Katalog

OOOF OFF LINE Tanol Türkoğlu ([email protected]) BİLİM TARİHİ Doğada “herhangi bir şey” insanları “koruyup, kollamak” için herhangi bir istisna uygulamadığına göre başa gelen hangi şey “anormal” olabilir ki? Kaliforniya Üniversitesi Berkeley’de (UCB) geçen ay yapılan mezuniyet törenindeki konuk konuşmacılar; ABD Meclis Başkanı Nancy Pelosi ile 2013 yılı Nobel Tıp Ödülü sahibi Prof. Dr. Randy Schekman idi. Schekman doktorasını 1994’te UCB’den almış, halen aynı üniversitenin profesörü. UCB öğrencileri her ne kadar Obama’ya, kendi kampüslerine gelmek yerine Kaliforniya Üniversitesi’nin bir başka şehirdeki kampüsü olan Davis’e gitmiş olduğu için kırgın olsalar da gerek Pelosi gerek Schekman (ve gerekse üniversitenin rektörü N.B. Dirks) konuşmalarında ifade özgürlüğü ile eleştirel düşünce olgularının öneminin altını çizdiler. Berkeley’e gelip de ifade özgürlüğünden bahsetmeyecek bir konuşmacının herhalde alnını karışlarlar. Çünkü 1960lı yıllarda tüm dünyadaki öğrenci olaylarının çıkmasında tetikleyici ilk kıvılcım, ifade özgürlüğü polis tarafından engellenen bir öğrenciye karşı ayaklanan binlerce öğrenci ve öğretim görevlisi tarafından, bu üniversitede çakılmıştı. O günlerin anısına bugün kampüsün içinde adı İfade Özgürlüğü olan bir cafe ve öğrenci işlerinin görüldüğü binanın (Sproul Hall) girişinde yerde “Sinoplu Diyojen” imzalı şu söz yer almaktadır: “Dünyadaki en güzel şey ifade özgürlüğüdür”. Mikrobiyoloji ve genetik bölümünden mezun olan öğrencilerle konuşma imkanı buldum. İnsan hücresinde yer alan mitokondri(ler)in çocuğa anneden geçtiğini öğrendim (mitokondri hücrenin enerji gereksinimini karşılar). İnsan soyunu erkekten değil de kadından takip eden kültürler acaba bu bilgiye sahip mi(ydi) diye düşünmeden edemedim. Evrim teorisinin yalın halini yeniden anımsadım. Örneğin şu anki dünya nüfusunun büyük bir çoğunluğunun annesinin Afrika’nın güneyinden gelen bir kadın olduğu bilgisine bakış açım değişti. Bu aslında anlaması pek de zor olmayan bir nüans; ancak yine de zihnimin derinliklerine yerleştirilmiş “önkoşul”lar nedeniyle ilk intibam nedense şu şekilde değildi: Büyük bir olasılıkla o dönemde dünyanın başka yerlerinde de insanlar vardı ama onlardan gelenler soylarını devam ettiremedi. Bir başka deyişle o dönemde bir tek Güney Afrika’da insanlar vardı da onlar doğa ile ilgili sebeplerden dolayı sürekli hareket ederek insan soyunu kuzeye ve sonra da doğu ve batıya doğru taşımadılar. Evet onlar belki göç etti ama büyük bir olasılıkla başka yerlerde başkaları da vardı – soylarını devam ettiremeyen! Evrim teorisinin özünü oluşturan doğal seleksiyon modeli (“şartlara en iyi uyum sağlayanlar hayatta kalır”) aslında “ideal” olgusundan bihaber işlemektedir. Evrimsel süreçte “ideal”e doğru ilerlemek gibi bir refleks ya da amaç yok. Daha ziyade o anki şartlara bir tepki vermek söz konusu. (Biraz da bu yüzden, “sağduyu sahibi olma” seviyesine gelmiş insanlar için, gereğinden fazla “vahşi”). Bu evrimsel süreç sosyolojik olguları da değerlendirmede kullanılmak isteniyor. Batı dünyası özellikle sanayi toplumu evresinden itibaren bu trene binmiş gibi. Liberalizm bunun en net göstergesi: “Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler”. Soma’da ölen canlar karşısından toplumsal bir tepki gösteriyoruz oysa kamu yönetimi bu kazayı normal karşılıyor. Evrim teorisini idrak etmiş birisi bu tablo karşısında sanırım yaşam haklarını yeterince savunmayan işçilerin böyle bir sonuçla karşılaşmalarını “doğal” bulurdu. Çünkü doğada “herhangi bir şey” insanları “koruyup, kollamak” için herhangi bir istisna uygulamıyor. “Dünyadaki En Güzel Şey ...” Savaş cephelerinde ölen bilim insanları Değerli bilim insanlarının Birinci Dünya Savaşı cephelerinde kaybedilmesi üzerine, askerlik yapan bilim insanları cephe gerisine çekilerek koruma altına alınmıştı. Osman Bahadır [email protected] F ransız parçacık fizikçisi Marco Zito, 14 Mayıs 2014 lı elementler tarafından yayınlanan x ışınlarının frekantarihli Le Monde gazetesinin Bilim ve Tıp ilave sını ölçtü ve deneysel bir formül buldu. Bulduğu bu forsinde yer alan “Cephedeki Araştırmacılar” başlıklı mül atom sayısı ile frekansı, uyumlu olarak birbirine bağyazısında, Birinci Dünya Savaşı’nda cephede ölen bazı lamaya imkân veriyordu. Bu şekilde elementlerin düzeönemli bilim insanlarının öykülerine yer