Katalog

'99 Yüz'de kaç yüz var? 99 Yüz (İzdüşümler / Söz Senaryosu) / Cemal Süreya / Kaynak Yayınları, İst. 1991/472 s. / 30.000 TL. / CKK Kod No: 072091 MUZAFFER BUVRUKÇU Portre çizme eğilimi şairliğiyle birlikte başlamıştır Cemal Süreya'da. Epey eskidir, ama portrelerin yerli yerine oturması, kişilik kazanması ve ürünlerinin arasına girmesi 1980'den sonradır. Cemal Süreya, edebiyat, sanat, kültür, siyasa hakkındaki bütünü eksiksiz kavrayabilen, söylenmemişi ve özgünü arayabilen düşünce sistemini geliştirirken, tepeden tırnağa sorunlarla kuşatılan, olayların buyruğunda oyuncak olan bireyin ölümlü ve ölümsüz gerçeklerini hayranlık uyandıran bir ciddiyetle incelemiş, bulduklarını jiirlerinde, denemelerinde, günlüklerinde kullanmıştır. Cemal Süreya, kendisinden çevresine, çevresinden kendisine güncelliğin düğümlenip açıldığı noktalarla tarihin uzak köşelerinde dura dura demlenen birikimler Cemal Süreyaynın "2000ye Doğru "da yayımlanan yazıları 99Y0I den boyuna bir şeyler taşıyan iletişim aeını kurunca, ordan da dünyaya, evrene götürecek yofları keşfedince, uğraş alanının sınırlarını genişletmiştir. Dehasının çekirdeğınde, yenilik yapma tutkusu ve insan kavramını zenginleştirecek güç kıpırdadığı için edebiyatın öteki türlerine çengel atmıştır. O türleri gündeme getirmiştir, ilşi odaklanna çevirmiştir. Bunlardan biri de portrelerdir. Portrelerin çoğunu 2000'e Doğru dergisinde 'izdüşümler' adı altında yaşama kavuşturmuştur. Yüksek düzeydeki bir varatım ürünü olan şiirlerinin dışında, bu çabası, çok beğenilmiştir; hem ününe ün katmış hem de düşünür yanını, bilge yanını ortaya koymuştur. Ressamın portrelerinde kişinin bütünü görülmez, göğüs bölümünden yukarısı ele alınır sadece ve ressam o daracık yerde fırça sallarken ter döker, yorulur. Çünkü, kişinın içindeki çatışmaları, sürekli seslenişleri, olumlu olumsuz gelgitlerin hareketli yansımalarını yüzünde, özellikle gözlerinde canlandırmak zorundadır. Evet, bu duruma en uygun organ gözlerdir, gözlerdeki bakışlardır, gözlerin dilidir. Kimileri yalnız o bakışların gizli şifresi üzerinde durmayı yeğlemiş, bakışlann kaynağına, köklerine inerek karakterin yapısını sergilemeyi denemiştir. Ama o kadar. Nerden bakarsanız bakın eksik bir çalışmadır bu ve tamamlanmamaya, öyle kalmaya mahkumdur. Oysa ressamın yerine yazarı koyunca her şey değişir. Edebiyatın doruklarında soluklanan eşsiz portreler, unutulmaz tipler, karakterler, hep yazının kudretiyle var olmuştur. Yazının içeriğindeki sihirdir bu, büyüdür, sözcüklerin yapıcı dansıdır; öteki türlerle, öteki sanatlarla arasındakı giderilmez, aşılmaz, ortadan kaldırılmaz farktır. Cemal Süreya'nın yeni yayımlanan "99Yüz" kitabındaki portreler, sanat, kültür, siyaset ve edebiyat arenalarında devinen, adlarından, eylemlerinden hemen hemen her zaman söz ettiren, şovlarıyla gözkamaştıran kişilerle fazla tanınmavan, ama değerleri toplumu sessizce etkileyen kişilerden seçilmiştır. Bu kişılerin bazıları, oy verdiğimiz, Türk halkının ve toplumunun kaderini belirleyen; alkışladığımız, başımıza taç ettiğimiz, işaret ettikleri yollarda kayıplarımızla kazançlarımızı hiç düşünmeden yürüdüğümüz, kendimize örnek aldıeımız; siyasal, sosyal, bireysel tavırlarını, ahlaki ölçülerini benimsediğimiz kişilerdir. Yüreklerimizi ısıtan, duygularımızı, düşüncelerimizi yüceleştiren, yücelten kişilerdir. Ama o kişilerden bazıları da