Katalog

GÜNCEL TIP Mustafa Çetiner cetiner.m@superonline.com KUANTUM FİZİĞİ Lösemi yani yaygın ismiyle kan kanserini ilk tanımlayan bilim insanı Rudolf Ludwig Karl Virchow’dur. Virchow 1848 yılında yayımladığı “Weisses Blut” isimli makalesinde lösemiyi şöyle tanımlıyordu; “Damarların içi cerahati andıran bir kütle ile dopdolu idi… Her üç yüz kırmızı hücreye bir beyaz hücre düşüyordu…” Virchow o yıllarda löseminin ölümcül bir hastalık olduğunu görüyor ancak “bir gün mutlaka tedavi edilebileceğine” inanıyordu. Lösemi halk arasında kan kanseri olarak bilinen ve kemik iliğinde yapılan normal kan hücrelerinden bazılarının –bazı seri hücrelerin anormal çoğalması sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Normal koşullarda kan hücreleri genetik kontrol yolları ile organizmanın gereksinimine göre kemik iliğindeki kök hücreden dönüşerek oluşur. Lösemide doğumdan sonra ortaya çıkan genetik anormalliklerin –bu anormallikler doğumsal değildir ve dolayısıyla kuşaktan kuşağa aktarılmazlar– sonucu kontrolsüz çoğalma eğiliminde olup, bir anlamda ölümsüz hücrelerdir. Yani normal hücrelerde olduğu gibi kontrollü çoğalmaz ve işlevleri sona erdiğinde ortadan kalkmaz ve varlıklarını devam ettirirler. Dahası bu anormal hücrelerin anormal artışı sonucu, normal kemik iliği hücreleri de yapılamaz ve buna bağlı olarak kansızlık, sık enfeksiyonlar ve kanamalar ortaya çıkar. Normal koşullarda, kemik iliğinde yapılan kan hücreleri ilik içinde belli bir olgunluğa gelir ve daha sonra kana geçerek belirlenmiş işlevlerini yerine getirirler. Oysa lösemide anormal olan ve blast adı verilen hücreler veya kan hücrelerinin normalde kana çıkmaması gereken genç formları çevre kanında yer almaya başlarlar. Lösemiler kabaca iki ana gruba ayrılır. Bunlardan ilki kronik lösemiler, ikincisi ise akut lösemilerdir. Kronik lösemiler genellikle yavaş seyirli, akut lösemiler ise hızlı seyirli kanserlerdir. Kronik Lösemi: Bu hastalığın erken döneminde anormal artış gösteren lösemi hücreleri yine de fonksiyonlarını bir ölçüde yerine getirebilmektedirler. Bu nedenle hastaların önemli bir bölümünde başlangıç döneminde hiçbir klinik yakınma olmayabilir. Buna karşılık hastalık ilerledikçe ve anormal hücre sayısı arttıkça klinik bulgular ve yakınmalar ortaya çıkmaya başlar. Akut Lösemi: Her zaman ani başlangıçlıdır. Hücreler tamamen fonksiyonlarını kaybetmişlerdir. Kırmızı küre hücrelerinin fonksiyon bozukluğuna bağlı hızla ortaya çıkan kansızlık, beyaz kan hücrelerinin fonksiyonlarının bozulmasına bağlı ortaya çıkan enfeksiyonlar, trombosit fonksiyonlarının ve sayılarının azalmasına bağlı oluşan kanamalar ile klinik son derece gürültülüdür. Lösemiye neden olan faktörler tam olarak bilinmemektedir. Neden kimilerinde lösemi hastalığı gelişmekte, diğerlerinde ise gelişmemektedir sorusu yanıtsızdır. Buna karşılık günümüzde lösemi gelişimine neden olabilen bazı risk faktörleri belirlenmiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında Nagazaki ve Hiroşima’ya atılan atom bombalarının neden olduğu radyasyon sonucu o bölgelerde lösemi sıklığının arttığı bilinmektedir. Benzer bir durum 1986 yılında Çernobil’de yaşanan nükleer kaza sonucu yüksek dozda radyasyona maruz kalanlarda da ortaya çıkmıştır. Bazı kimyasal maddelere maruz kalmakta löseminin nedeni olabilir. Bu maddelerin başında “benzen” gelmektedir. “Fomaldehit” ile yakın teması olanlarda da lösemi riskinin arttığı ileri sürülmektedir. Kanser hastalarının tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçları, izleyen dönemlerde lösemi gelişimine neden olmaktadır. Özellikle alkile edici ajanlar başlığı altında toplanan ilaçların ikincil lösemilere neden olduğu iyi bilinmektedir. Başta Down sendromu olmak üzere doğuştan kromozomal anormallikler ile giden kimi hastalıklarda lösemi görülme sıklığı yüksektir. Özellikle ileri yaşların hastalığı olan “myelodisplastik sendrom” adı verilen bir hastalık grubunda da lösemi gelişme riski normal insanlara göre onlarca kez daha yüksektir. Bu konu son yılların en popüler konularından biridir. Kimi kaynaklar elektromanyetik alanların lösemi gelişim riskini arttırdığını ileri sürmektedir. Virchow’un kehanetinin gerçek