Katalog

Ekonomi Politika CBT 1468/8 Mayıs 2015 9 YOKSULLARA GELİNCE SORULAN: “KAYNAĞI NEREDE BULACAKSINIZ?” kilerin müzakereler yoluyla giderilmesi dahi, istihdam ve üretimin artmasına ve refah düzeyinin yükseltilmesine katkı sağlayabilir. • Türkiye’nin hali hazırda uyOECD Ort. gulamakta olduğu büyüme modeTürkiye linin tökezlediği ve gelir yaratma kapasitesinin aşındığı (son yıllarda oranında gerçekleştiği görülüyor. Yani Bayram Ali Eşiyok 10 bin dolara takılan kişi başına Türkiye’de kamunun sosyal harcamalara GSYH ile yaşanan orta gelir tuzağı ktisat politikası alternatifleri teknik süreçler ayırdığı kaynak OECD ortalamasının 9.2 göz önüne alındığında) görülüyor. lendirilmesi yoluyla da kaynak yaratmak ve (sınıflardan bağımsız) olmayıp, dünyaya puan altında. Bu çerçevede Türkiye gibi henüz Oysa 2014 yılında kamunun sosyal daha adaletli bir gelir dağılımına ulaşmak olgun ekonomi aşamasına geçememiş bir nereden baktığımız (politik/ideolojik) ile ilintilidir vebu nedenle de değer yargıları harcamalara ayırdığı kaynağın ulusal gelir mümkün. Aşağıda bu çerçevede hazırlan ülkede, orta ve uzun vadede reel birikimi içerir. Geniş halk yığınlarına, yoksullara içerisindeki payı Fransa’da %31.9 oranın mış bir liste sunuluyor. esas alan (özellikle sanayi ve tarım sektö• 1980 sonrası uygulanan politikaların ründe gerçekleşecek yatırımlarla) yeni bir yönelik formel sosyal harcamalar söz ko da gerçekleşirken, Danimarka’da %30.1 nusu olduğunda, “kaynağı nerede bulacak ve Almanya’da %25.8 gibi son derece yük bir sonucu olarak gündeme gelen ve gide büyüme modeline geçilerek tempolu bürek şişen ve önemli boyutlara varan yüksek yüme hızlarına (yıllık ortalama %5 ile 6 sınız?” sorusunu bu bağlamda ele almak sek oranlarda gerçekleştiği görülüyor. rant gelirlerinin bir kereye mahsus vergilen arasında) ulaşmak mümkün. Orta ve uzun Sosyal harcamalara ilişkin bu bulgu gerekir. Kaynaklar mutlu bir azınlığın tadirilmesi yoluyla kaynak yaratmak olası. lar Türkiye’de devletin çok büyük olduğu lepleri doğrultusunda kullanılabileceği gibi, dönemde tempolu büyüme oranları ile yara• İthal lülks mallarda KDV ve ÖTV vergi tılacak kaynakların ve verimlilik artışlarının ve küçültülmesi gerektiği yönündeki neoli gelir dağılımını düzenlemeye yönelik sosyal harcamalar ve reel ekonominin ihtiyaçları beral yaklaşımın mesnetsiz olduğunu da lerinin artırılarak kaynak yaratılması müm bölüşüme duyarlı iktisat politikalarının (sosdoğrultusunda da kullanılabilir. Kısaca, ortaya koyuyor. Türkiye Cumhuriyeti’nin kün. yal harcamaların) ana kaynağını oluştura• Son derece adaletsiz bir vergi olan cağı açık. buradaki stratejik olgu, kaynak değil, kay Anayasasında sosyal devlete vurgu yapılnakların hangi tercihler/öncellikler doğrul makla birlikte, Türkiye devleti OECD ortala dolaylı vergi oranları düşürülerekher hangi • Son yıllarda uygulanan politikaların masının oldukçu altında sosyal harcamala