Katalog

Matematik problemlerine moleküler bilgisayarla çözüm DNA bıyologlann en gozde molekulu olabıkr ama bu eğlenre kervaruna katüan fızıkçılerın sayısı da her geçen gun artyor Fızık uzmanlan hucrenın duzenegınden ya rarlanmak suretyle tek molekullen elektronık devrelere mekanık makınelere ve üaç aktanm sıstemlenne donuştur meyı umıt edıyorlar Guney Kalıfomıya Unıverı tesı nden Len Adleman, hucrenın ıçıne goz atacak olursak kendı ba şımızd oluşturaınayacagımız ola ganustu makmelerle karşılaşacagı mıza dıkkat çekerek bunun muthıs bır avadanlık dolabından farksız olduğunu behrtıyor Adleman 1994 te bır mate matık problemının çozumu ıçın DNAdan yararlanan ılk bılgısayan geuştudı Bu bıyolojı kıtabını okur ken DNA de Tunng Makınesı adıyla bumen kuramsal bılgısayar ara sındakı koşutluklar karşısında dehşete kapılmıştı Bııtanyalı matema tıkçı Alan Turing tdrdnndan 1936 yılında uretılen Turıng Makınesı herhangı bu matematıksel ışlemı belh kurallarla yonlendınlen bır dı zı kdrakterı yukaııya ve asagıya dogru duzenlemek surehyle yen ne qeüııyoıdu Adleman unlu gezgın sancı sorununa egılerek dagı nık kentleı arasmddkı en kestume yolu buldu Bu tuı soıun lara çozum geürmenın tek yolu olası her seçenegı ıncele mek oldugundan kısa surede kafayı kanstura bıurler Çok sayıda kent soz konusu oldugundd seçenek sayısı astrono mık bu: duzeye ulasır Ancak DNA astronomık mıktarda vennın rrunık bır alana sıgdırüması dçısınddn bügısayardan çok daha ustundur Da hası yıgınla DNA mole kulu olası her yolu her bırını su"ayla gozden geçu^en gele neksel bır bılgısayarm tersıne ayna anda uıceleyebılır DNA bılgısayan bu" dızgeyı her bır kentı temsü etmek ıçın bu: başkasım da kentler arasmdakı yol ıçın kullandı Daha sonra bu dızgeler bu: deney tubunde tepkımeye gırdı Ln kesürme yol tum yollan ve tum kentlerı dogru bıleşımde ıçeren DNA dızgesının bulunması suretıyle behrlenebıurdı DNA gorunuşte hesaplama yetısıne sahıp mutfnş bukaynakt Nevarkı uzmanlann buyuk bu: bolumu şundı bu nun sılıkona meydan okuyabüecek guçte oldugundan kus ku duyuyor Tepkırneleı heı ne kadaı bu çupıda meydana gelse de bunlann tepkımeye hazır duruma getuılmelen en az sonuçlara vanlması denlı zorlu bır ugraşı gerekürmekte dır Gunumuzun en geüsmıs teknıklerıyle bıle DNAnuı hâlâ sılıkon bılgısayarlann gensuıde oldugund dıkkdt çe ken Israü'dekı Vfeızmann Enstıtusu uzmanlannddn Ehud Shapiro sılıkonun beceremedıgı bırtaJam şeylerı yapabı len bu yerlere gıdebılen DNA dygıtlaıırun uıetılmesını sa vunuyor Iklim değişimi sergisi 30 larrn başlannda ve Ikmcı Dunya Savaşı ndan sonra Alman nuııidi Hermann Sorgel tdidfmddiı bunulan Atlarıt ropa projesı Orta Avrupada yogun bır ılgı topladı Sorgel soz konusu projeylc Cebelıtarık Boğazı run kdpatılmasını ve Akdenız ın buharlaşarak yukseklıklerı ortalama denız duzeyının 200 metıe kadaı altında ıla havuzun oluşmasına ızın venlmesıru onenyordu Boylece suyun bır bolumu Afrıka nın ıç kesımlenndekı gollere aktanlarak çolun su denge sı değıştınlecek ve Sahrada bıtkderın yeüsmesıne olandk tamnacakü Iklırn Dunya Gezegeru UzeımdeDeneyleı adınıtası yan ve Eylul ayına dek suıecek olan sergıde Sorgel ın oner dıgı çalısmaldnn haııtalaıı sunuluyor Bu çakşmalaıda ıriidiı gucunun doğanın ustesınden gelebılecegı yonundekı saf ınar.