Katalog

Bir kilogramlık örnek kiitle, ağırlığını kaybediyor Uluslararası ağırlık ölçüsü biriminin temelini oluşturan Paris'teki örnek kütlenin hafifleşmesi bilim dünyasmı hareketlendirdi. Çeşitli ülkelerdeki araştırma ekipleri şimdi yeni alternatifler üzerinde çalışıyorlar. ondralı kuyumcu Johnson Matthey tarafından dokulup parlatıldıktan sonra Parıs e ge prılen bır kilogramlık uluslara rası ornek kutle 1889 yılında Parıs'te geıçekleştınlen Agırlıklar ve Olçuler Genel Konferdnsıyld onaylanmıştı Ve o zamandan berı de Uluslararası Agırlıklar ve Olçuler Burosu'nun kasdsında saklara yoı Ornek kutleyle bırlıkte eşıt agırlıkta yanı tam bır kdo agırlıgındakı 30 kopya kurayla dığeı ulkelere ddgıtılmıştı Geçtıgı mız yuzyüda ışte üa kez (1950 ve 1990) Pa ııs e yıdıp elleııııdekı kopyalan ornek kut leyle karşüaştrran ekıpler, sonunda omek kılonun dığer küolara oranla bıraz hafifledı gını saptadılar Pekı bu faıkın sebebı ne olabıhrdı7 Agırhk kaybı hıdrojen atomlannın metalden sızmasıyla mı ılgüı? Kopyalar orrjına lınden farklı bır bıçımde mı uretılrnışü? Fiansızlaı ornek kıloyu temızlerken çok fazld mı ovmuşlardı? Yoksa kopyalar hava dan çok fazla atom mu kapmıştı? Dogru yanıtın ne olabılecegınden hıç kımse ennn degıl Esrarengız agırlık kaybı geçtıgımız yuz yılda gerçı sadece 50 mıkrogram yanı bır tuz tanesının agırlıgından daha azdı Ama bu mınık oran bıle huzursuzluk yarat tı Sonuçtd ıster banyoda ıster kuyumcuda ya da eczanede olsun her terazının olçusu Pdrıs tekı omek kutleye gore ayarlanır Me sela bugun bır ton bugday alan bır kışı 100 yıl oncesıne gore 50gr daha az urun satın almış oluyor Bu mıktar ılk bakısta çok oııemsızmıs gıbı gelebüır ama her yıl mıl yarlarca euro değerınde urun tartılıp satlmakta ve küo başına 50 mıkıogıamlık oy nama mılyonlarca euro zarar demek Bazı uzmanlara gore henuz telaşla nacak bır durum yok Insanlar alısverış sırasmda kandınlacaklannı duşunmemelı fakat endustn ve bılım dunyasından gelen talepleı gunden gunc artmakta Bugun kımya endustrısınde kullanılmakta olan ultra mıkroterazıler sadece ve sadece müyonda bıı gramlık bır hata payına sahıp Ama agırlık olçulerının degısmesı durumunda Amerıka ve Avrupadakı hassas terazıler farklı tartacaktır Ayrıcd üzıkçıleı agulık olçusunun hâlâ 19 yy'dan kalma bır kutleye L gore ayarlanmasını da anlamsız buluyorlar Mesela Alman üzıkçı Ernst Göbel bır kilogramlık ornek kutlenın modern fîzıgın yardı mıyla yenıden ureülmesını oner Paris'tekiplatln ve Mdyumdan Uretllen blr kilogramlık örnek kutle ağırlığını yltlrlyor. Alman, Italyan, mekte fapon ve Avustralyalı blllm adamlan flmdl bunun yerine saf sllhyumdan blr kure üretmek Istlyorlar. Sonuçta kılogram metrey le bırlıkte uluslardrdsı olçu bııı mının temehnı olusturmakta Pransızldr moaletle kendı olçu buunını uıetebılseydı bu Almanyada uretılen en ıyı uç kure narşınm yıkümasmdan 3onra eskı olçu bıfiku çok çekıcı olabüırdı tabu şımdı Japon ve Italyan olçu bınrncılerı tara nmlerınden kıu tulmak ıstiyorlardı Boylece Eskı ornek kutleyı yenısıyle degıatırfından kontrol edılmekte Çunku yenı yon kılogram ılk olarak bır desılıtrelık suyun mek ısteyen ulkeler geçtıgımız haftalarda tem rum ensrıtuler aynı atom sayısıru saptakutlesıne gore behrlendı Ancak dıger ul Rusya dan beş küo saf sılısyum almayı kadıklan takürde ıse yarayabılecek kelerın FYansadakı olçu bırımını kabul et rarlastırdılar Araştırmacılar bu sılısyumdan Ancak sıusyum kuresının bır de rakımelen yıllar sonra gerçekleştı Gerçı Ameson deıece hassas bır kure uretmek ıstyorbı var Ameııkadakı Ulusal Standartlar ve nka ve Ingılterede gunluk yasamda