olması için bilim insanları çalışıyorlar, tedavi ve sağkalım şansı yükseldi. Tedavideki gelişmeleri bir başka yazıda tartışmak gerekir. LÖSEMİ “Schöredinger’in Kedisi” Açmazını çözen kuantum yorumu: KuBizm IIBayesçi Kuantum Yorumu “KuBizm”e Göre “bazı kuantum acayiplikler gerçek dünyada değil sadece düşüncemizde varlar!” M.E. Özel, Maltepe Üniv., Maltepe, Istanbul (meozel@hotmail.com) Ö nceki yazımızda, fizikçilerin kuantum mekaniğinin bazı yorumlarının neden olduğu “aykırı durumlardan duyulan tedirginliklerin kısa bir özeti verilmiş ve çözüm arayışlarından, bu arada da KuBizm yaklaşımından söz edilmişti (Özel, 2014). Sorunun Kökeni KuBizm tartışmaları, Ocak 2002’de basılan “Quantum Probabilities as Bayesian Probabilities” adlı kısa bir makale ile başlamıştır. Makale, uluslararası bir grup, yani Carlton M. Caves (Univ. of New Mexico), Christopher A. Fuchs (Bell Laboratories, New Jersey) ve Rudiger Schack yaşatmaya çalışacağım.” diye şakacı bir cümle ile başlayabilir. Fuchs’un üslubunun özünde ise “bilimin temelde toplumsal bir etkinlik olduğu, derinlikli içgörülerin ancak ciddi entellektüel savaşımlarda ortaya çıkacağı” görüşü vardır. Bu yaklaşımı ile, Fuchs yeni bir tür literatürün doğmasına neden olmuştur. Dünyaca tanınmış bilim eserleri basımcısı bir yayınevi olan Cambridge University Press, 2011’de, Fuchs’un dünya bilimcileri ile yaptığı email haberleşmesinden oluşan, 600 sayfalık “Coming of Age with Quantum Information” (Kuantum Bilgi Çağının Gelişi) adlı bir kitap yayınladı. Bu kitap, KuBizm görüşünün doğum çığlıklarının bir kaydı olduğu kadar, teorik fizik’in nasıl gerçektenyaşayan kanlı canlı insanlarca yaratıldığının da bir gösterisi oldu. Kitap, ayrıca, Fuchs’un, bir çok bilimcinin aksine, felsefenin bilimsel çalışmalarda çok önemli bir yeri olduğuna neden inandığını ve felsefenin, derin fiziksel içgörüler geliştirmeye nasıl katkıda bulunduğunun sergilenmesini sağladığını göstermektedir. Fuchs’un bu felsefi bakış açısı, KuBizm’in bizi, “Olasılık nedir?” sorusunu yeniden irdelemeye zorladığında daha da açıklık kazanır. Bazan, olasılık, zaman’a benzetilebilir: Onu tanımlamamız isteninceye kadar onun ne olduğunu ‘biliriz’. Bir para atışında yazı gelmesi olasılığı %50’dir dediğimizde, parayı birçok kereler atarak bunu ölçmenin mümkün olduğunu biliriz. Ancak, örneğin, “yarın %60 olasılıkla yağmur yağabilir” haberini veya, “muhaliflere yardım edilirse, Suriye’de Başkan Esat’ın 1 ay içinde gideceği/gitmeyeceği olasılığının %90/%10 olduğunu” hesaplayan (üstelik, yeni veriler ortaya çıktığında bile konumunu değiştirmeyen!) bir politikacının değerlendirmesini nasıl ele almamız gerekir? Geçen birkaç yüzyıl içinde, olasılık için, her birinin farklı varyasyonları olan 2 temel tanım yarıştı: Çağdaş, “sıklıkçı’ (ve aynı zamanda tavizsizortodoks) görüş için olasılık, bir dizi sınamadaki sıklık (frekans) oranıdır. Bu tanım, nesnel (objektif) ve denetlenebilirdir ve bilimsel deneylere doğrudan uygulanabilir bir kıvamdadır. Tipik örneği “para atma”dır; fazla sayıda para atımlarının yaklaşık %50’si yazı geleceğinden, bu olayın olasılığı ½’dir. (bu orana ulaşmak için sonsuz sayıda atıma gerek olacağı düşünüldüğünde, bu yönüyle, tümüyle de MÜMKÜN OLASILIKLAR Şekil 3: Aynı anda hem canlı hem de ölü kedi açmazı için klasik Bohr yorumunda (üstte), bizim düşündüğümüz de gerçek te canlı (yukarı ok) ve ölü (aşağı ok) kedi fonksiyonlarının toplamıdır. KuBizm’in önerdiği çözümde ise (altta), gerçek durum ölü durum olsa bile, bizim için, kedi hakkında yeni bilgi edinmedikçe (mesela onu görmedikçe), zihnimizdeki çözüm her iki durumun birleşimi olacaktır. Özetle, gerçek doğada herhangi bir çelişki yoktur. Ek bilgi ile biz de gerçekle örtüşen bir fonksiyona ulaşırız. (Univ of London) tarafından yazılmıştı. Yazarların üçü de deneyimli kuantumbilgi kuramı teorisyenleriydiler. Bağlı bulundukları üniversiteler ve laboratuvarlar da bu alanın disiplinlerarası doğasını da gözler önüne seriyordu. Takip eden önemde Prof. Fuchs, KuBizm görüşünün sözcülüğü rolünü üstlendi. Oldukça nükteci bir kişiliği olan Fuchs, herhangi bir makalesine “bu yazıda, sizlere, iyi huylu bir sıkıntı CBT 1412 14 /11 Nisan 2014