Katalog

ölümünün 100. yılında Rimbaud Fransa'da çeşitli etkinliklerle anılıyor Modern Siir ve Rimbaud R I B A U 0' D A H Ş İ İ R Modern şiirde 'sözcük' büyük bir nitelik değişimi göstermiştir. Şiir, duygular düşüncelerle değil, sözcüklerle yazılır; ancak bıı sözcük artık gücünü 'bağıntı'lardan almaz, kendi başına vardır. Rimbaud'nun şu iki dizesi gibi: " O saisons o châteaux / Quelle âme est sans defauts?" m ' j ^w ' " ^ B ^ K \* İ Mallarme de onu şöyleyanıtlamış: Şiir sözcüklerie yazılır. Gereğince anlaşılmaınış bir sözdür Mallarme'nin bu sözü. Şiir sözcüklerden başka ne ile yazılabilir ki! Ama ünlii Fransız ozanı bıı sözü, "Şiir duygularla yazılmaz" anlamında söylüyor. Ne var ki konu burada, böylece çözümlenmiş sayılamaz. "Sözcük" üzerinde biraz daha durmamız gerekecek; "Modern şiir ve Rimbaud" başlığı hıınıı zorunlu kılı yor. Gerçekten de modern şiirde "sözcük" büyük bir nitelik değişimi göstermiştir. Bunu anlanıadan modern şiire yaklaşmaya olanak yoktur. Evet, şi ir duygular, düşüncelerle değil, sözcüklerle yazılır; ancak bu sözcük artık gücünü bağıntı'lardan almaz, kendi başına vardır. Mallarme bunu biliyordu. Şimdi bıı nitelik değişi mi konusunu biraz daha açalım. Biz artık "şiir" sözcüğü ile Homeros'tan bu yana bütün ozanları bir öbek içinde toplayacak durumda değiliz. Dünyaca ünlü gösterge bilimci Roland Barthes, dilimizde Enis Batur'un "Yazı Nedir?" adı ile yayına hazırladığı araştırma ve denemelerinden 17 ya$ında komüncü bir $alr Arthur Rimbaud 1871 yılında 17 ya$ındaydı. "Parls Savaj Sarkısı" adlı şllrlnl yazdıgında ParlsKomüncüierinellnegecmlstl. Carjatnın çektigl bu ünlü fotograf eklm ayında eeklldi. o zamandan bu yana Isyanın, güzelllgln, umudun veslkalıgı olarak kaldı. r ]|^2İMrjH|ffij2j P BH H V Jtt^,,m^^^frMmİHI istiyorum.amabaşa ramıyorum.demiş. MELİHCEVDETMNDNV Ünlüdür, rebsam Degas bir gün dostu Mallarme'ye, Güzel duygularım var, şiir yazmak oluşan kitabın "Şiirsel bir yazı var mıdır.'" arabaşlıklı bölümünde (Çeviri: Mehmet Yalçın) bu olayı şöyle anlatıyor: Eski şiir süslendirilmiş biı düzyazı idi, böylecetanınır, böylece sevilirdi; klasik şiir bir yaratma değil, bir anlatma sanatı idi. Başka bir deyişle, burada biiyüleyici olan süzcüklcrin kendi güçleri değil, bir araya getiriliş biçimidir. Çağdaş şiirde ise artık bağıntı etkisinin yıkılması, yerini sözcüksel patlamanın alması söz konusııdur. Çağdaş şiir, klasik şiire ve her türlü düzyazıya karşıtlığı içinde ele alınmalıdır. Roland Barthes, bu yeni dönemin Rimbaud ile haşladığını öne sürüyor. Bir dipnottaki şu açıklamaya da bir göz atalını: "Bu yazıda bağıntı kavramının önemi çok bııyuk. Bu hakımdan kısa bir açıklaınayı ııygun gorüyoruz Dılin yapısal özelliğine gore anlatımın kurııcu öğele ri, diyelim ki sözcükler, birbirlerine karşıtlığı içinde değer kazanır, işlev yüklenirler. Anlatım, öğelerin ayrı ayrı toplamı değil, karşılıklı yapısal ilişkilerinden olıışur. Bu nedenle, örneğin, bözcüğün lek başına bir önemi yoktur, anlatımın oluşmasına katkıda bulunan bir işlevi vardır. Anlamlama, işlevsel oluşların bir so nucudur. lşte bu anlamda bağıntı kurııcu öğeler arasındaki işlevsel