Katalog

Kiireselleşmeye (bir de) Bakü'den bakış 12: 13 Mayıs 2003 taııhlermde Azeıbdycan'ın başkenü Baku'de uluslaıarası bu konferans qerçekleşti ııldı "Kuıeselleşme Surecmde Kafkasya ve Orta Asyd" Oafqaz Unıvprsıtesı'ıım duzenledıgı VP Azeıbaycan Eğitim Bakanlığı ılo Azerbaycan tktisatçılar Birliği'nın destek ledıcjı bu konferansa Turkıye'den agırhklı olmok uzere 14 ayrı ulkeden akademısyen katıl dı, 4 düden (Azerıce, lrıgılızce Rusça ve Turkçe) seçılmış 4O'ı aşkın büdırı sunuldu Konfeıans ekonomı, sıyaset ve kultur bolumlerıne aynldı, ügınç ve yararlı konuşmalara sahne oldu Onemı" adlı büdırıyı yazan I.T.Akbarov (Unıversıty of Leıpzıg Almanya) denız ve sahü ul keleıden oluşan Hazdr Bolgesı'nm buyuk petrol ve doğal gaz rezervlerı nedenıyle dunya enerjı pazarı ıçm son derece onemlı oldugunu ve mıneral zengınlıgı açısmdan da Azerbaycan Iran, Kazabstan Rusya ve Tuıkmenıstan arasmdakı rekabeü kızıştırdıgını arüattı 6 . Ruşvet olgusunun eskı Sovyet cum hurıyeüermı tehdıt ettıgıne bu tekDr İrina Y. Morozova (lnternatıonal Instıtute of Asıa Re searches Hollanda) dıkkaüeı ı çektı "Kureselleşme Çagında Orta Avrasyaddkı Çurumenın Bazı Ozelhklerı" başlıgıru koydugu büdırısmde dedı kı Çunıme (ruşvet) ve "golge ekonomıler" Sovyet sonrası oluşan yeru coğıafyada her geçen gun bu "ıealıte"ye donuşmekte, çeşıtle neıek artmakta ve dolayısıyla çağdaş Orta As ya ve Kdfkdsya'yı sorunlu bolgeleı halme geürmpktedıı tuunların daha çok petrol sektorune yapılması ve bu doğnıltuda gayrı safi mıllı hdsüanuı onemlı bu bolumunun petrol geurlennden oluşması endışe verıcıdrr Petıol sektorunun tek taraflı gelışımı nedenıyle dunya pıyasalarındakı üyat degışmelerı 1998 Rusya krızınde açıkça goıuldugu gıbıGSMH uzerınde de dalgalanmalara neden olmaktadır Ikı Azerbaycan, ekonomik açıdan "Hollanda Sendroırıu" bıçımınde ıfade edı len, bu bolgenm / sektorun tuzlı gelışımı karşısında dıgeı bolgelerın / sektorlerm gelışme mesı sonucunu doguracak bu tehlıke ıle karşı karşıyadu Ortak dil: Ekonomik küreselleşme 1 . Konfoıansın açıuşında ana temayı "Küreselleşme ve Post Komunızm" başlıklı bü dırısıyle Prof Peteı Rutland (Weslayarı Uru versıtyABD), şu ıkı sureç araaında bır ılışkı kurararak vurguladı "Kurpselleşme mı Sovyet çokuşunu hızlandırdı, yoksa Sovyet çokuşu mu kuıeselleşmeyı? Aynca sosyalıst devletleruı yuklendıgı modernleşme onları kureselleşmeye hazırladı mı' Rutland'a gore, kureselleş rne de modernleşme kozınolojıktır ve bunlarla geleceğm geçmış gıbı olamayacağına ta nıklık edılmektedıı 2 . Turkıye'de uluslararası ıktısat alanında otonte sayüan Prof Halil Seyidoğlu p o guş Unıversıtesı), "Uluslararası Malı