Katalog

DOÖAS\| Her bebek bilim insanı gibidir B se tuınterı faıklıdıı Son otuz yılda yaşdinın ılk pvrplerınde meydana gelen degışımleıın ulemncsmde bir haylı ılerlerne kaydedıldı Artık bir bebeğın doguşta neye benzedıgı ve ne gıbı bılgılerle donatılmış oldugu daha sonrakı evıeleıde ne tur deĞfişımlerden geçtıgı ko nusunda kesın bu şeyler soyleyebüıyoı uz mini bir dır Bu aşamada bebeklerin tepkılerı hâlâ docjruddn çevıeloıındekı ınsanlara yonelıktu yan durumun oıtaya çüaşı çocuğım qeuşım surecındekı bır başka koklu degışımdır ve bırkaç yıl ddha geçmeden gerçekleşmez Şupdi klasıkleşen bır deneyde çocuklara büdıklen bu şeker kutusu gosterılıyor Çocuklar kutunun şpkerle dolu oldugunu sanıyorlar ama açtıklannda ıçıne kalem dolduruknuş oldugunu gorup şaşmyorlaı Bu yontem bıze çocuklann başkalanmn mançlannı kavrayıp kavıamadıklaıını araştırmamızd olanak tanıyor Dort yaşmda kıler bu sonalan doı^nı yanıtlıyoıldi Oysa henuz uç yaşına basanlaı dogru yanıt veıe mıyor kutuda kalem olducjunu sandıklannı bıle soyleyenlcı oluyoı l WW\ıtu açüdığmda içinde kalem olduM\ğunu göriip şaşıranlar bile mi öyle davranıyor? Evet Bu olaya ılk kez tanık olduğunuz da sıze son deıece teıs ve şaşırtıcı gelebılır Uç yaş gıubundakılpnn bu şeyı nasü ogıendıklennı anımsayamadıklan ızlenımmı veren deneyler yaptım Bu yaş grubunddküeı gun luk olaylarla ügılı olarak çok guçlu bır belleğe sahıp olabıhrler ama kendı kafalanndan geçenlerı anlamakta en az başkalarının ka Çoğumuz minik bebeklerin pek bir şey bilmediklerini düşünürüz. Gelgelelim, Kaliforniya Üniversitesi bilişsel ruhbilim uzmanı Alison Copnik hiç de öyle düşünmuyor. Kısa bir sure once kaleme aldığı "The Scientist in the Crib= Beşikteki Bilgin" adlı kitabında Gopnik son otuz yıl içinde bebeklere bakış açımızda meydana gelen buyuk değişimlere açıklık kazandıran kimi beklenmedik buluşlara dikkat çekiyor. Bebeğin algılaması farklı ebek büyüdükçe bu tepkilerde nasü bir değişim meydana gelir? Bıı ydsındakı bebekler ınsanlan kokten faıklı bir bıçımde dlgılaıldi Başka ınsan laıın eyleın duygu ve algılannm farklı bu dış dunyaya yoneltılebılecegını kavramaya başlarlar Gozlerını başkalarının ışaret ettıklen yone çevııebıldıklen gıbı başkalannı gozlernleyerek bu' şey karşısında nasıl bir ıfade takmacdklannı da bıhrler Bdşkdlaıının nesnelerle ne yaptıklaıma baka îdk nesnelerle ne yapmaları gerektıgını kestırebılnleı 18 aylık olduklannda bir başka degı^ıme tanık olu nur Bu aşamada bebekler başkalarının ıstek ve edım lerının kendüerınkınden farklı olabıleceğını anlamaya başlarlar Eskı ogrencılenmden Betty Repacholi bu duıu rnu çok guzel bu bıçımde gozleı onune seren bir deney yaptı Bebeklere, bırı onlann çok sevdığı kraker leıle dolu, otekınde \se hıç hoşlanmadıkları çığ bıokolı olan ıka çanak gosterdı Betty hangısmı sevdı^ı han gısını scvmedıgını gostermek ıçın çanaklann içinde küerın tadma once kendı bakıp duygulaıinı yuzunde kı ıfadeyle