veriyordu. Mar nindeki gizem, açıklanmış oluyordu ve dizilimdeki belirco Zito, bu ilginç yazısında şunları söylüyor: li boşluklar, daha sonra yeni elementlerin keşfedilmesine “AndreLouis Cholesky, Politeknik mezunu topçu imkân yaratıyordu. Niels Bohr’a göre; Rutherford’un çasubayıydı. Birinci Dünya Savaşı’nda Hindenburg hattı lışmaları atom modeli üzerine olan çalışmalarını kastena yapılan saldırılar sırasında aldığı bir yaranın ardından diyor ciddiye alınacak düzeyde değildi. ‘Büyük değişim, Ağustos 1918’de cephede öldü. Hayattayken hiçbir şey Moseley ile geldi’ demişti. yayınlamadı. Bulduğu yöntemin ilk defa ortaya çıkması 1924 yılında olmuştur. Bugün onun bu yöntemi, belirli koşullar altında bir lineer denklemler sistemini çözmek için en çok kullanılan yöntemlerin bir bölümünü oluşturur. Cholesky yöntemini, topografik hesaplamalar çerçevesinde sık karşılaşılan bir problemi çözmek isterken geliştirmişti. GPS’den önce, gereken cetveller, zorunlu olarak (yerin üçgenlere ayrılmasıyla) yapılan bir dizi yer ölçümlerinin ger AndreLouis Cholesky Henry Moseley Karl Schwarzchild çekleştirilmesi ve sonra da uzun bir he (18751918) (18871915) (18731916) saplama ile hazırlanıyordu. Cholesky, Lyon meridyeninin ölçülmesi için düzenlenen kampanKarl Schwarzchild, döneminin en parlak Alman astyaya katılmıştı.(Tunus’ta, Girit’te ve Romanya’daki diğer ronomlarından biriydi. 1916’da Rus cephesinde gönüllüyçalışmalara da katıldı). Bu görevleri boyunca o, daha et dü. O, fikirler dünyası sayesinde savaştan kaçınmayı dekili, orijinal ve sağlam bir hesaplama yöntemi hazırladı. nemişti. Büyük kütleli bir cisim için Einstein’ın genel göÖlüm haberiyle ilgili bir notta şunlar söyleniyordu: relilik denklemlerine, yoğun bir ateş altındayken çözüm ‘Sıra dışı bir zekâ, matematik hesaplamalar için büyük bir bulmuştu. Eğer Einstein bu doğru çözümün varlığına şakolaylık, bir araştırmacı ruhu, orijinal fakat aynı zamanda şırdıysa, bu, daha sonra anlaşıldığı gibi bir kara deliği bebazen paradoksal fikirler’. timleyen bir çözümün söz konusu olduğunun anlaşılmaCholesky cephede öldürüldü. O, bu erken ölümünü, mil sından ileri geliyordu. yonlarca askerle ve başka birkaç araştırmacıyla paylaşmıştı. Schwarzschild, cephede bir bulaşıcı hastalığa yakalanHenry Moseley, İngiliz fizikçi, Kraliyet Mühendisliği’nde dı ve birkaç ay sonra da öldü. gönüllü askerdi. Eğer Türkiye’de Gelibolu’da 27 yaşındayO zamandan beri, bilim insanlarının artık savaşın ön ken bir pusuda öldürülmüş olmasaydı belki de bir Nobel cephesinde yer almalarına izin verilmiyor. Onların askeri Ödülü alabilecekti. Kısa araştırmacılık kariyeri boyunca işler için laboratuvarlarda daha yararlı oldukları görüldü. (40 ayda) o, periyodik tablo üzerine temel nitelikteki ça Bir asır sonra, Birinci Dünya Savaşı, Avrupa tarihinin bir lışmaları iyi bir şekilde yürütmüştü. Gerçekte Mendeliyev kara deliği olarak kalıyor.” elementleri atom sayıları temelinde düzenlemişti. Fakat Marco Zito, Birinci Dünya Savaşı için “Avrupa tarihigerçeğin ne olduğu hâlâ bilinmiyordu. Bu sayı birkaç is nin kara deliği” yerine, “Avrupa bilim tarihinin kara delitisnayla az çok atomun kütlesine uyuyordu. Moseley, fark ği” deseydi, daha iyi olurdu. Lizozomal Depo Hastalıklarının Tedavisi Artık Mümkün Ege Üniversitesi önderliğinde lizozomal depo hastalıkları tedavisi konusunda düzenlenen ileri düzey teorik kurs 2328 Ekim 2014 tarihlerinde Kuşadası’nda yapılacak. Avrupa Biyokimya Dernekleri Federasyonu’nun (FEBS; Federation of Europen Biochemistry Society), 360? Lizozom; YapıdanGenomlara, FonksiyondanHastalıklara başlıklı ileri düzey teorik kursu, 2328 Ekim 2014 tarihlerinde Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı tarafından Kuşadası Pinebay’de düzenleniyor. Başta FEBS olmak üzere Konstanz Üniversitesi, Türk Biyokimya Derneği, IFCC, EMBO, EFLM, EFCC, IUBMB, Genzyme ve TÜBİTAK gibi pek çok kurum ve kuruluşun destek verdiği bu kursa katılacak olan dünya çapında seçkin davetli konuşmacı ve katılımcılar, lizozomu yapısından genetiğine, fonksiyonlarından hastalıklarına kadar her yönüyle ele alarak tartışacaklar. Toplantıya Türkiye’den katılacak genç bilim insanları için çeşitli burslar sağlanmış durumda… Ayrıca organizasyon komitesi 10 genç araştırıcıya kısmi burs sağlıyor. Kongre sayfası: http://www.febslysosome.org CBT 1421 12/ 13 Haziran 2014