Krızler, IMF Pohtıkalan Az Gelışmış Ulkeler ve Donuşum Ekonomılerı" adlı bıldırısmde, 1990'lar dan sonra az gelışmış ulkelerde sıkça ortaya çıkan malı krızlerın luzla kureseUeşen dunyanın bır başka gerçegını yansıttıgıru, malı krız ler yuzunden IMF'nın etkın hale geldığını an cak IMF polıtıkalanyld knz onlenecegıne uretım ışsızlık, şııket ıflasları, dış boıçlaı ve sefaletın armgını belırttı 7 . Konferansm bella de en termmolojık büduısı Doç Ismail Özsoya (lnternatıonal Black Sea Umvcısıty Gurcıstdn) aıttı "Gurcıstan'm Dunya Ekonomısı üe Entegrasyonu" adlı kavidiıüaştırma boyutu oldukça guçlu olan büdırıde uç ınsan üpolojısınden sozedüdı "HomoSoveticus" (SSCB'nın son donemuıde devlet mckdmzması taraündan korkutulup baskı altma dluıan ınsan tıpı) "homotransformaticua" v (bu yandan kışı ' sel gırışunleruıı geıçekleştırmeye çalışan ote yandan hdlen hu kuınotp urkek ve korunnid umuduyla bakan ınsan tıpı), ve "homoeconomiCUB" (şımdıkı Gurcıstan'ın, ken3« Turkjye'nuı katkıldrıyla kıırulan Madı ışını kurabüen, nas Unıveısıtesı'nden (Kırgızıstan) Doç Stiureten, satdn ve reyya Sakınç, "Kuıeselleşme Surecuıde Kır satınalan ıhracat gızıstan Ekonomısının Son On Yılmın Deger ve ıthalat yapan bu gırışırncı olarak ozdeşleşlendumesı'nı yaptı Kırgızıstan ozelleştırme me yolunda oldugu ınsan tıpı) alanında dıger pıyasa ekonomısıne geçış ya 8 . Turkıye'nın onrulucfunu yaptığı hır pan ulkeler arasında yuksek bır performdnsd kuresel oluşum Dı trfan Kalaycı nın (lnonu sahıptır Rekabetçı bır pıyasa oluşturmayı Unıversıtesı) büdırısıne korıu olmuştu "Karaamaçlayarı ozelleştırme gelır dagüımı buyu denız Ekonorruk Işbırlığı Dunya Ekonomısı me, ışsızlık gıbı mdkro degışkerüerde ıyüeşAçısmdan Gelecegı" Bu çauşmada 1992'de me sagkyamamış bozulmayd yolaçmıştır 11 devletm (Arnavutluk, Azeıbaycan Bulga2000 yüı ıtıbarıyle yoksulluk sınırı altında yaşa rıstan, Ermenıstan, Gurcıstan Moldavya Ro yanların toplam nufusa oıanı %52 3'e çıkmıştu manya, Rusya, Turkıye, Ukrayna, Yunanıstan) 4 . Dr Roza Kalenova'nın (Almatı onaylddıgı KEI projesının 1998 Yalta KonferanTechnology and Busınesa Admınıstratıon Unı sı'nda bu orgute donuşturulmesme karşm so versıty), dunyaddkı kddın emekçılerının ddeta mut bu gplışme gostermeyerek sembouk du genelbu fotoğrafını Kazdkıstan'da çektıgı, "Kazeyde kaldıgı aynca KEI Bolgesı'mn teorık zakıstan Işgucu Pıyasasında Demokıatık Re olarak bolqesel refah banşısukraı ıçm başlı formlar ve Cınsıyet Sorunlan" adlı bıldırısmde ca uç alt sıyasal cogıafyayı (Kafkasya Oıta goıulebılır Kazakıstan'dd şu anda 16 yaş ve Dogu, Balkanlar) ve uç deruzı (Karademz Eqe ustundekı 2 6 müyon kadm ıstmddin edılıyoı