hâla lar Ama Panstekı ornek kutle yerınden Teknolo]i Enstırusu (NIST) ve Ingütere dekı foot pound ve galon gıbı olçu bırımlerı ahnmadan once yenı sılısyum kuresındekı Ulusal Fızık Laboratuvan nda uretllen ve kullanılnıakta ama bılımde ve uluslararası atom sayısmın dogru olup olmadıgının sapVat terazısı' olaıak adlandmlan 'elektnklı tıcarette metrık sıstem geçerlı tamnası gerekıyor Bu amaçla atomlar te kılogram' sılısyum kuresıne layasla beş ker teker sayüacak ve bu sayma ışı de mılrnıslı daha hdssas Bu yontemde agulık b u Fızıkçıleı şımdı tıpkı sanıye ve met yonlarca yıl surebılır Ama bunun da bır çıelektromıknatıs yardımıyla terazıde rutulrede oldugu gıbı kılogramı da ınsan elınkış yolu var Ust uste ısuflenmış kutulan makta Mekanık guç elektrık gucuyle karşı den çıkma plaün bır kutle yerıne doğadakı saymak ıçın uzun ve laşünlıyor ve mıknanstan akan bellı bu sabıt degışmezlere gokısa kenarlardakı elektrık akımında test kutlesı bu kılogramre belırlemek ıstıyoılar kurulann sayılması la eşıtlenmekte Buradakı elektrık ener]isı Gerçı doga sabıtesı de yeterlıdır Busayüar bu zaman olçusune dayanıyor ve buna goartık pek guvenıhı dogü bu"bu"lenyle çarpılre de kılogram bır sanıyenın çocugu dunıama soz konusu hassadıgında kesın kutu mundadır sıyet ıçın yeterh Mesela sayısı elde edılır Işsanıye Dunya nın devrıAmerıkab bılım adamlan tarafından te atomlar da aynı ne gore degıl bır sez geusünlen vat terazısı soluktdn etküenecek yontemle sayılacak yum atomunun karaktekadar hassas Eger laboratııvarda bırkaç ve kutu tdktıgı ıçın nstık lezonans frekansı kışı buden çalışıyorsa havadakı kaıbondıkure, kupten daha na gore belırlenmıştır oksıt oranı arüyor ve yuksek karbondıoksıt elvenslı Çunku kuSezyum atom saatlerı oranı da aralıklan olçen lazer ısuunın du rede uç kenar yen 30 mılyon yılda bu en yarlıgını bozuyor Vat terazısuıı şımdı ozel ne sadece çapın fazla bır sanıyekk bır bır vakum kabma yerleşunlen araştırmacısaptanması gerekıhatayapıyor Dahası Palar onumuzdekı haftalarda aletm sekız onyor Almanya'da bır rıs Tokyo ya da Ay'dakı dalık sayüı bu duyarlıkla ışleyecegını kanıtatomun kaplayacagı sezyum atomlanran relayacaklar alan rontgen ışınıyla zonans frekanslan t ı r e Almanya'dakı ekıp sılısyum kuıesın olçulmekte Kure bır eşıttır den başka ıkıncı bu yontem daha denıyor hacmı atom hacmı Parıs tekı ornek Bu yontemde alün atomlan bır kabın ıçuıe ne bolundugunde kutleyle bıılıkte uretılen fırlatıldıktan sonra tartümakta Bu durumda ıse kure ıçındekı atom sayısı çıkıyor ortaya ornek metrenın de tarıhı değerden başka kılogram altın atomlanrun sabıt sayısına Fakat olçu bırımının dogrulugunu bır ozellıgı kalmadı Çunku metre artık ışı gore saptanacak saptamak hıç de kolay degıl Sılısyum ku gın 1/299 792 458 sanıye ıçınde aldıgı me Dıe Zeıt gazetesınde yayımlanan ya relerı ve hahhazırdakı ornek kutle arasınsafeye gore ayarlıdır zıya gore en dogru kılogram kutiesının dakı agulık farkı en fazla 0,00000001 olmaDoga agırlık ıçın de degışmez bır uretlmesındekı en ıyı çüaş yolu Rus sılısyu lı çunku ancak bu durumda eskı omek sabıte sunuyor o da bır atomun kutlesıdu mu Rus sıhsyumu Moskova'da daha once kutle muzeye kaldınlabüecek Kure uzenn Bu saptama şu şekılde yapüabılır Bır kılog leıı atom bombası ıçuı uranyum elde edı dekı mce bu oksıt tabakası kuçuk bu çi2ak ram N sılısyum atomlannın kutlesıne eşıttır len bu fabnkada ureolmekte ve %99 99 ya da şıskuüık bıle agırlık farkına sebep N buıada 25 hanelı bır sayı olarak ele alınaoranında ızotoptan olusmakta olabılıyor büır Her laboratuar, atomlan sayabılen bu Dıe Zeıt 1112003 (NOD) 847/8