Katalog

ZÜMRÜTTEN AKİSLER A. M. Celal Şengör Türkler Orta Asya’dan dünyaya yayıldıkları süre içerisinde hep çok güçlü bir kara ordusuna sahip oldular. Bizans ordusundan gelenek tevarüs eden Osmanlı’ya kadar bu ordunun tamamı süvariydi ve bu, Türk ordularına her zaman muazzam bir hız ve hareketlilik ve her Türk askerine de büyük bir inisiyatif sağlıyordu. Türklerin havacılıkta gösterdikleri büyük başarı da havacılığın süvarilikle olan ortak yanlarının sonucudur. Deniz Kuvvetleri Seyir, Hidrografi ve Oşinografi 100 yaşında Anadolu’ya geliş, ilk defa Türklere üç tarafı denizlerle çevrili bir yurt sundu. Bu yurdun kuzeyinde ve güneyinde kıyıya paralel uzanan yüksek dağlar, burada denizciliği destekleyen bir coğrafya oluşturmuyordu. Yalnızca Marmara ve Ege sahilleri denizciliğe müsait yerlerdi ve gerçekten de dünyada denizciliğin ilk kez modern adımlar attığı yerler de Ege sahilleri olmuştur. Denizciliğin Orta Asya Türk gelenekleriyle örtüşen pek çok yönü vardır: Meşhur tarihçi Toynbee stepi denize benzetir ve step içinde bir uygarlığın oluşamayacağını, bunun ancak stepin kenarlarında mümkün olabileceğini anlatır. Step geçilip gidilen bir ortamdır: Deniz gibi. Yaya giden ne stepte gidebilir ne denizde. Her ikisi de hareketli vasıtalar gerektirir. Stepte atlar, denizde gemiler. Step güçlü bir lojistik organizasyon gerektirir. Deniz de öyledir. Steple de denizle de inisiyatifi olan bireyler olmadan başa çıkılamaz. Bu nedenle, totaliter yapılı, hiyerarşik düzenli, büyük şehir kültürleri asla deniz kültürleri olamamışlardır. Buna en güzel örnek Çin’dir. İki yanı tamamen denizle kaplı Çin, Moğol kökenli amiral Zang He dışında hiçbir zaman denizlere açılamamış, kendi kabuğuna hapsolmuştur. Bunun sonucu olarak, denizlere egemen ulusların sömürgesi olmuştur Çin’e çok benzer bir durum Osmanlı’da karşımıza çıkmaktadır: Denizcilik kültürü açısından Ege ve Magrip’te yetişen Barbaros kardeşler dönemi dışında hiçbir zaman hatırı sayılır bir deniz gücü olamamıştır Bizans taklitçisi Osmanlı. Deniz gücü olamamak, sanırım Osmanlı İmparatorluğunun çok erken hastalanarak Orta Çağ’dan çıkamamasının en önemli nedenidir. Atatürk, bu felâketi iyi teşhis ederek donanmamızın gelişmesine büyük önem verdi, hatırı sayılır bir Türk deniz gücü, ilk kez onun zamanında kurumlaşabildi. Gerçi Türk Deniz Kuvvetleri Osmanlı’dan bir deniz kuvveti kavramı tevarüs etmişti. Ama bu deniz kuvveti yokla var arası birşeydi. Zamanının büyük deniz güçlerinin yanında esamesinin okunması bahis konusu olamazdı. Ama buna rağmen bazı kurumlar daha o zaman kıymetli bireyler sayesinde yerleşme yolunda adım atmışlardı. Bunların en önemlilerinden biri geçtiğimiz hafta 100. yılını kutlayan Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesidir. 1909 yılında Bahriye Nezaretine bağlı olarak oluşturulan bir ölçme (yani haritalama) dairesiyle yaşama geçen Seyir, Hidrografi ve Oşinografi dairemiz, özellikle iyi bir asker ve eserler vermiş kıymetli bir bilim insanı olan Dz. Alb. Ahmet Rasim Barkınay gibi komutanlar sayesinde, ülkemizde ilk kez kendi ürünümüz olan deniz haritaları üreten bir kurum oluşturmuştur. Bugün modern bir deniz araştırmaları kurumu olan bu dairenin daha etraflı bir tarihçesini ve kutlama faaliyetlerinin detaylarını gelecek sayılarımızdan birinde ayrı bir yazıda anlatacağım. Şimdilik şu kadarını söyleyeyim: Şimdiki Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi 100. yaş gününü pek muhteşem bir şekilde, iki günlük enfes bir bilimsel sempozyum düzenleyip, 13 Haziran’a kadar Deniz Müzemizde gezilecek şahane bir sergi açıp, elime aldığımda heyecandan gözlerimi yaşartan bir «Türk Boğazları Oşinografi Atlası» ve haritacılığımızın duayeni Mühendis Tümgeneral (E) Cevat Ülkekul’un kaleminden bir de «Türk Seyir Hidrografi ve Oşinografi Çalışmalarının 1909 Öncesi Tarihi» adlı çok güzel bir eser yayımlayarak kutladı. Daire Başkanı Tuğamiral Mustafa İpteş ve çalışma arkadaşlarını bu baş döndürücü entelektüel şölen için candan kutlamak lâzım. Bu faaliyetin hepsine katıldım ve çok şey öğrendim. Aziz dostum Tuğamiral İpteş’e ve arkadaşlarına ve onların üzerine bina ettikleri temeli yaratan seleflerine milletçe büyük bir teşekkür borçluyuz.