Katalog

Resim 2: Balat İlyas Bey Külliyesi, Cami kuzey cephe, restorasyon önerisi. hariç diğer bütün mekânlarının üzeri ahşap direk ve makaslardan oluşan, yapıya değmeyen modern koruyucu bir çatı ile örtülmüştür. Aynı tarz koruma çatısı hamam binalarında da uygulanmıştır. Caminin giriş cephesindeki tahribata uğramış revak sütunları benzerleriyle değiştirildiği; özgün sütunların ise onarılarak alanda sergilendiği görülmektedir. Restorasyon projesiyle paralel olarak Prof. Dr. M. Baha Tanman ve Leyla Kayhan Elbirlik’in editörlüğünde, Balat İlyas Bey Külliyesi’nin bir de anıtsal bir kitabı (9) yayımlanmıştır. Anadolu’da Beylikler devri sanatının özgün anıtlarından birisi olan İlyas Bey Külliyesi’nin bu kapsamlı onarımından sonra yıkıcı etkilerden korunabilmesi ve mekânlarının kültürel işlevlerle yaşatılabilmesi açısından bir müze park alanı düzenlenmesiyle (10) gezilebilmesi önem kazanmaktadır. Bu önemli düzenlemenin ilgili Bakanlığımız tarafından bir an önce hayata geçirilmesini dilerim. Resim 3: Balat İlyas Camii’nin giriş cephesi (Foto: Cemal Emden). CBT 1343/ 9 14 Aralık 2012 den yapının iki katlı olduğu düşünülmektedir. Cami ve medrese binalarının kuzeydoğusunda biri büyük diğeri küçük yan yana iki harap hamam binası da bulunmaktadır. Büyük Hamam’ın soyunmalık kısmının zemini iri mermer bloklarla kaplanmıştır. Hamam binalarındaki sıvalar üzerindeki baskı tekniğinde işlenmiş ilginç süslemelerin bazıları boyalıdır. Bazı mekânlardaki sıvalar üzerinde gemi tasvirlerine de rastlanmaktadır. Medrese ile hamam binaları arasında bunlarla bağlantılı bir de çeşme yapısı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra külliye yapılarının etrafını 15. yüzyıldan 20. yüzyıl ortalarına kadar farklı özellikler gösteren çok sayıda İslam Dönemi mezar taşının yer aldığı bir mezarlık alanı çevrelemektedir. Külliye’yi oluşturan bu yapılar, 1955 yılındaki depremin ardından terk edilen Balat yerleşiminin ayakta kalabilmiş en önemli İslam Dönemi anıtlarındandır. Uzun yıllar her türlü dış etkiye açık kalarak harabe durumuna gelen bu benzersiz külliyenin çağdaş yöntemlerle korunması ve yaşatılması konusunda Söke’nin köklü kuruluşlarından Söktaş’ın sponsorluğunda (7) önemli bir girişim başlatılmıştır. Proje kapsamında yürütülen restorasyon çalışmalarında (8) Venedik Tüzüğü’nün 913. maddelerinde belirtildiği gibi alandaki yapı ve kalıntıların sanatsal ve belgesel niteliklerini zedelemeden mevcut durumlarının iyileştirilerek korunmasının temel yaklaşım olarak benimsenmiş olması sevindiricidir. Yıkılmış, yok olmuş kısımlarda yeniden yapıma (rekonstrüksiyon) yönelik uygulamalardan kaçınıldığı; buna karşın yıkılma, çökme riski taşıyan mimari elemanlarda güçlendirme amaçlı kısmi tamamlamalara gidildiği görülmektedir. Medresede özgün kubbe örtüsü duran dershane odası (1) Elliyi aşkın Avrupa ülkesinden 250 sivil toplum örgütünü ve kâr amacı gütmeyen kuruluşu bir araya getiren Europa Nostra’nın toplam üye sayısı 5 milyon AB vatandaşına ulaşmakta, ayrıca 150’yi aşkın ortak kamu yetkilisi ve kurumundan ve 1500’ü aşkın bireysel üyeden destek almaktadır. Bu yılkı Europa Nostra’ya 31 ülkeden katılan 226 proje arasında 28 proje ödül almaya hak kazanmıştır. (2) Milet, on iki İon kentinden biri olarak, MÖ 6. yüzyılın ilkyarısında Karadeniz kıyısında, 98 adet koloni kenti kurarak önemli bir deniz gücünün de merkezine dönüşmüştür. Kalıntıları Aydın’ın Söke ilçesine bağlı Akkoy’un 5 km. kuzeyinde ve Balat köyü yakınındadır. Limanı Büyük Menderes (klasik adı Meander ) tarafından doldurulduğu için bugün denizden yaklaşık 10 km. içeridedir. Eski haritaları için bkz. Nezih Başgelen, “Eski Haritalarda Batı Anadolu” (Istanbul 2005). Milet’te 1899 yılında Theodor Wiegand (1864 1936) başkanlığında Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafından başlatılan sistematik kazılar II. Dünya Savaşı sırasında verilen ara