Hazar) buleştırdığı vurgulandı Şu anda ne bır ve toplam ışgucunun 0/u42'sını temsıl edıyoı serbest ncaret bolgesı ve ne de qumruk bulı Yonetıcılerın sadece %7'sını oluşturan kadıngı nıtehgmde olan KEIB'nın egor kıueselleşO ların aylık kazancı eıkeklerınkının o76'sma merun nunetlennden daha fazla ydrarlanması denk gelıyor lşsızleım %60'ı kadın ve kadın ve bır "stres bolgesı" olarak anılmaması ısteru ışgucunun yaklasık yansı sendıkalı Kalenoyorsa tekruk zorluklan olsa da "OıtakPazar" va'ya gore sendıkdlar çalışan kadınldrın hak modPİıne donuşturulmebydı Idiını koıurken quçlu olan toplumsal gergınlıgı azaltacak ve KazakiRtan gıbı qenç bır dcv 9 . Konfpransm modcratonı Dr O.Nuri lette demokratık relüimldiın devamına yardım Azas (Qafqaz Unıvprsıtetı) "Fuidiısal KuresPİ edecektu leşmerun Azerbaycan Ozelmde Kafkasya ve 5 . Ozellığmden dolayı "2 Orta Dogu" dıyebılecegırrız Hazdi denızı bolgesı uzerme "Hazar Denızı Bolgesı'nın Ekonomik Rolu ve 847/12 Orta Asya'ya Etkısı" adlı büdu ısı üe bır bakıma konferansm felsefesrnı yakdlanuş olarak şu ılgmç saptamaları yaptı Bır Azerbaycan'da ya 1 0 . Konferansta ortak büduıleı do KU nuldu Bunlardan buı Doç Alkan Soyak (Marmara Unıversıtesı) üe Zenfira Nesirova (Doktora ogrencısı) ımzalannı taşıyordu Soyak1 ın sundugu "Küreselleşme Surecınde IMF Polıtıkalarımn Sonuçları Azerbaycan Deneyımı" konulu büdııı sayesmde IMF'run dramank şablon polıtıkalarmm ne ışe yaradıgını bu kez daha anladık Dogu blokunun yıkümasıyla ortaya çıkan yenı devletlerın pıyasa ekonomısuıe geçışuu yonet me rolunu IMF ustlenmış ve IMF pohtıkalarını uy gulamak zorunda buaküan ekonomüere çıkartılan e n buyuk fatura, tartışmasız olarak duşuk "renm, artan ış^ ^ borç yuku ol muştu Aynca Konferansa Prof. tlbeı Ortaylı (Gdlatasaray Unıversıtesı) ve Prof Iskender Pala (lstanbul Kultur Unıversıtesı) gıbı bırkaç "yüdız" hoca da davet edümıştı Baku'yu konferans notlan parantezıne suaştumak kuru büımsellık olur O yuzden konferans salonldrı dışuıdata Baku'nun kureselleşen dunyada nasü gorundugunu benmlemek, bu sosyal büımcı ıçm odevdu Gorup hıssettıklenmız bızde kalmasm dıye, ışte sıze bukaç gezı notu s ı z h k TO oncesı ve doneınımn mımaıı dokusu korun muş Nufusu 8 1 müyon olan VP kışı başuıa du şen ulusal gehrı sadece 600 Dolar cıvannda olan bu ulkenın başkentınde kenar mahallele rınuı çok kaüı ve enıne uzun ınşa edümış bına lann tenekeden pencere ve balkonlarına baktıgınızda ıse, kureselleşmerun en acı taran üe yuzleşebüu ya da "yoksullugun gozu koı ol sun" dıyerek kocaman bu "Ahh1" çekebüusmız Gece geç saatierde en ışlek caddeleı ı dolaşıp kucagında bebegı üe düenen genç Azeıı ve Rus