Katalog

Cönülden Bilime Ahmet Inam Khaos denen sağlık "Khaos"kavramıbizdeson zamanlarda matematiksel, fiziksel, mühendislikle ilgili boyutları olan khaos teorisiyle anılır oldu. Khaos'un kosmolojik, kosmogenik bağlamlarının dışında, metafizik (ontolojik) varolussal, ethik alanlarda da çekirdek bir kavram olduğu unutuluyor. ("Çekirdek kavram" sözünden o alanın diğer kavramlannm olusumunda, kavramlar arası ilişkide belirleyici rolü olan kavramı anlıyorum. Örneğin Newton fiziğinde "kuvvet" "ivme'; Aristo Ahlakında "erdem", çekirdek kavramlardır.) Doğrusu, "khaos'u böyle yorumluyorum. ("Kaos" değil de "khaos", "etik" değil de "ethik" olarak yazısımın gerekçesi, bu sözcüklerin özgün anlamlarına geğri dönme, o anlamlarından çıkarak yorum yapma çabasıdır!) Khaos 'un sağlıkla ne ilgisi olabilir? Khaos, Eski Yunan mitolojisinin bir yorumuyla, yer ve göğün birbirinden ayrılması olarak anlaşılabilir. (Presocratic Philosophers, C. S. Kirk, j . E. Raven, Cambridge University Press, London, 1957(1977) s. 2635) KHaos'un oluşmasıyla, yerlegök birbirinden ayrıldı. Khaos öncesi, yeryuzü ve gökyuzü bitişikti. Bu yoruma göre evrenin yaratılısında önce khronos vardır, khaos, diTıp gokyuzunu unutmaya $er mitol°İik varbklarto bklikte çahşan birdünyada, ortayaçıkar, khronos'un ardınr r ı ı •• ^° Khaos, sozcuğunun etımoekonommin teknolOlinin (örnehjik çö/ümlenmesinden çarklanndan kurtUİmayi ğin, açılmak, yarılmak, esnedenemeli, khaosla gelebile mek gibi anlamlara gelen khainein ile b cek sağlığı, khaos denen oğiantısı göz önüne ... ,f ... sandakı aynlıgı görebılen Sdğllğl sağlayabilmek İçin. ^^^^mam^^^^^mmmm Nanopartiküller insan sağlığı için tehlikeli olabilir mi? En küçük yapılarm manipülasyonu geleceğin anahtar teknolojisi olarak kabul edilmekte. Amerika, Japonya ve Almanya nanoteknoloji alanında büyük yatınm yapıyorlar. Peki geleceğin teknolojisi beklentilere yanıt verecek mi? arvard Univeısıtesi kımyacısı Georg Whitesides, nanoteknolojıran fıkır babası. Geçen Kaaırıı ayında 400.000 dolar değerindelcı Kyoto araştırma odulune layık gorulen bıüm adamı, nano yapıları, canlı bilgisayarlan ve nano partikullerin sağlık uzermdekı etkılerını anlattı. H ma, yarılmayı dıle getırdığını . Knaotik Yanlma, yer ile göğün ayrılmasıyla ortaya çkan yarılmadır. Yer ile gök arasındaki açıklıktır. Nasıhyorumlamalı bu açıklığı? Bu açklığın sağlıkla ne ilgisi var? Khaotik aynlığın bilincine varamayanlar için iki durum söz konusudur. Ya evren, dünyantn kendisidir, yani dünya, yeryüzü tüm gökyüzünü doldurmuştur, bir anlamda her sey "dünyevî"dir, dünyayla ilgilidir ya da yeryuzü tümüyle gökyüzüyle kaplanmıs her şey gökyuzü olmustur. llk durum, dar bir yaşama iter bizi, gerçekçilik adına çoğu kez düsünülen hallerden biridir, hayatımızdaki gökyüzünün yokluğu. Ikincisi dunyaya başvuran, dünyayı anlayamayan bir gökyuzü sarhosluğudur Oysa insan, khaostan sonra insandır, bu yanlmanın ardından hem yeryüzüne hem gökyüzüne ait olduğu için insandır, hem ölumlü, yeryüzüne ait, hem de gökyüzüne ulasabildiği için ölümsüzdür. Birey olarak ölumlüdur insan ama içindeki sonsuzluğu, içindeki gokyuzunu diğer bireylere aktarabilir. Gençlere, doğacak olanlara. Yeryüzünden gökyüzüne uzanır, onu tanımaya, keşfetmeye ele geçirmeye çabalar. Insana bu açıdan, ilk bakısta çeliskili gelecek bir deyimle, ölümlü ölümsüz diyebiliriz. Sağlık, yalnız bedenimizin sağlığı değildir. sağlığın bir bütün olduğunu tartışan çağımız tıp düşünürleri vardır. Sağlığımız, bedenimizin, duygularımızın, düşüncelerimizin, çevremizle iliskilerimizin sağlığı demektir. Bir bütünluk, khaotik ayrılmanm ya da yarılmanın anlaşılmasını gerektiriyor. Khaos öncesi, prokhaotik sağlık, sağlığımızı ya yeryüzüne (örneğin salt cerrahi ya da farmokolojik sağaltıma) ya gökyüzüne (manevi gücümüzü güçlendirerek yapılmaya çalışılan sağaltım!) indirger. Khaos, bize yeryüzü ve gökyuzü aynlığını hatırlatır. Bu aynlığın aşılması gerektiğini. İnsan gökle