Katalog

TEKNOLOJİPOLİTİK Baha Kuban baha.kuban@gmail.com Bilim Akademisinin Yabancı Onursal Üyeleri Kapitalizmi aşma ya da sona erdirme mücadeleleri tarihinde belki de en ilginç bazı bölümleri, ‘ekonomik demokrasi’ arayışları olarak ifade edebileceğimiz denemeler oluşturur. B Ekonomik Demokrasi Arayışlarında Sıradışı Denemeler: Mondragon Örneği Gerek devrim sonucu kurulmuş sosyalist rejimlerin bizatihi içinde, gerekse kapitalizmin doludizgin hüküm sürmeye devam ettiği bölge ya da ülkelerde farklı ölçeklerde ve her dönemde bu örneklere rastlamak olasıdır. Ekonomik demokrasi arayışları en basitinden katılımcı fabrika yönetimi örneklerinden, özel mülkiyetin ve ücretli emeğin kaldırıldığı daha radikal örneklerine, her zaman çalışan sınıfların ve sosyalistlerin ilgisini çekmiştir. Teknik değişimin ve teknolojik yeniliklerin hemen tümüyle kâr ve rekabet dürtülerinden kaynaklandığı modern kapitalist dünya sisteminde, ekonomik demokrasi denemelerinin teknoloji alanındaki performansları nasıldır? Kapitalist pazarda yaşamını sürdürmeye çalışacak sözkonusu bir işletme, farklı ürünler mi üretecek, farklı şekillerde mi üretecek ya da teknik geliştirme işlevini farklı bir şekilde mi örgütleyecek? Bu konuda pekçok örnek ilgi çekici olmakla birlikte efsanevi “Mondragon Kooperatif” örneğini konu etmek istiyoruz. 1941 yılında İspanya Başpiskoposu Balbino Oliver’in karşısına, Franko’nun zindanlarından yeni çıkmış, tek gözünü bir kazada yitirdiğini söyleyen genç bir papaz çıkar. Franko karşıtlığı kilisenin o sırada en son hoşgörü göstereceği bir niteliktir. Buna karşılık tüm öğretmenleri genç papazın yeteneklerini övmektedirler. Papaz, başpiskopostan Belçika’ya geçmek için izin ister ancak kilise onu doğduğu Bask köyüne çok yakın bir kasabaya gönderir. İç savaş sırasında İspanyol kilisesi ile tüm ilişkilerini koparan Bask Kilisesi, seçilmiş sosyalist hükümeti desteklemiş ve Franko’nun zaferinden sonra Bask bölgesinin tüm kurumları gibi büyük bir baskı altında kalmıştı. İç savaş sırasındaki antifaşist mücadelede çok sayıda Bask papazı da yeralmış, savaşta öldürülmüş, esir alınmış ve zindanlarda çürütülmüşlerdi. Mondragon’a tayin edilen ve Franko karşıtlığı bilinen Don Jose için Franko zindanlarında ölüm hemen hemen kesindi. Hakkında anlatılanlara bakılırsa, biraz da kilise kayıtlarında yapılan bir hata nedeniyle, Don Jose hem kendisini hem de tayin edildiği kasabayı sonsuza kadar değiştirecek yolculuğa işte böyle koyuldu. Don Jose Maria Arizmandiarrieta, Bask yurdunu yıkılmış, aç ve perişan buldu. İşsizlik çok yüksek ve sendikalar da kapatılmıştı. Don Jose gençlerin eğitimi ile işe başladı . “ Ancak bilgiyi toplumsallaştırırsak siyasi gücü demokratikleştirebiliriz” diyordu. 1943’de Mondragon kasabası halkına ait komunal bir çırak okulu kurdu . İlk mezunlarını 11 yıl sonra veren okulda Don Jose, kooperatif ilkelere ve özyönetim felsefesine sıkı sıkıya bağlı öğrenciler yetiştirdi. Bu ilk mezunlardan beşi mezun olduktan sonra kasabanın tek fabrikası olan Union Carrajera’da çalışmaya başladıktan kısa süre sonra bu işyerinde ilkelerini hayata geçiremeyeceklerini anladılar. Don Jose’nin de rehberliği ve fena halde işsizlik çeken kasaba halkının da katkılarıyla küçük bir soba üretim atelyesi kurdular. Soyadlarının ilk harflerinden esinlenerek şletmenin ismini ULGOR koydular. Parafin yakıttan bütana geçildiğinde bu dönüşümü ilk yapan soba üreticilerinden biri, küçük Bask kasabası Mondragon’daki küçük ULGOR koooperatifi oldu. Savaş sonrasının ekonomik yıkımı ortamında ve İspanyol hükümetinin kooperatifçiliğe verdiği desteğin de yardımı ile şimdi artık ismi MONDRAGON olan ULGOR kooperatifi, 1959 ‘da önce kendi bankası olan Caja Laboral Popular’ı sonra da 1969’da hükümetin kooperatifleri sağlık sigortası kapsamı dışında bırakması ile kendi sağlık sigortası kooperatifi Lagun Aro’yu kurdu. 1975’de Franko öldüğünde Mondragon üye sayısı 17.000’e ulaşan 45 ayrı kooperatiften oluşmaktaydı. 