belırtmeye çalışıyor, ardından çanaklan bebeklenn yoiıuın koyup bebeklerden bırıne euru uzatarak ona vermeauıı ıstıyordu Betty'nm yuzunde kıaker sevdıgım gosteren bır ıfade oldugunda bebekler ona bıraz kraker venyoılardı Gelgelehm yuzunde brokoh sevdıgım belırten bıı ıfade oldugunda, herkesın aynı şeyden hoşlanması geıektıgını varsayan 14 aylık bebekler ona yme kraker vermeyı yeğüyorlardı Oysa, 18 ayuklar çok daha zekadırler ve başkalaıuıın faıklı ıstekleı ı olabılecegırun bılıncındcdırlpr Nıtekım deneyde bu yaş grubuna gırenler kendılerı nefret etseler bıle Betty ye brokolı vermekten kaçınmadüar P e J c i , bu yaştakiler başkalanmn dünya ile ilgili görüşlerinin de farklı olabileceğinin bilincinde oluyorlarmı? Hayır Nesnelere yonelülen ısteklerdekı farklılıkla başkalannın farklı ınançlara sahıp olması çok farklı şeyler Inançlar ınsdnlarında kafalannda gızlenrruş oldugundan, dunyamızdakı somut nesnelerden çok farklıdıılar Akıl kuramı olarak bılınen ve başkalannın ınançlannı kavramamıza olanak tanı 5 on otuz yıl içinde görüşlerimizin değişmesine neler yol açtı? Bıı olasılıkld çocuklar ozellıkle de ço kuçuk çocuklar konusunda bugune dek pdındığunızden çok daha kapsamlı bir bügıye ulaştık Artık bebeklenn dunya ıle ılgüı sanıldıcjinddn çok daha fazla şey bıldıklerı bir gerçek Bebekleı dogdukları andan ıtı baren çevreleıındekı otekı ınsanlar nesrıeler ve dunyayla üqılı bellı gomşlere sahıpleı Ustelık bu goruşlerı yalruzca bir duyusal tepkı ya da duşımulmeden gelıştırüen bıı yansıma olmaktan çok oldukça karmaşık bir yapıya sahıp İlk şaşırtıcı bulgu ğrenme düzenekleriyle ilgili yeni görüşlerinizin tiimii temel gelişimsel sorunlann irdelendiği araştirmalar, sizin deyişinizle "doğal tarih" üzerine Daha da ılgmcı bebeklenn en bdşın kurulu. Şimdi bu araştırmalardan sizin dan berı son deıece guçlu faıklı ogrenme de ilgüendiğiniz bir bölüme göz atalım: yetüeııne sahıp oldukları Yenı doğan be Bebekler başka zckâlardan nasü haberbekler dunya ıle ügılı bir "ılk" go dar olurlar? Bu konuda elde ıuşc ve bu goruşu deneyımle*" edilen kimi temel bulgular rınden yola çıkaıak yenıden Bir yaşındaki be neler? gozden geçınp degıştırmelen Zekânın dogal tdrılıı ıncelen bekler insanları ne olanak tanıyan dolayb ogrendıgırıde kökten farklı bir bir oyku oı taya son derece hoş me yetılerıne sahıpler Bu yetıleı çıktı ogıenrne konusundakı gelenekbiçimde algılarlar. Ilk şaşırtıcı bulgu 70'lerden sel goruşlerle açıkldnamayucak Başka insanların beıı bırlıkte çalıstiğım, Was denlı guçludur Bunlara bir açıkeylem, duygu ve hıngton Unıveısıtesı uzmanlalama getırılebılmesı bağlantı algılarının farklı ıından Andy Meltzoff tan gel kurmd ve koşıülandırma suredı Yenı dogan bebpklerın yuz bir dış dünyaya cınden çok daha kapsaiTilı bir ıfadelerını takbt edebüdıklerını surecı gerektım Gelışımsel ruhyöneltilebileceğini ortaya koyması herkesı hayrebüım nesaplanıa ve bilişsel ruh te duşurdu Ilk