yer arasında, hem yerden hem gökten pay alan ama ne tümüyle göğe ne de tümüyle yere ait olamayan bir varlıktır. Sağlığımız da, bu metaforlarla dusünüldüğünde, bizdeki khaotik yarılmayı, doğrusu khaotik bütünlüğü görerek yaşayacağımız sağlıktır. Insansa göküyüzünü yeryüzüne indirgemeye çalışıp, sağlık sorunlarını insanın bütünlüğünü düşünmeden çözmeye çalışıyor: Bendeki gökyüzünü göremeyen hekimlerin önünde, yeryuzunden herhangi biriyim, belli ilaçlan alıp, belli sağaltım yöntemleri uygulandığında "hiçbir şeyin kalmaz" denen herhangi bir varlık. Tıp, gökyüzünü unutmaya çalısan bir dünyada, ekonominin teknolojinin çarklarından kurtulmayı denemeli, khaosla gelebilecek sağlığı, khaos denen insan bütünlüğünü ve insandaki aynlığı görebılen sağlığı sağlayabilmek için. gQrebUhiz insan bütünlüğünü ve in alınd '^y h]r ^ u m a > af. • Nanoteknoloji stratejiniz nedir? • Ekıbım, baskı vc dokum teknıklerıyle mukemmel yapılar uretebüıyor. Nanoteknolojiye olan katkımız bu.Yontemin fızıksel sının nanometrenın onda bırı kadar •Yani bir atomun çapından fazla değil. • F.vet Bu nederıie de ditık çalışabıleceğımız boyutlaıda bu hmıt kalnıadı Ayrıca teknık gayet ucuz • Moleküllerle çalışmak neden bu kadar heyecanlı? laştıklannda bumı kendıügınden yapıyoılaı Ilke şu: Bıleşikleri, istediklerı duzende bir araya getnmek • Bu ilkeyle neler ttretebilirsiniz? •Dığeı gı uplaı gıbı bız de transıstoı taşıyan ve kendı kendılerıne krıstal bıçımlendıren kuçuk paıtıkuller gelıştirmcyı dıtşurıuyoruz • Nanoteknoloji gündelik yaşamımızı ne derece değiştirebilir? • Şu sıralar ozellıkle de çok ıevdçtd olaıı bu tıerıdı hızlandmyor Yaru fiziksel temelı olan bir ekonomıyı büışım ekonomısuıe donuştumyoı Bılgısayarlaıın bellek kapasıtesı ucuzlayıp gıt gide daha kuçuk alanlara yerleştırılebılır hale getırümesınde narıoteknolojınm buyuk bu katkısı olacaktır • Bu gelişmenin insanlara yararı nedir? • Ornegın tum gazeteyı hareketh gomntulerle gosterebılen ve okunduktan sonıa dtüabüecek kadaı ucuzlayacak bir tur elektıonık kagıdın gelıştınlecegme ınaruyoıuın Bu uıuuun elektnkle na.sıl ışleypceguu henuz bdınıyo rum ama, kablosuz olarak mikrodalga veya benzen enerjılerle çalıştuüabılu Her şeyın kolayca taşuıabüdıgi bir topluma ge çış, enerp ıhtıyacı sorunun gıdeı ılmesıne bagh Ekibiniz belli baçlı komutlara reaksiyon gösteren bakteriler üzerinde de çalışıyor. Canlı bilgisayar nu üretmek isNanoteknlğln flklr babaıı Whltesldeı: Hareketll reıimli gazeteler Uretilecek. tiyorsunuz? • Bir gırdısı ve çıktısı bulunan ve bu ıkısı arasuıdd bd^kd olaylaj ın ya• Orneğm çok ınce tabakalar uretebiliyoruz ve şarıdıgı canlı sistemlerle çevrüıyız Bagırsak bakterisi yuzey ozelliklerını hedeflere uygun olarak bıçımlendıE coh ıle ılgüenıyoruz, sonuçta bunları genetık degirebüıyoıuz. Mesela suyu geçiren ve geçirmeyen yu şımden geçirmek çok kolay zeyleı gıbı Ya da uçboyutlu bıçımler ve kımyasal ozellıkler kazandıidrak, rnmık analız aletlerine uygun mık• Bunlan elektronik yapı parçalarına mı ro tuneller clde edebılıyoruz dönüştürmek istiyorsunuz? • Moleküllerin kendi kendüerine büyük • tlkede bu bakterının ucuna sensorlar yerleşübir yapı olarak birleştirilebileceği de doğru rerek diğer ucundakı ozel bir davranışı etkıleyebüıyomu? ruz Bakterı bu şekılde belli başlı bir uyarüyla hedeflere uygun bir şekılde hareket edebilir. Bu proje on yıl • Bir anlamda evet Büeşıkler bunlar molekul kadar surecek veya mmık objeler de olabılıı belli koşullarda kendüi• Kanadalı nanoteknik karşıtı Pat Mooney, ginden bıçimlenıyorlar Bu şekılde bazı durumlarda bu tür araştırmalar sırasında tehlikeli gelişmedıger yontemlerle uretemeyecegimiz olağanustu molerin yaşanabileceği konusunda uyardı. Mesela tıfleı oluşturuyorlar Dogal bir ornek kar tanesıdır. Su nanoteknolojik yöntemiere göre değişimden molekullerını kdi taııesme donuşturme olasüıgı yokgeçirilen mikroorganizmalar makinelerin yerituı Ama su molekullerı soğuk buhann ıçuıde yogun 880/2