1982’de Bask bölgesi otonomi kazandığında ise, Mondragon, 20.000 çalışanortak, 85 sınai, 6 tarımsal, 3 hizmet kooperatifi, 45 kooperatif teknik okulu, bir banka, bir araştırma merkezi, bir politeknik , 14 yapı kooperatifinden oluşmaktaydı. Bu sıra dışı deneyimin öyküsünün devamı sonraki yazıda. ilim Akademisi 21 Nisan 2012 de yapılan genel kurulunda ilk yabancı onursal üyelerini seçti. Bu seçkin bilim insanları bilime yaptıkları olağanüstü katkıların yanı sıra akademik değerlerin ve özgürlüklerin kamuoyunca anlaşılması yönünde sundukları üstün katkılar dolayısıyla seçildi. Kendileri Türkiye Bilimler Akademisi’ne yapılan müdahale ve Bilim Akademisinin kuruluşuna yol açan süreç bağlamında da akademilerin değer ve geleneklerini kişisel çabalarıyla vurgulayarak ve savunarak öne çıkmıştır. Edouard Brezin (1938) Teorik fizikçi. Universite Paris 6’da profesör. Académie des Sciences Française (eski başkan) Dagfinn Follesdal (1932) Stanford Üniversitesi’nde felsefe profesörü ve Oslo Üniversitesi emekli profesörü. Norwegian Academy of Language and Literature, Norwegian Academy of Science and Letters, Ro yal Swedish Academy of Sciences Joel Lebowitz (1930) Rutgers Üniversitesi’nde matematik ve fizik profesörü. National Academy of Sciences, ABD David Pines (1924) Yoğun madde fizikçisi, ICAM (Institute for Complex Adaptive Matter) Kurucu Başkanı, Santa Fe Enstitüsü kurucularından. National Academy of Sciences, ABD Attaur Rahman (1942) Organik kimyacı. Pakistan, Karaçi Üniversitesi emekli öğretim üyesi. Pakistan Academy of Sciences (Başkan) Network of Academies of Sciences of Islamic CountriesNASIC (Başkan) Academy of Sciences of the Developing World TWAS (İkinci Başkan) Lord Martin Rees (1942) Kozmoloji ve astrofizik profesörü, Cambridge Üniversitesi The Royal Society of London (önceki Başkan) TemizTükenmez enerjilerde yenilikçi uygulamalar T emiztükenmez (yenilenebilir) enerji alanlarında çalışan ve projeler üreten bir sivil toplum örgütü olan Temiz Enerji Vakfı (TEMEV), üniversite öğrencilerinin (18 yaşını bitirmiş üniversite öğrencilerilisans, yüksek lisans, doktora öğrencisi) katılımına açık ödüllü bir yarışma düzenliyor. Yarışmaya sadece temiztükenmez (yenilenebilir) enerjilerde daha önce ödül kazanmamış uygulama projeleri katıla bilir. Başvuran projelerin temiztükenmez enerjiler alanlarında yenilikçi olması ve uygulanabilirliği gerekmektedir. Proje başvuruları için son gün 1 Ekim 2012 Pazartesi günüdür. Başvurular, Temiz Enerji Vakfı’nın Merkezi’ne posta ile (Kuveyt Caddesi 30/2, A.Ayrancı 06540 Ankara), eposta ile (www.temev.org.tr) faks ile (0312427 21 27) gönderilebilir; ya da elden verilerek yapılabilir. D Ü N Y A G Ö S T E RG E L E Rİ Yüksek işsizlik oranlarına karşın işverenler vasıflı eleman bulmakta zorlanıyor! Pek çok ülkede işsizlik oranları çok yüksek. Buna rağmen dünyadaki işverenlerin yaklaşık üçte biri istediği nitelikte eleman bulmakta sıkıntı çektiğini söylüyor. İnsan kaynakları konusunda faaliyet gösteren ManpowerGroup şirketinin 2012’nin ilk çeyreğinde 41 ülkede 40.000 işverenin katılımıyla yürüttüğü araştırmasına göre (http://manpowergroup.us/campaigns/talentshortage2012/) işverenlerin vasıflı eleman bulmakta en fazla zorluk çektiği sektör, ustalık gerektiren ticari faaliyetler (elektrikçiler, tesisatçılar, duvarcı ustaları vb..). Bu sektörü mühendislik ve satış sektörü izliyor. Vasıflı işgücü eksikliği başta Japonya olmak üzere tüm Asya ülkelerinde hissediliyor. Japonya’nın nüfusunun giderek yaşlanması bunun en önemli nedeni. Geçen yıla göre vasıflı eleman bulma sıkıntısının en fazla arttığı ülke Fransa (%20’den %29’a çıktı). Buna karşın İtalya’da bu oran geçen yıla göre büyük bir iyileşme kayde CBT 1316/14 8 Haziran 2012 derek yarıya indi (%29’dan %14’e). Küresel olarak da işverenler geçen yıla göre biraz daha rahatlamış durumda. Türkiye’de ise vasıflı eleman eksikliği %41 dolaylarında. Bazı Avrupa ülkelerinde de bu rakam oldukça yüksek. Örneğin Bulgaristan (%51), Romanya (%45), Almanya (%42), Avusturya (%40) gibi..Avrupa’da vasıflı eleman sıkıntısı çekmeyen ülkelerin başında İrlanda (%2) geliyor. Bunu İspanya (%9) izliyor.