bir kaynak yaratmaksızın geniş halk yığın kayıt dışılığı özendirdiği ve birçok sektörtusunda kullanılacağı ile ilintilidir. Bilindiği üzere, 1980’li yıllardan günü ra kaynak ayırıyor ve yurttaşların büyük bir larının refahını artırmak olası. de haksiz rekabete neden olduğu biliniyor. • Yolsuzlukla etkin mücadele araçları Kimi tahminlere göre kayıt dışı ekonominin müze kadar uygulanan iktisat politikaları bölümü “sosyal vatandaş”lık tanımı dışında oluşturularak ve şeffaflık sağlanarak önem varlığı ulusal gelirin % 30’larına ulaşmış dunın özünü bölüşüm karşıtı politikalar oluştu kalıyor. li miktarlara varan tasarruf sağlanabilir. rumda. Kısa dönemde kayıt dışı ekonomiKısacası, Türkiye’nin üyesi olduğu ruyor. Çalışanlar, yoksullar ve tarıma yöneÖzellikle kamu ihalelerinde yaşanan yol nin %10’nunu, orta ve uzun dönemde ise OECD ortalamasını yakalayabilmesi için lik gelir transferleri söz konusu olduğunda suzlukların önüne geçilerek, kamu kaynak tamamını kayıt altına alarak muazzam bir %12.5 olan sosyal harcamaların ulusal ge bu politikaların “popülizm” ile yaftalanarak larının etkin kullanımı sağlanarak önemli kaynak yaratmak ve sadece bu kaynakla lir içerisindeki payını 9.2 puan daha artır eleştirildiği, gelir dağılımını düzeltmeye yöbir kaynak yaratılabilir. ması gerekiyor ki “sosyal devlet” niteleme nelik her girişimin büyük bir dirençle kardahi Türkiye’de sosyal harcamaları OECD •1980 sonrası yıllarda gündeme ge ortalamasının üzerine çıkarmak olası gösini hak edebilsin. şılaştığı biliniyor. Son günlerdeki “kaynak len ve büyüklükleri önemli boyutlara varan züküyor. Kayıt dışı ekonominin kayıt altına nerede?” tartışmalarını da bu bağlamda fonlar bütçe harcama disiplini yok ederek alınmasının ise siyasi irade konusu olduğudeğerlendirmek gerekiyor. KISA, ORTA VE UZUN önemli kaynak israfına neden oluyor. Kamu nun altını çizmek gerekiyor. Türkiye’de Sosyal Harcamalara Ayrılan DÖNEMLİ BİR KAYNAK kaynakları ile finanse edilen mal ve hizmet Kaynaklar OECD Ortalamasının Oldukça • Türkiye’nin son yıllarda giderek “tüalımlarında önceliğin gözetilmemesi, fon ketim toplumu”na özgü bir yaşam biçimine LİSTESİ... Altında: Türkiye’de sosyal harcamalara ayToplumsal refahi artırmada herhangi bir ların TBMM denetiminin dışında tutulması savrulduğu bunun da tasarruf oranları üzerılan kaynakların boyutunu anlamak için, vergi gelirine gerek duyulmaksızın, salt ida gibi nedenler, fonların etkin kullanımını rinde baskı oluşturduğu biliniyor. Yeniden salt Türkiye’nin sosyal harcamalara ayırdıri kararlarla (Örneğin, Gümrük Birliği’nin engelliyor. Harcama disiplini açısından, üretim ekonomisine geçilerek “üretmeden ğı kaynağa değil, başka ülke deneyimleriithalat yoluyla üretim ve istihdam üzerinde fonların TBMM denetimine açılması ya da tüketmenin” yarattığı dış kaynak sorunlarını ne bakarak kıyaslama yapmak gerekiyor. yarattığı olumsuz etkiler, kayıt dışı ekono tasfiye edilmesi