sözleriyle, tutumlarıyla, davranışlarıyla degiştirdikleri yaşamlarımızı altüst etmişlerdir; geriletmişlerdir, umutlarımızı eneleye erteleye çürütmüşlerdir, ruhlarımızın karanlığını arttırmışlardır, güvenlerimizi maddi çıkarlarına dönüştürcrek insanlığımızı, onurumuzu sakatlamışlardır. Aldatmışlar, yanlış amaçlara sürüklemişlerdir. Acıların, yalnızlıklann boğucu kuyularına fırlatmışlardır. Nefreti, korkuyu, iğrenmeyi armağan etmişler, sevgiyi öldürmüşlerdir. Cemal Süreya, portrelerle ilgili hazır malzemeyi, yeteneğinden, zekâsından, bilgisinden, dünya görüşünden ve üslubundan sızdırdıeı bir mayayla yoğururken sezgisinin de bütün olanaklarını cepheye sürer ve gene sezgisinin hiç sönmeyen bulucu ışığıyla bilinmeyenin dehRzlerinde gezinir, mizaçlardaki boşlukları gerekli besinlerle dolduracak kavnakları yakalar, onlarla döner. Gülriz Sururi'den şöyle söz eder: "...Tatariko'ya diktirdiği giysiler içinde salınışıyla, hep operet derleyen, izlenimci dans eden, eteğine fıskiyeden su dolduran, kendisini tilki olarak boynuna atan bu kadının kocaman sabit bakışlarında bir hüzün de var sanki. San ki saati gelmetni} bir alarmı taklit ediyor. / Büyü, totem ve tabu var Gülriz'in makyajında. / Salınıyor mu? Ne salınması? Durur hep Gülriz Sururi. Kimi zaman dans ederken bile. / Güncel minyatür. Aynı zamanda tarihsiz şipsak. Hesaplı ikona." Dikkat ederseniz her satırda değil, her sözcükte şair Cemal Süreya vardır, hem öylesine vardır ki kişileri tanımlamak için kullandığı saptamalarda, benzetmelerde, şürlerinden kaçırılmış, şürlerinden usulca çalınmış ya da şiirsel öğeleri hamlıktan kurtulamamış dize tasanları kıpırdar ve bu halleriyle bile göz kamaştırır. Gözlemleri, anlatılan kişinin yapısıyla özdeşleşir, ama bir uçtan da dışarıya taşar, başka portrelerin gövdelerine sıvanacağı dakikalan bekler. Yalnız portre çizmiyor Cemal Süreya; biyografik bilgilerden, verilerden çok az yararlanır, ama avcuna konulan dört beş sözcukten bir dağ yaratır; kişinin gelmişine, geçmişine, bugününe öyle aydınlatıcı ışıkJardan tutar ki bütünü oluşturan her şey, yoğun bir özetin yapısında can bulur. "Bir cinsellik vatansızı" der Bülent Ersoy'a. Doğan Hızlan'ın tablosunu yaparken zekâsı şimşekler çaktırır, renklerle yaşamı, yaşamla edimleri, ipuçlarını, betimlemeleri birbirine karıştırır. "Peter Ustinov'un biraz daha zekisi. Kibrit bile çakmak istemeen iyi kalpli Neron. Tören adamı. / Şemsiyesini Nil Liyısında harmaniye olarak kullanıyor. / Hem 1950 kuşağının bir üyesi, hem de yüz yılda 'belki bir kez daha rastlanabilen' bir kişi." "99Yüz" Cemal Süreya'nın büyük yeteneğini, haşarı, çocuk ve sanatçılar için eerekli, ama pek çok beyinde bulunmayan ve binbir doğumu hazırlayan zekâsını; yaşamın en kıyı bölgelerinde, en kurak topraklarında bile bir şeyler bulabilen geniş bilgisini, derinden duyumsatan önemli bir yapıttır. • E tletişim Yayınlan • PRESSESUNIVERSITAIRESDEFRANCE CEP ÜNİVERSİTESİ Türkiycde Kendini yetiştirmek isteyen herkese öğrenmek istediği her konuda Herhafta BirkHap Eşsiz bir genel kültür kitaplığına sahip olun Çok Partili Hayata Geçiş ı \vı k i |\iı ı Cumartesi bayilerde Cemal Süreya kitabında yalnızca portre çizmlyor, önüne konulan dört beş sözcükten bir dağ yaratyor. (Fotoflraf: Cengiz Cıva) CUMHURİYET K İ T A P SAYI $2 tlttiflm Yayınları Klodfarer Cad lletlşlm Han No: 7 Cağaloğlu 34400 Istanbul Tel. 516 22 604162 S A Y F A 11