Katalog

Sağlık Yaşlı kişilerde baş dönmesi ve bayılma Baş dönmesi, çok sık karşılaşılan bir belirti olup, geniş bir spektrumda değerlendirmeyi gerektirir. Söz konusu yaşlı kişiler olunca, ayırıcı tanı listesi daha da karmaşıklaşır. Ayrıca baş dönmesinin başka birçok şikâyet gibi net bir tanımı ve tam bir karşılığı da yoktur. Dr. Tolga Taymaz, VKV Amerikan Hastanesi Acil Servis B aş dönmesinin başka birçok şikayet gibi net bir tanımı ve tam bir karşılığı da yoktur. Sersemleme, vertigo, bayılacak gibi olma, başta hafiflik, dengesizlik, sallanma gibi sözcüklerle anılabilir. Bunun yanında tek sözcüklük net bir tanımlamadan öte uzun cümlelerle de anlatılabilir. Baş dönmesi 50 yaş üzerinde en sık şikâyetlerden biridir, 65 yaş üzeri grupta sıklığı % 2834 olarak verilmektedir, doktora başvuru şikayetleri arasında ilk 5 sebep içersinde yer alır.(1) Baş dönmesi, görsel, proprioseptif (vücut içersinde oluşan bilinç ve istem dışı hareket algısı) ve vestibüler (iç kulaktaki denge organları) sistemlerin beyne çelişkili sinyaller göndermesiyle ortaya çıkar. Örneğin araç tutmasında araçtaki kişinin vestibüler sistemi bir hareketin varlığını bildirirken görsel ve proprioseptif uyarıların hareketsizliği bildirmesi baş dönmesiyle sonlanır. (2) Öyküsünde başlangıç şekli, süresi, atak sayısı, eşlik eden belirti ve bulgular, başvücut hareketleriyle ilişkisi, sistemik hastalıklar (3), oda ve eşyaların kişinin etrafında dönüp dönmediği, günlük aktiviteleri ne kadar engellediği, ilaç kullanımıyla ilişkisi, göğüs ağrısının eşlik edip etmediği sorgulanmalıdır.(4) Söz konusu yaşlı kişi olunca, basit önlemler ve müdahaleler, yaşam kalitesini daha da artıracak ve düşme gibi istenmeyen sonuçlara varması engellenebilecektir. Sersemlik: Kişiler bu deyimi kullanırken başta hafiflik hissi, bayılır gibi olma, dünyanın etrafında dönüyormuş gibi olması, dengeyi kaybediyor olma hissi, göz kararması, karıncalanma gibi duyumları ifade etmeye çalışabilir.(5) Kol ve bacak sinirlerindeki problemler, bazı kas hastalıkları gibi yürüme bozukluklarında da, vertigo veya beyne ait duyumlar olmadığı halde bazı hastalar sersemlemeden şikayet edebilirler. İlerleyen yaşla birlikte görme keskinliğinin zayıf olması veya ayaklardan gelen bozuk duyumlar ile birlikte başta hafiflik hissi olabilir. Bu durum çoklu duyu kusurusersemleme olarak adlandırılır ve sadece yürürken sersemlikten şikayet eden yaşlılarda görülür. Yine yaşla artan katarakt, retinopati gibi nedenlerle görme keskinliğinin azalması veya çevresel sinir ve kaslardaki problemlere ikincil olarak pozisyon hissindeki azalma da, yaşlanmış vestibüler sistem üzerine yük getirmektedir. Buna, “yaşlılığın iyi huylu” dengesizliği denebilir, böyle bir adlandırma, yaşlı kişinin daha iyi hissetmesini sağlayabilir. Baygınlık: Bayılma daha kolay ifade edilebilen bir tablo iken, bayılır gibi olmayı (bayılayazma) tanımlamak özellikle yaşlı hasta için biraz daha güç olabilir. Bazen işaret vermeden gelişebilir, bazı durumlarda ise hasta geleceğini hissedebilir.