kaynak yaratmada önemli çözmek mümkün. Hiç kuşkusuz bunun için Bu çerçevede sosyal harcamalarının GSYH minin ulaştığı devasa boyut, fonların kulla bir potansiyel taşıyor. içerisindeki payını gösteren Tablo incelenekonomide ve sosyal yaşamda paradigma • Gümrük Birliği’nin üçüncü ülkelere değişimine ihtiyaç bulunuyor. Ultralüks nımında harcama disiplininin sağlanması diğinde, Türkiye’de kamunun yaptığı sosyal harcamaların OECD ortalaması olan vs...) yapılabileceği gibi, 1980 sonrası sağladığı imkânlar (Özellikle Çin, Hindistan kamu binaları inşa etmek yerine kaynakla%21.7’nin oldukça altında kaldığı, %12.5 yıllarda uygulanan finansal birikim modeli gibi ülkeler) ve Dünya Ticaret Örgütü’nün rın üretime ve sosyal harcamalara kanalize altında giderek şişen rant gelirlerinin vergi izin verdiği koruma önlemlerinin dâhi kul edilmesi sadece bir tercih sorunu. lanılamama Sonuç olarak, 1980’li yıllarla birlikte Seçilmiş OECD Ülkelerinde Kamu Sosyal Harcamaları/GSYH (%) sı soncunda uygulamaya konan politikalar sonucunda yerli üretim 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 bir yandan sosyal devletin araçları adım Danimarka 27.9 27.7 27.3 26.6 26.0 26.2 29.7 29.9 30.1 30.2 30.2 30.1 son dereadım tasfiye edilirken, diğer yandan neoFransa 29.5 29.6 29.6 29.0 28.8 29.1 31.5 31.7 31.4 31.5 32.0 31.9 ce olumsuz Almanya 27.4 26.8 27.0 25.8 24.8 25.0 27.6 26.8 25.5 25.4 25.6 25.8 liberal politikaların yarattığı toplumsal gerietkileniyor Yunanistan 19.9 20.0 21.1 21.3 21.5 22.2 24.4 24.2 25.7 26.1 24.3 24.0 limler “sadaka/enformel” yardım kanalları ve üretim, Japonya 17.7 17.9 18.4 18.3 18.6 19.7 22.0 22.1 23.1 ile hafifletilmeye çalışılıyor. Artık yoksullara istihdam kaOECD – Ort. 19.7 19.5 19.4 19.2 18.9 19.7 21.9 21.7 21.4 21.6 21.7 21.6 Portekiz 21.7 22.0 22.8 22.6 22.4 22.8 25.3 25.2 24.8 24.8 25.8 25.2 yıpları gün yönelik yardımlar sosyal devletin yurtaşlık İspanya 20.4 20.6 20.9 20.9 21.3 22.8 26.1 26.7 26.8 27.1 27.3 26.8 deme geli hakları çerçevesinde değil, büyüklüğünün İsveç 29.8 29.2 28.7 28.1 27.0 27.2 29.4 27.9 27.2 27.7 28.2 28.1 yor. Gümrük tam olarak saptanamadığı kanallar ile yaTürkiye 9.7 9.8 10.7 11.1 13.2 12.6 12.2 12.3 12.5 B i r l i ğ i ’ n i n pılıyor ve sosyal devlet tasfiye ediliyor. Bu İngiltere 19.6 20.2 20.2 20.0 20.1 21.6 23.9 22.8 22.7 23.0 22.5 21.7 ülkemiz aley çerçevede sosyal devlete yeniden işlerlik ABD 15.8 15.7 15.5 15.7 15.8 16.4 18.5 19.3 19.0 18.7 18.6 19.2 Kaynak: OECD hine yarattığı kazandıracak her girişimi desteklemek geTürkiye ve OECD Ortalamasına Göre Kamu Sosyal Harcamaları/GSYH (%) olumsuz et rekiyor. İktisat Politikaları ve Kaynak Tahsisi Türkiye’de kamunun sosyal harcamalara ayırdığı kaynak OECD ortalamasının 9.2 puan altında. Oysa 2014 yılında kamunun sosyal harcamalara ayırdığı kaynağın ulusal gelir içerisindeki payı Fransa’da %31.9 oranında gerçekleşirken, Danimarka’da %30.1 ve Almanya’da %25.8 İ