ilişkileri belirleyen bir olgudur. Barthes, çağdaş şiirde, bu tür bağıntıların kırılıp dokulduğünü, sözcüğün kendi içinde değer kazandığını söylüyor." "Şiir, sözcüklerle yazılır" sözünü, sözcüğün bu yeni tanımı içinde değerlendirmek gerekir. Çağdaş bir şiiri okuyan, "anladım" da diyemez, "anlamadım" da dememelidir. "Her şiirsel sözcük, beklenmedik bir nesnedir bu durumda." (R. Barthes) R. Barthes'a göre klasik şiirle düzyazı arasındaki ayrım ölçülebilir, nicelik.seldir. F.ski şiirdeki ölçu, uyak, imge döngüsü, bildirim dışı, yararsız, ama süsleyici niteliklere a, b, c diyelim; şu şiir formülü ile karşılaşırız: Şiir = Düzyazı + a + b +c Öyle ise, btına bakarak düzyazının formülünü de şöyle kurabiliriz: üüzyazı = Şiirabc Özetlersek, şiirden süslemeleri attınız mı geriye düzyazı kalır. Oysa çağdaş şiirde süsleme yoktur, diyesim atılacak bir şey yoktur, kendi olarakvardıro. Bir üniversitemizde, bu konudaki konuşmamda verdiğim örnekleri buraya alıyorum. Klasik Fransız ozanı Corneille'in şu dizesinebakalım: J'ai fait ce que j'ai du, je fais ce que je dois Uzun boylu Güzel bir Yaratık, karın önünde. Yukarı çıkartıyor, yayıyor ve titretıyor tıpkı bir tayt gibi, bu tapılan bedeni, ölüm ıslıkları ve gizli nıüzik çemberleri; lâl rengi ve kara yaralar beliriyor birdenbire görkemli tende. / Koyulaşıyor yaşamın gerçek renkleri, oynuyor ve yayılıyor çevrcsiade Gi/li Görüntü'nün, ortaya çıkarken. / Ve yükseliyor ürpermeler ve gurulduyorlar, ve arkamızdaki çok uzaklardaki clünyünın, güzellik anamızın üzerine saldığı öliimcül ıslıklarla, gizli müziklerle çarpışan bu güçlerin çılgın tadı, / geriliyor güzellik anamız, ayağa kalkıyor., Ah! yeni bir aşık gövde giyiniyor kemiklerimiz. * * # Ey külrengi yüz, yeleli arma, billur kollar! üzerine atıltnak zorunda olduğum namlu, ağaçlarla hafif havanın arasındaki savaşta. [lluminntion/ Arthur Rimbaud I Çeviren özdemir înce Güzel Yaratık Parls'te alkollü geceler vs verlalne Henrl Fantln Latour'un bu tablosu Le coln de Table" (Masa kenarı) adını ta$ıyor. Ellnde bardağı Paul Verlalne masanın ucuna lllsmlş, Arthur ise çeneslne davamıs eimı Parlsl, geceyl ve alkolü düşilnüvor lik kez 1872 yılında Parls Sanat salonunda sergllenen bu tablo Parlstekl ressam, yazar ve entelektüel cemaatlnin Theodore de Banvllle In davetlerlnl betlmllyor. Le Cid adlı tragedyadan alınmış olan yukardaki dizede, şerefi için sevdiği kızın babasını öldüren kahraman, sevgilisine, "Onu öldürmekle görevimi yaptım, beni öldürmen için sana kılıcımı uzatmakla ödevimi yapıyorum" demek istiyor. Üstünkörü çevirelim: Mecburdum yaptım, mecburum yapıyorum. Fransızcasına bakarsanız, az sözle çok şey anlatan bir dize, güzel ve sağlam söylenmiş. Ama gene de düzyazı içinde incelenebilir. Rimbaud'nun örnek getireceğimiz iki dizesi ise şöyle: O saisons, o châteaux Ouelle âme est sans defauts? Üstünkörü çevirelim: Ey mevsimler, ey şatolar Kusursuzolan ruh hangisidir Görüldüğü gibi burada sözcükler güçlerini bağıntıdan aJmıyorlar; dahası, hiçbir bağıntı içinde değiller. Bu dizeleri böylece belleyeceksiniz, başka çare yok, ister sevin, ister sevmeyin. U S A Y F A s CUMHURİYET KİTAP SAYI 75