(5) Nöbet ile ayırt edilmesi zor olabilir. Bayılma genellikle kan basıncı düşmesi sonucu beyin kan akımında azalma ile birlikte beyin metabolizmasının aniden bozulmasından kaynaklanır. Bayılmanın çok sayıda nedeni vardır: IDamar tonusu ve kan hacmi ile ilgili sorunlar: Vasovagal senkop çok sık görülür ve esas olarak selim bir tablodur. Genellikle tekrarlayıcıdır, sıcak veya kalabalık bir çevre, alkol, aşırı yorgunluk, açlık, uzun süre ayakta kalmak, stresle tetiklenir. Ayaktayken olur, senkop gelişmeden önce baş dönmesi, sersemlik, terleme, başta hafiflik hissi, çarpıntı da olur, soluk görünümdedir. BELİRTİLER CBT 1366/ 17 24 Mayıs 2013 NEDENLERİ Postüral (duruşsal)– ortostatik hipotansiyon veya bayılmalar da yaşlılıkta yine daha fazla görülür, geriatrik (yaşlı) gruptaki senkopların %30’undan sorumlu olduğu bildirilmektedir. Yaşlı grubun önemli sorunlarından olan çoklu ilaç kullanımı (polifarmasi), özellikle özellikle hipertansiyon ve damar problemlerine yönelik ilaçlar, depresyon ilaçları veya birçoğu midebarsak spazmlarına veya bulantıya yönelik olarak kullanılabilen antikolinerjikler sorumlu olabilirler.(5), Yaşlı hastalar bu ilaçların yan etkilerinden, daha genç gruba göre daha fazla etkilenirler. Diyabet, beslenme bozuklukları veya alkole bağlı nöropatiler, sebebi bilinmeyen postural hipotansiyon, fizik kondisyonun bozulması ( fiziksel olarak güçten düşen yaşlılar, özellikle uzun bir yatak hastalığı dönemi geçirmişse (1) ya da nazik olan dengeleri basit bir ishal veya kusma ile bozulmuşsa tablo hızla değişir, sersemlik, baş dönmesi, bayılır gibi olma veya bayılmaya gidebilir) ve ani gelişen kan kayıpları bu başlıkta yer alabilirler. Bunların tümünde yaşlılar çok daha kolay etkilenirler. Boyunda bulunan karotid sinüsler eğer fazla hassas ise, yaşla beraber üzerine gelen basınçtan daha çok etkilenebilir, kişi kravat bağlarken bu sebeple başı dönebilir veya baygınlık geçirebilir. İdrar yapma, dışkılama gibi ıkınmaya yol açan durumlar veya öksürük de bu yaş grubunda kolaylıkla baygınlığa sebep olabilir. Birçok yaşlı sabaha karşı bayılma tablosuyla hastaneye başvurabilir. Bu grubun öyküsünde genellikle tuvalete kalktıktan sonra bulantı, baş dönmesi, sersemleme ve bunu takip eden bayılma bulunur. Hem bu yaşta daha fazla olan idrar söktürücü kullanımı hem de eşlik eden hastalıklar sebebiyle idrara çıkma sayısının artması, idrar yapma veya defekasyon sırasında, valsalva manevrası (ıkınma) ile yukarıda anılan tablo oluşur. II Kardiyovasküler hastalıklar: Yaşlı kişilerde kalp damar hastalıkları genel popülasyona göre daha fazla görülürler, daha duyarlı hale gelmiş ve dirençleri azalmış bünyeleri de bu problemlerden etkilenmelerini kolaylaştırır. Kalp ritim bozuklukları (kalbin normalden yavaş veya hızlı çarparken, ritminin de bozulması) veya akciğer pıhtısı, akciğer dolaşım basıncının artışı, kalpte tümörler, kalp kası hastalıkları, kalp zarında sıvı birikimi, aort çıkış yolu darlığı, aort darlığı, yapısal kalp hastalıkları, hipertrofik obstruktif kardiyomyopati gibi kalp ve akciğeri ilgilendiren sorunlar baygınlığa yol açabilirler Bazen ritm bozukluğu tablolarında tek belirti sersemlik veya baş dönmesi olabilir. III Beyin damar hastalıkları Beynin arka kısımlarını ve beyinciği besleyen damarlarda yetersizlik veya baziler arter migreni de baş dönmesi,sersemlik ve baygınlık sebebi olabilir. IV Senkopa benzeyen diğer hastalıklar: İleri yaşta artan akciğer problemleriyle kolaylaşabilen kandaki oksijen düzeyinin düşmeleri (ki geriatrik grup, havalanma azalması gibi çevresel etkenlerden de kolay etkilenir), kansızlık, şeker düşmeleri gibi metabolik sorunlar, psikojenik tablolar veya nöbetler yine bayılmayla sonlanabilir. Ayrıca yaşlılarda yemek sonrası tansiyon düşüklüğü de unutulmamalıdır. Bunu azaltmak için alkol alımının azaltılması, az ve sık yemek, mümkünse yemek sonrası yürüyüş ve karın korseleri önerilmektedir.