Katalog

www.iku.edu.tr BİLİM KÜLTÜR VE EĞİTİM Bilim, bilimsel düşünce ve bilimin gücü Ali Polat, Department of Earth and Environmental Sciences, University of Windsor, Kanada (polat@uwindsor.ca) değişmez. Evren’i yöneten yasalar on milyar yıl, bir milyar yıl veya bir milyon yıl önce ne ise bugün de aynıdır. Örneğin, karbon, azot, demir, toryum ve uranyum gibi elementBİLİM: Bilim nedir? En kısa şekilde bilimi, doğa hak ler birbirinden milyonlarca veya milyarlarca ışık yılı uzakkında “en güvenilir bilgiyi” elde etmek için kullanılan bir lıkdaki gökadalarında milyarlarca yıldır aynı fiziksel yasayöntem olarak tanımlayabiliriz. Bilime göre güvenilir bil lara bağlı olarak oluşmaktadırlar. gi, gökten vahiy ile inmez; bilgiler deneyle, gözlemle ve ölBilim objektivtir. Bilimsel yasaların niteliği onları buçümle, yani objektif çalışmalarla, elde edilir. 20. yüzyılın lan bilim adamlarının kişisel duygularına ve inanclarına bağen büyük aydınlarından biri olan Evrenbilimci Carl Sa lı değildir. Aynı bilimsel yöntemi kullanan bilim adamlagan (19341996), bilimi karanlıkta yanan bir mum olarak rı, birbirinden habersiz ve bağımsız olarak aynı bilimsel sotanımlamıştır. Diğer bir deyişle, bilim insalığın karanlık nuçlara ulaşabilirler. Örneğin, canlıların evrimini açıklata yolunu bulması için icat edilmiş bir aydınlatma aracıdır. yan doğal seçilim kuramı Charles Darwin (18091883) ve Bilim, bilimsel yöntemle yapılır. Bilimsel yöntem, insanlı Alfred Russel Wallace (18231913) tarafından ve diferanğın tarihi boyunca geliştirdiği en güvenilir, en mantıklı, en siyel denklemler ise Isaac Newton (16421727) ve Gottgerçekci ve de en başarılı düşünce yöntemidir. fried Leibnitz (16461716) tarafından birbirinden bağımsız olarak geliştirilmiştir. Oksijen elementi Antoine Lavoisier (17431794) ve Joseph Priestley (17331804) tarfınBilimsel yöntem başılıca üç temel dan bağımsız olarak tanımlanmıştır. Bugün dünyanın biresasa dayanır: Başkaları tarafından da tekrarlanabilir deneyler, göz çok ülkesinde farklı laboratuvarlarda jeokimya, kimya, fizik ve biyokimya alanlarında yalemler ve ölçümler ile yeni veriler İstatistiklere göre ülkemiz, pılan binlerce deneyler aynı soveya bilgiler üretmek. bilgisizlikte, insan hakları nuçları vermektedir. Gözlemleri ve verileri mantıklı Bilimde otorite yoktur, uzbir şekilde yorumlamak. Mantıklı ihlallerinde, kadına karşı man vardır. Isaac Newton (1642düşünme ve sonuç çıkarma bilgisi işlenen suçlarda, yolsuzlukta, 1727), James Clerk Maxwell doğuşla gelmez; sonradan bilimsel adaletsizlikte, gelir dağılımdaki (19311879), Albert Einstein bir eğitim ile kazanılır. Şüpheci olmak. Şüphecilik bieşitsizlikte, çevreyi yağmalamada (18791955), Marie Curie (18671934), Max Planck (18581947) limsel yöntemin en temel özellikleve kirletmede, işsizlikte ve ve Niels Bohr (18851965) girinden biridir. Bilimde doğru bir sotrafik ve iş kazalarındaki ölüm bi üstün yetenekli bilim adamnuca ulaşmak için herşeyden şüphe etmek ve herşeyi sorgulamak gereoranlarında dünyada ön sıralarda ları dail olmak üzere hiçbir bilim adamı otorite değil, kendi kir. Bilimde şüpheye karşı kutsalyeralmaktadır. konularında uzman kabul edilir. lık kalkanı yoktur. Bilim merak ile Bilimde doğaüstü güçlere ve başlar ve şüphe ile ilerler. mucizeye yer yoktur. Tüm doğa olayları sadece ve sadece doğa yasaları (fizik ve kimya yasaları) kullanılarak açıklaBİLİMİN ANA ÖZELLİKLERİ Bilimde mutlak doğru yoktur. Bilim adamları doğal nabilir ve anlaşılabilir. Yerçekimi, elektromanyetizma, ısı olayları açıklamak için deneylerle yanlışlığı gösterilebilir akımı, radyasyon ve entropi gibi yasalarının bügüne kadar kuramlar (teoriler) geliştirir ve bu kuramları yine bilimsel doğaüstü bir güç tarafından askıya alındığına tanık olunyötemlerle denerler. Bilimsel kuramlar, deney ve gözleme mamıştır. Örneğin, havada kaza sonucu düşen bir uçağı, dayanan kanıtla kabul edilir ve yine deney ve gözleme da yoldan uçuruma yuvarlanan bir arabayı, ağaçtan düşen bir yanan kanıtla çürütülür. Denemelerden başarıyla çıkama elmayı, gezegenlerin Güneş etrafındaki dönüşlerini durduyan kuramlar ya değiştirilir ya da tamamıyla terk edilir. Ya ran