araşüıma do kavramaya bılımın ortaya koydugu goruşler flumdan yalnızca 42 dakıka başlarlar. sayesınde, bu dolaylı oğıenme sonra yapıldı Melzoff yenı duzeneklerının ne gıbı ozellıkledognıuş bir bebegm, soz gelı re sahıp olabüeceğırıe bir açıklama henuz nıı kendısı surat astıgmda ya da düını çıkart getnmeye başlıyonız tıgında, aynı haıeketlen taklıt edebüdıgıııe tanık oldu O fasından geçenlerı anlamakta oldugu denlı başansızlar Minik bilim insanları G eleneksel kuram, bebekleri deneyimlerin doldurduğu boş bir tahta olarak algıhyor, ya da onlann evrimle biçimlenen sinirlerin beürlediği bir düzenekle, toplum ve kültürün belirlediği, öğrenmeyle biçimlenen bir düzeneğe sahip olduklannı öne süriiyor. Oysa, sizin görüşleriniz çok farklı. Evet Ulıs m gemibinı anımsayın IJlıs yülannı destansı yolculukldrına adamıştı ve yolculuğu sırasmda qemısını sureklı onarıp yerulemesı gerekıyordu Yolculugun sonun da muhtemelen ük qemıden eser bıle kal rnaııuştı Insonoglunun gelışım surecını de buna benzetebılınz Buyudukçe kendımızı yemlenz Bebekleı mınık bılım insanları gı bıdırler sureklı ven toplayıp yenı elde ettıklerı kamtlarla artık bağdaşmayan kuramlan rafa kaldırırlar Insanoglu enşkınnğe adım attığında başlangıçta oldugundan neredey Bu da bebegın aynadakı kendı yansı masını tanıyamayacak denlı kuçuk olmasma kaışın, bıı başkasmın yuzunde gordugu ıfa deyı kendı yuzune ydnsıtabüdığını gosterıyoıdu Bir duşun adamma bebegın dunyaya ne tur ıçqudusel beceıüerle gelmesı gerektıgını soıduğunuzda boylesı bir şeyı asla ak hna getırmeyecektır Oysa bunun yaşarnın surdumlmesı açısmdan onern taşıdıgı açık ça ortadadır Bebekler dogumda insanların yuz ve seslerını de başka ses ve gorunfulerden ayırt edebılırler ve seçırnlerını onlaıdan yana kullanıılar Bırkaç gun içinde tanıdık yuzlen, hatta kokulan seçebılırler ve onldn tanı madJdanna yeğlerler Ilk dokuz ay içinde mutluluk huzun ve ofke gıbı duygu durum lannı ayırt edebılırler ve hangı ses tonunun hangı duyguyla ılmtıh oldugunu bılırler Be begın ılk dunyası ona bakanlardan ıbaret ol duğundan tum bunlaı oldukça akla yatkın l j u durum söz konusu yastaki çocukMJlarm gerçekte yalan söylemeyi de beceremedikleri anlamma da gelmez mi? Kesmlıkle Insanlan kandırnıak ya da kandınldığınızı faık etmek ıçm kışının oncehkle başkalannın ınandıklaıı ıle kendı ınandıklaıı aıasındakı farb kavraması ve karşıRindakmm kafasında yanhş ınançlaı yarat mdsı geıeku Ikı ve uç yaş grubundakıler yalan soylemeyı pek beceıemezleı Yalan soylemenın guç bır durumdan paçayı kurtarmaya yarayan bıı stratejı oldugunu az bu çuk kesüreseler de bunun nasıl ışledıgınden haberlerı yoktuı Yalanlar ancak dort yaşmda kendını bellı ermeye başlaı Ya otistik çocuklar? Otıstık çocuklarda gelışme surecı da ha farklı seyreder Bu çocuklar yuz ıfadelenra taklıt etmede başkalannı ızlemede zorlanırlar ve şeker kutusu ornegmdekı gıbı yanıltcı ınançlan çok gecıkmelı olarak kavrar 849/2