ç baska yonleıden son deıece aklı basında olan sergı malzemelerıne bır karşıtlık oluşturuyor Sergırun gınsınde zıyaıetçüeıı sanayının ıkhm sorununun temehnde yatan ne dpn olarak gosterıldıgı bır komur yıgınıyla buharh bır mo *ı kaışüıyor Sergı boyunca sııa sııa kum toıbalannın dızılı oldugu yollardan geçüıyor Son bolumun en goze çar pan parçasını ıse geçen yü ortalıgı yerle bıı eden sellerın ardından Elbe ırmagının bır kolunda sudan çıkartılan çamurlu bır araba oluşturuyor Kendı gaz salınımlaıırıırı urettıgı guç lerle kendını yok eden bır karbon dıoksıd kaynagı rm9 Sergı sankı ınsanoglu nun Dunya ıkhrmyle ılışkısının dızgınlerı elden kaç mıs bu deney olduğunu anlatmaya çakşıyor Seıgmuı temelınde gurıu muz ıklımı doga teknolojı ve polıtıkanın bu urunu olaıak vuıgulanıyoı Bu goruşme masasırun hemen yanındakı super bır bılgısayar çağdaş araştumdlaıla uluslaıaıası dnlaşmalar aı asındakı etküeşımı ayagınıza geürıyor Iklıme bağlı zararlan kısıtlamanın üa yo lu olan qoç ve uyuın bdğlamd topıagın suralme yontemle rıyle Bangladeş kokenlı bır sel uyan ıstasyonu modelı arasınddkı bu karşıld^ürmayld ozetleruyor Münih'te açılan, iklim denetiminin bilimsel yönleri ve özgeçmişiyle ilgili bır sergi, bir zamanlar insan eliyle iklim uzerinde önerilen değişiklikleri gözler önüne seriyor. Sıcaklık cinsiyeti etkiliyor Penınsula Tıp Fakultesı bıyo loglanndan John McLachlan sıcak ıkhmlerde çok daha fazla erkek çocuk dunyaya geldıgınden yola çıkarak, ınsanlaıda sıcakhgı yuksek spermlonn erkek çocuk uretmelenne olanak saglayan sıcakhğa duyarh cınsıyet şaltennın bızlere bagıslanmış evnmsel bır rumet olduğunu one suruyor Sıcakhk bırçok surungende cınsıyetı behrhyor Omegın, 30 derece ya da alünda gekşen ümsahldr dışı olurken, daha sıcak vumurtalar erkek yavrular urehyorlar Memehlerde beden ısısı sabıt oldugundan ve bunlar yavrulannı bedenlennm ıçınde taşıdıklanndan boylesı bu: sısteme rastlanmıyor Bunun yenne yalnızca erkeklere ozgu Y kromozomundakı SRY adh bır gen cerunde erkeklıgı tetıkhyor McLachlan soz konusu geneük şaltenn gereksız ancak hâlâ ıslevuu suıduren ve sıcakukla devınıme geçen bır duzenegın onune ıhsunlmıs olabıleceğme dıkkat çekıyor Komı zaman erkek hayvanlann ışler bır SRY'den yoksun olarak dunyaya gelmelerının erkek gehşunmı başka bır şeyın bır olasüıkla sıcakhğm tetkleyebüecegının bu: gostergesı olduğunu behrtıyor Spermler senn ortamlarda çok daha ıyı gehştddennden, genelde erbezlennın bedenm sıcak bolgelennden uzak tutulduklanna ınanıhyor Ancak McLachlan bu goruşe katümıyoı ve bıraz daha yuksek bu ısıda yaşamı surdurme yetenegını gehştırmenın bedenın dışmda erbezlenne sahıp olmaktan daha kolayıruş gıbı gorunduğune dıkkat çekıyor Tam tersıne, erbezlennın bedendekı konumunun aşın duzeyde ısınan spermlenn erkekhğe gıden yolu ukayabıleceğını behrtıyor Okyanuslar yeni sonar teknigiyle izlenecek Amenkalı ve Kanadah oşmografi uzmanlaıı okyanus zetnırunden uç boyuthı rolyef kartian çıkarabılen yenı bu sonar teknıgı geüstudı Yan oJçum ayçptı büdık sjstemlerden farkh olarak aynı anda yuzlerce aea dalgaa gondenyor Ses botnbaıdımanıyia hesaplanan goruntuler sayesmde denız dıplennden yuksek çozunuriukhı fatograflar ekie edıbnekte 20m dennhktekı ıstakoz tuzaklannı kaydedebden ıten teknotop sooan. 1200m dennlıktekı osunlen de bır ev buvuldugunde gcHUrtuleyebüıyDr "Gerçı hayva^ lan tek tek gorunur küamryoruz ama yenı alet denız dıplenndela ozel boigeten gonnenırzîe tzm venyar" dryor New Bnnswıck Unıveısıteaı oşmografi uzmanlarmdan John BagİMS d a s t n . Denız bıyologLuı yenı aonarla troDe avianan bahkçüar dan korumnaa gereken bolgelen saptayabâecekter Ancak alet ote yandan bahkçdarm da çok ısme yanyoT Yenı aıatunıı kuflmnaya bagtayan ba bafak firtnaa her zamankmden dortte bu oranında daha fazla venm ekie etmış Hermann Sorgel kısıtlı fosıl yakıt rezervlerıyle ılgüı enerjı sorununa bu: yanıt getuebüeceğıne uıaruyordu 1938 yılında Avrupa nın gelecektekı enerjı gereksınımının projesınde onerdıgı uç barajda uretılen hıdroelektıık guçle karşı lanabılecegını one suruyordu Bu goruş teknolojık ıyımseıhgın agır bastıgı savaşlar arası donemde ınsana cazıp gelmış olabıhr Ancak ıkhmın gucu ve kmlganlıgının artık büıncuıde oldugumuz gunu muzde kuresel okyanus sıcakhk aktanmmda yapılacak boylesıne genış olçekh bır mudahalemn kendımızı büe bıle ate şe atmak olacagını büıyorjız 848/4 Hazırlayan: Nilgün Özbaşaran DedeRita Urgan