(6) Vertigo: Çoğu zaman kişinin etrafındakilerin dönmesi tarzındadır. Hastalar, “yerin ayağın altında kayıyor olduğu hissi”, “birisi arkasından itiyor hissi” gibi tanımlamalar kulla nabilirler, bunlara da bulantı, kusma, terleme, solukluk ve taşikardi gibi belirti ve bulgular eşlik edebilir. Bu hastalarda çoklukla iç kulaktaki vestibüler yapıların rahatsızlığı söz konusudur. Vertigonun tekrarlayan ataklar şeklinde ortaya çıkması da tipiktir.(7) Denge mekanizması, göz hareketlerini de kontrol ettiği için, vertigoda çevre dönüyormuş gibi hissedilir. İç kulağın viral hastalıkları, ortakulak cerrahi veya travması sonrası, kulak zarı delinmeleri sonrası da görülebilirler. Yaşlı kişiler kendilerini veya problemlerini tarif etmek için gerekli sözcükleri daha zor bulabilirler. Tarif ettiği şikâyetler ile ne demek istediği anlaşılmalıdır. Benign paroksismal pozisyonel vertigo (BPPV) : Vertigo sendromlarının arasında en sık görülenidir. İşitme kaybı, çınlama olmaz. Meniere Hastalığı: Tekrarlayıcı vertigo atakları, işitme kaybı, tinnitus (kulak çınlaması) ve kulakta dolgunluk hissiyle şekillenir. Ancak kronik dengesizlik kalıcı olabilir. Vestibüler Nöronitis: Virüs infeksiyonları sonrası oluştuğu sanılmaktadır.(7) Merkezi Pozisyonel Vertigo: BPPVden farkı muayene ile anlaşılır, altında daha ciddi sorunlar yatabilir. Migren: Beyin sapındaki vestibüler çekirdekler baziler arterin dallarından beslenirler. Bu yüzden baziler arterin etkilendiği migrende vertigo şikayetlerinin ortaya çıkması doğaldır. Görme alanı eksikliği, çift görme, konuşma bozukluğu gibi nörolojik bulgular, işitme kaybı ve çınlama da eşlik edebilir.(7) Beyin damar sistemini ilgilendiren olaylar: Beynin arka bölümünün dolaşımındaki inmelerde vertigo çoğu zaman en önemli semptomdur. Genellikle ani başlar, başka bulgular da vardır. Olabildiğince erken görüntüleme ve müdahale gerekir (2) Benign vertigo tabloları genellikle yıllardır ara ara kendini gösterir, ilk kez ortaya çıkan böylesi bir atak, yaşlı grupta damarsal patolojiyi öncelikle ekarte etmeyi gerektirir. Dengesizlik (imbalance): Vücudun mekan içinde yönelimini koruyabilme becerisinde bozulmadır. Dengesizlik olan hastalar sıklıkla sabit duramamadan yakınırlar, dengesizlik ve sabit duramama eş anlamlı olarak kullanılabilir, iki ayak üstünde dengede durmayı sağlayan sistemde veya lokomotor sistemdeki bir patoloji buna yol açabilir. (1,2) Nörodejeneratif hastalıklarda, örneğin parkinsonda, semptomlar ortaya çıkmadan önce hastalar yürürken dengesizlik hissinden yakınabilirler. Kas tonusu değişiklikleri, postural reflekslerin bozulması, harekete başlama ve sürdürme bozuklukları ve ortostatik hipotansiyon söz konusu hasta grubunda dengesizliğin nedenleridir (2) Kaynaklar: 1 Eaton DA, Roland PS, Dizziness In The Older Adults, Part 1, Geriatrics. 2003 Apr; 58(4):46, 4952. 2 Mehmet Ali Akalın, Vertigo Ve Senkop,Nörolojik Yaklaşım, 11. Ulusal İç Hastalıkları Kongresi, 30 Eylül 4 Ekim 2009, Antalya, Türkiye 3Teslime Atlı, Baş dönmesiDengesizlik, Ulusal Geriatri Kongresi, 15 Eylül 2004, Marmaris, Türkiye 4Selim Nalbant, Vertigo Ve Senkop,Genel Dahili Yaklaşım, 11. Ulusal İç Hastalıkları Kongresi, 30 Eylül 4 Ekim 2009, Antalya, Türkiye 5Robert Darof, Richard Olney, Baş Dönmesi, Dengesizlik, Harrison Nöroloji, Editör: Stephen Hauser, 2009 Nobel Tıp Kitabevi, Çeviri: Dr Mustafa Çelik, S:115133 6Kannayiram Alagiakrishnan, Geriatric Aging 2007;10(5)298304 7Erbil Gözükırmızı, Vertigo, Nörolog Olmayanlar İçin Nöroloji, STE Yayınları, 2005, S:103106