veya ölen bir canlıyı dirilten ve eski haline getiren doni, bilim kendi kendini düzeltir, yeniler ve geliştirir. Kuan ğaüstü bir güç görülmemiştir. Jeolojik kayıtlar son 550 miltım mekaniği, genel görecelik, doğal seçilim ile evrim, ba yon yılda binlerce (muhtemelen milyonlarca) canlı türüzı hastalıkların virüs ve bakteriler tarafından oluşturulma nün ortadan kalkıtığını ve bu türlerin hiçbir zaman yenisı, levha tektoniği ve Evren’in “büyük patlama” ile oluş den ortaya çıkmadığını göstermektedir. Bilim olayları önceden kestirebilme gücüne sahiptir. ması kuramları, çok sayıda bilimsel denemlerden başarıyla Bilimin bu özelliği binlerce denemeden başarı ile çıkmışçıkmış yüzlerce kuramdan bazılarıdır. Bu nedenle bu kutır. Örneğin, dev bir kuyruklu yıldızın (Shoemaker–Levy 9) ramlar, artık bilimsel gerçekler olarak kabul edilmektedir. 1994’de Jüpiter’e çarpacağı bilim adamlarınca önceden büBilim evrenseldir. Bilimsel yasalar yere ve zamana bağyük bir doğrulukla tesbit edilmiştir. Başka bir örnek ise Gülı olarak değişmez. Yani bilimsel yasalar, ülkeden ülkeye, neş ve Ay tutulmalarının yeri ve zamanının çok önceden gezegenden gezegene veya gökadadan (galaksi) gökadaya doğru bir şekilde tesbit edilmesidir. Bu örneklere yüzlercesi daha eklenebilir. Bilimsel düşünce herhangi bir konu hakkındaki en güvenilir bilginin sadece bilimsel yöntemlerle elde edilebileceğini kabul eden bir düşünce sistemidir. Doğası gereği her insan düşünme yeteneğine sahiptir. Fakat, düşüncenin kalitesi büyük ölçüde alınan eğitimin ve öğretimin kalitesine bağlıdır. Akılcı bir eğitimden geçmemiş bir insanın düşüncesi genellikle taraflı, önyargılı, yanlış, yüzeysel, verimsiz, eksik ve kalitesiz olur. Bunun tersine düzenli bilimsel bir eğitim insana, doğru, kaliteli, derin, verimli, sağlıklı ve geniş bakış açılı düşünme ve problem çözme yetenekleri kazandırır. Toplumların yaşam kalitesi onların düşünce kalitesini yansıtır. Bilimsel düşünceyi kullanan toplumlar, refah düzeyi yüksek ve düzenli olan toplumlardır. Bilimsel düşünceden uzak toplumlar ise her alanda en geri kalmış ve düzensiz toplumlardır. Salgın hastalıkların, iş ve trafik kazalarının ve de yolsuzlukların dünyada en çok olduğu ülkeler bilimsel düşünceden uzak ülkelerdir. Bilimsel düşünce sadece bilim adamlarının kulandığı bir düşünce sistemi değildir. Bilim adamı olmayanlar da akılcı bir eğitim ile bilimsel düşünce yöntemini öğrenebilir. Bilimsel düşüncenin temel kaynağı önyargılardan, dogmatik inançlardan ve hurafelerden kurtulmuş olan özgür akıldır. Çevremizde gördüğümüz insan icadı olan herşey: kullandığımız telefonlar ve bilgisayarlar, seyrettiğimiz televizyonlar, aldığımız ilaçlar, hastalıklara karşı yapılan aşılar, hastahanelerdeki tıp cihazları, evlerimizi ve sokaklarımızı aydınlatan elektrik, sürdüğümüz arabalar, arabalarda kullandığımız GPS’ler, bindiğimiz uçaklar, Ay’a ve Mars’a gönderilen uzay araçları ve daha nice binlerce araçgerecin hepsi bilimin ürünüdür. Madenler, petrol, doğal gaz ve yeraltı suları bilimsel yöntemlerle bulunup ve yeraltından çıkarılır. Tarımda üretim ve verimlilik bilimle artırılır. Yeryüzünde bilimdışı esaslara dayanarak üretilmiş bir tek araçgereç, bulunmuş bir tek doğal kaynak ve tedavi edilmiş hiç bir hastalık mevcut değildir. Bilimi rehber edinen toplumlar bugün atom altı parçacıklarla, milyarlarca ışık yılı ötesindeki yıldızlarla uğraşırken, biz ülke olarak atom çekirdeğini dahi doldurmayacak konularla gündemimizi doldurmaya devam etmekteyiz. Bunun sonucu olarak da ülkemiz üretici değil, tüketici ve dışa bağımlı bir ülke haline gelmiş ve insanımız geleceğini bilimin kovulduğu kendi topraklarında değil, bilimin yol gösterici olarak kabul edildiği Avrupa ve Kuzey Amerika’da aramaya başlamıştır. İstatistiklere göre ülkemiz, bilgisizlikte, insan hakları ihlallerinde, kadına karşı işlenen suçlarda, yolsuzlukta, adaletsizlikte, gelir dağılımdaki eşitsizlikte, çevreyi yağmalamada ve kirletmede, işsizlikte ve trafik ve iş kazalarındaki ölüm oranlarında dünyada ön sıralarda yeralmaktadır. “Bilimsiz yol karanlıktır” Türk düşünürü Hacı Bektaş Veli BİLİMSEL DÜŞÜNCE BİLİMİN GÜCÜ CBT 141213 / 11 Nisan 2014