kadınlannı gorducjunuzde de ayru duyguya kapüabüuBmız Kozmopolıt Baku'de yok sulluk dızboyu Fakdt Azerbaycan devletı petrol zengınıymış, neye yarar 9 Hazu "Ahh" çekmışken ulkenız Turkıye'de de gunde 2 Dolaı üe geçmmek zorunda olan uısanlann varlıgıru arumsdyabüusmız Benzerı bu duıumun dun yayı kapıtalısüeştırmeye yanı kureselleştu meye çalışan ABD'de olup olmadıgını bır başka konferansçı Prof Erdeneı Kaynak a (Pensüvanya Devlet Unıversıtesı) sorduğunuz da, orada da açhk sınıruıda yaşayan çok sayıda (25 müyon'') ınsanın yaşadığını soy leyeceknr Kureselleşmerun Baku'ye bu: başka şekhyle çoktan uğradıgını sokaklarda ozgurce dolaşan kddınların ıstısnasız "asrı" gıyun ku şamlanndan anlayabüu'suıız Aynca merakınızdan taksı şoforlermden, Sovyet donemı üe şundüa donemı karşüaştu'malannı ıstedıguuz de, onlann, ışsızlıgm ve yoksullugun olmadıgı Sovyet duzerunı ozledüderuıı oğıerup şaşu"a caksıruz Bu drddd, kendı hesaplarma çalışu larken ceplerme koydukldiı heı "1 Şırvan" (=10 bın Manat=2 $) üe ozel mulkıyet duy gusunu tadarak mutlu olduklannı da Azerı toplumu, Tuıkler dahü "yabancılar"ın yanuıda drıstokrat düını konuşur Rusça Ruslar ve Rusya bu "transformasyon" toplumu ıçuı hıç de nostaljık oQeler degü Bu: çok Kafkasya ve Oıta Asya devletı arasmda ya ateşkes var ya da psücolojuc savaş Temel neden, ıştah kabartan petrol+dogalgaz Bagımsız Devletler Tbplulugu Azerbaycan ıçm de süa bu: unparatoıluktdn pasıf bu entegrasyona qeçışı sımgelıyor Dogal oldiak dışsal ekonomı yaratmdya devam edıyor Bu kere vızesız dolaşım hakkı vaı Kısacası hep soylenen "tek mület üa devlet" oldugumuza yerınde Baku'de şahıt ol masına olduk da Tıpü< bu ÇPVTP ulkesı Azerbaycan'ı gordukten sonra küreselleşme küınndala Amerücan kapıtalızmınm aı ak Kafkas ya'yı da esu aldığı kdnısma varriık Degışuıuıı adı vahşı kapitalizm olduguna gorp buna "yahşı" denüobüır mı ? Dr. Irfan Kalaycı lnonu Unıversıtesı I1BF Dctısat Bolumu Ogretun Uypsı ıkalaycı@monu edu tr Bakü: Vahşi kapitalizm "yahşi" olur mu? Anlamı "ıuzgârlar şehrı" olan Baku'nun bu çok yerınde şau ve sanatçüann heykellerını buldbüuBinız Fuzulı gıbı buyuk bır şaınn "hpmşehrısı" oldugu Baku'de sıstem donuşu muyle bırlıkte her koşe başmda Amerıkanvarı gece kluplenne rastlayabüu, yoksulluk ve yozlaşmanm uzantısı olarak nışveüeşmerun ve de fuhuşun ne kadat yaygın oldugunu duyabılırsmız Ük dıkkaümızı çeken, havaalanı üe şehır merkezı aıası yollann varoşlaıdakı berbat gonmtuyu dtatmddıgı Toplu taşıma araçldiı ükel Bu üdeme de ışaret edercesme yolları sania ıkı otomobü markası kaplarruş "Serçedes" ve Mercedes Şeluuı gobegmde klasüc ve çekıcı bu Avrupa kenünın goıuntusu saklı Sovyet