dışında günümüze kadar kesintisiz sürdürülmüştür. (3) Balat, Bizans döneminde Ta Palatia adıyla Menderes deltasında önemli bir liman yerleşimidir. Bizans dönemi yapıları için bkz. W. MüllerWiener, Die “Große Kirche” (sog. Bischofskirche) in Milet, IstMitt 23/24, 1973/1974, 131134; ayrıca., Michaelskirche und DionysosTempel. Baubefunde und Phasengliederung, IstMitt 27, 1977, 94103; aynı yazar, Rundkirche bei der SüdMauer [von Milet], IstMitt 31, 1981, 9699 Miletos kazıları, Menteşe Türklerinin Balat’taki ilk yerleşim alanının da Orta Bizans döneminde antik tiyatronun içine inşa edilen bu “kastron” ile onun çevresinde olduğunu ortaya koymuştur. (4) M. I. Manousakas, “Un Poeta Cretese Ambasciatore di Venezia a Tunisi e Presso i Turchi,” Venezia e l’Oriente fra tardo Medioevo e Rinascimento (Firenze, 1966), 297. (5) Türk dönemi mimari yapıları hakkında ilk bilgiler için bkz: Karl Wulzinger Paul Wittek Friedrich Sarre, Das islamische Milet, III/4, (BerlinLeipzig, 193940) . Ayrıca Otto Meinardus, “Testimonies to the Economic Vitality of Balat, the Medieval Miletus”, Belleten 37 (1973), 145, 148, 189296. Wolfgang MüllerWiener, “Milet. Vorbericht über der Arbeiten des Jahres 1980: islamische Denkmäler im Stadtgebiett,” Istanbuler Mitteilungen 31 (1981), 95149; Menteşe Beyliği dönemindeki durumunu en kapsamlı şekilde özetleyen Türkçe çalışmalar için bkz. Aynur Durukan, “Tarih boyunca Balat (Miletus/Palatia)” Milet Müzesi Yıllığı 3, (1999), 725. İle bknz. Aynur Durukan, “Balat’taki Türk Dönemi Eserleri, Milet Müzesi Yıllığı 4 (2000), 736; Remzi Duran, “İlyas Bey Külliyesi’nin Medrese Binası Üzerine Bazı Değerlendirmeler,” Selçuk Ün. Sos. Bil. Fak. Dergisi 8 (Konya, 2002), 133 NOTLAR 150. Balat, Osmanlıların eline geçmesinden sonra önemini kaybetmiş ve küçük bir köy olmuştur. (6) 19. yüzyılın sonlarından itibaren çeşitli depremler geçiren cami, en son 1955 depremindeki önemli hasardan sonra kullanılamaz hale gelmiştir. Depremin ardından 19551972 tarihleri arasında Vakıflar Genel Müdürlüğü, 1985 yılında da İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Milet Kazısı Başkanlığı tarafından koruma amaçlı bazı müdahalelerde bulunulmuştur. (7) Balat İlyas Bey Külliyesi koruma ve onarım çalışmaları, T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü, Aydın Bölge Müdürlüğü adına, Söktaş Tekstil Sanayi ve Ticaret A.Ş. sponsorluğunda, KABA Eski Eserler KorumaDeğerlendirme ve Mimarlık Ltd. tarafından yürütülmüştür. 1971’de kurulan Söktaş, Aydın’ın Söke ilçesindeki tesislerinde ve 2009’da Hindistan’da açtığı fabrikasında dünyanın ünlü markaları için gömleklik kumaş tasarımı ve üretimi yapan bir kuruluş. Beş yıl süren Balat İlyas Bey Külliyesi’nin onarım ve restorasyon çalışmaları Söktaş’ın 40. kuruluş yıldönümü olan 2011’de tamamla Resim 4: Balat İlyas Bey Camii mihrabı (Foto: Cemal Emden). narak hizmete su Resim 5: Caminin ön cephesinde taş blokların arkasında kenet yerindeki madeni almak için definecilerce tahrip edilen yer. Son yıllarda define arayıcıların yol açtığı bu son sistem iş makineli tahribat bu tarz ata yadigârlarının maruz kaldığı insan eliyle verilen zararlara ibretlik bir örnektir (Foto: Nezih Başgelen). nulmuştur. (8) Bu kitapta Anadolu Beylikleri konusunda uzman tarihçiler Elizabeth A. Zachariadou, Anthony Luttrell, Feridun M. Emecen ve Tuncer Baykara’nın makaleleri yanı sıra Kayahan Türkantoz ile Ayda Arel’in dönemin yerleşim dokusu ve mimarisi üzerine ayrıntılı değerlendirmeleri bulunuyor. Özellikle Prof. Dr. Ayda Arel’in “Menteşe Beyliği Mimarisi ve Balat İlyas Bey İmareti : Bir Aidiyet Sorunu” başlıklı çalışması kapsamlı bir denemedir. (9) Milet’in tarihi peyzajı içinde külliye siluetinin ayrılmaz bir parçası olan yaşlı menengiç (Çitlenbik /Pistacia terebinthus) ağaçlarının düzenlemeler sırasında kesilmeden korunmasına özen gösterilmesini özellikle belirtmek isterim.