını açan anahtar olduğunu söylerdim. öyleyse erotizmi büyük bir dikkatle kullanmak gerekiyor. Özellikle de şiirsiz ve tutkusuz erotizmi; soğuk crotizm, törensi, kaba erotızm, sanatsal felaketlcrin en kötüsüdür. Fakat bana öyle geliyor ki günümüzde ve bizim duyarlığımızda hem büyük ölçüde güçlük yaratan hem de eşsiz bir olanak olan bir şey, bu alanda sanatçının karşısına çıkıyor: Bu modern Eros'un Alçalmayla bağıntılı oluşudur. Güzellik, bizzat kendisi, AJçalmaya dönüşmektedir. Modern insanı biraz gözlemleyiniz. O yalnızdır, Tann'sız, kutsaldan uzak, Güzelliğin bütün dtş olanakları yokedilmiştir onun için. Bu durumda modern insanlık hayranlık, nıutluluk duyabileceği yeni bir kaynak bulabilir mi? Bu kaynak onun öz varlığında, onun ölümsüz gençliğinde, her kuşakla ycniden çiçek açan durmadan yeni yetişenlerinde değil mi? Öyleyse bugün Güzellik, Gençliktir. Ve erotizm bizı gençliğe doğru yöneltir. Ama gençlik, ne yazık ki alçalıştır. Acı verici ve zor bir çclişki bu. ö t e yandan erotizm, çırkinliği, en kötüyü, iğrenci, kabul edilemezi askıda tutmaya yarayan anahtardır da. Kolaylıkla yapıiaınaz; erotizmi yansıtırken iyice bilinçli olunmalıdır; bu yola nasıl girileceğini iyice bilmek gerekir. Erotizmi anlatan sanatçının şair olması gerekir, her şeyden önce şair olması. Bazen bana sapkınlardan, cinsel saplantılılardan, dikizcilerden... v.b. bahsediliyor. Yapay ve budalaca kendini kandırmalar bunlar. Ben pornografiden nefret ediyorum. Yazdıklarımda hiç ödün vermedim." Rıta Gombrowıcz, "Gombrovvicz Avrupa'da", 1963, 1969' adll yapmndan ' (*) Çevtrtrken; Buyük harfler muhafaza edümıştır. C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AY I 7 7 S A Y F A 11