Katalog

umhurıyel BîLİM TEKNİK Shakespeare: Bir beyin uzmanı Tiyatro yazarı olarak dehası yüzyıllardır dillerden düşmeyen William Shakespeare'in hayret verici bir başka yanı günışığına çıkanldı: Insan beyni üzerinde bir uzman B u şaşırtıcı yorum modern norolojinin Shakespeare'in insan zihnini anlayışının ne denli olağanüstü olduğunu gösterdiğine inanan Oxford Üniversitesi Profesörü Paul Matthews'un eseridir. Matthevvs "çağdaşlarından farklı olarak Shakespeare ne klasik bir bilim adamı ne de katı kurallara bağlı bir yazardı. Ama insan beynine öylesine derinden nüfuz eden gözlemlerde bulunmuştur ki ancak bilimden yararlanarak bunu anlayabiliriz" der. Oxford Üiversitesi fonksiyonel magnetik rezonans görüntüleme merkezi direktörü Matthevvs, Shakespeare uzmanı Jeffrey McQuain ile Dana Press tarafından yayınlanan, "The Bard on The Brain" adlı eseri hazırlamak için, işbirliği yapmıştır. Bugun bilim adamları beyin araştırmalarını elektroensefalografi (EEG) magnetoensefolografi (MEG) pozitron emisyon tomografi ve SRECT(singlephotonemission tomografaphy), fonksiyonel magnetik rezorans görüntüleme gibi araçlarla yürütuyorlar; düşünce, heyecan, işlev bozukluğu gibi konulara ilişkin beyin mekanizmalannı belirlemeye çalışıyorlar. Kıl kadar fark Çok modern bir tarzda Shakespeare de sağlıkla delilik arasında kıl kadar fark gorur. Freud gibi deliliği psikodinamik terimlerle açıklamıştır. örneğin Hamlet'in şüpheli deliliği Kral Claudius ve kötü kaderli Polonius tarafından onun Ophelia ile buluşmasını gizlice dinleyerek anlaşılmaya çalışılır. Şimdi Matthevvs'in çalışmalarına Örnek verelim: Şekil 1'de kan akımının artışına bağlı MRI sinyal şiddeti görüntülenmekte ve düşünme esnasında beyin faaliyeti modelleri elde edilmektedir. Işte Matthevvs anahtarı ele geçirip yanına da Jeffrey McQuain'i aldı mı Shakespeare'n bütün kahramanlarını tâbiri câizse sıraya dizmiştir. Hamlet, Macbeth, Romeo ve Juliet, Prospero ve Miranda, Portia ve Shylock, III.Rİchard, II.Richard, V. Henry, )ulius Caesar, VIII.Henry, Othello. Yani Matthevvs Shakespeare'in yazdıklarını modern biliminin imkânlarıyla elde edilen verilerle örtüştürmey i denemektedir. Shakespeare'in mahareti dili kullanışındadır, diyor Matthevvs. Pek kullanılmayan kelimelerle konuşturur kahramanlarını. Modern Layd Macbeth çalışmalar 847/16 çok kullanılan kelimelerin nöronlann elektriksel aktivitesini ateşlemediğini (Shakespeare bunu sezgisel olarak biliyordu) göstermiştir. Örneğin Venedik Taciri'nde Portia kinci Shylock'tan Antonio için merhamet dilerken Üstte Hamlet yanda Kral III Richard "cennetten dökulen tatlı (droppeth on the gentle rain from heaven) bir yağmur" Buri diye betimler acımayı. Kral Lear'i düşunelim, onun davranışı Alzheimer an'dan Hastalığının ilk safhalarına tipik bir ornektir diyor Matt Shakespehevvs. Shakespeare zamanında bu hastalık tammlanma are dığı halde o, yavaş yavaş oluşan yaşlanma dejenerasyo56.Manunu mükemmelen yakalamıştır. Kralın muhakeme kay yıs.2003'de Ege bında krallığını akıl almaz biçimde bolmesini, kendini Üniversitesi'nde önlemek isteyenlere karşı şiddetli patlamalarını görürüz. Orhan Burian'ı Oyunun sonunda Ise tam bir konfuzyon halindedir Lear. anma sempozBenzer biçimde III. Richard da şaşılacak kesinlikte yumu vardı. Merhumun Shakespeare çevirilerinden söz bir sosyopat davranışı sergiler, neyin doğru, neyin yanlış açıldı. Tiyatro sanatçıları Macbeth ve Hamlet'den pasajolduğu duyusu olmayan, soğuk, ahlâkla ilişiği bulunma lar okudular. Merhum Burian her on senede bir çeviriler yan bir sosyopat. Böyle bireylerin klinik tanımı modern yenilenmeli dermiş. Shakespeare'in ulaşılmazlığını bundir ve geçmişi beynin frontal loblarına uzanır. Sosyopat dan iyi dile getirmek ne mümkün. Hani insan bazı olmalarda bu loblar değişiktir. Görüntüleme çalışmaları da ol yan şeyleri gorür ya illüzyon Macbeth de kralı öldürsa beyin harabiyeti ile açılanabileceğini düşündürür. meyi planladıktan sonra önünde kanlı bir hançer görür. Shakespeare'in bu fikirler hakkında bilgisi yoktu ama Onu tutmak ister tutamaz. Macbeth'in monoloğundan sosyapotların davranışını anladı. III. Richard kendisinin küçük bir alıntı alalım. "kurnaz, sahte ve hilekâr" görür çünkü neyin doğru, neyin yanlış olduğu hakkında LET ME CLUTCH THEE karar veremez. Is this a dagger, vvhich I see before me Sonra Hamlet, depres The handle tovvard my hand? Come let yonu ve intihar girişimleri me clutch thee : beynin kendi durumu karşıI have thee not, and yet I see thee still. sında duyarlığını gösteriyor. Art thou not, fatal vision, sensible Falstaff nüktedan zeki bir To feeling, as to sight? Or art thou but adam, kral soyundan olanlaA dagger of the mind, a false creation, rı (Prens john gibi) ileri geri Proceeding from the heatoppressed konuşması ile rahatsız eden brain? sevimli olmasına rağmen Monolog sürer ve bir çan sesi duyulur yanlış bir figürdür. Hamlet ve Macbeth cinayet işlemekten vazgeçer. "şu insan ne biçim bir eserMacbeth burada kanlı bir hançer görüyor. dir." dediğinde haklıydı. Bu Hançeri yakalamak istiyor ya bizim görüşün neden doğru oldufMRI'cılar bir deney şahsının onüne bir ğunu modern beyin görüntop asıp hadi yakala diyorlar beyin görüntüleme gösterir. "Dili kulla Kral Lear tülemeye çalışıyorlar. nışındaki rakip tanımaz deYine de gerçek sihir onu Shakespeare'in anlatışınhası ile beyin çalışmalarına önemli görüş açıları getiren da. Bu kitap başarıya ulaşmış bir iştir. Ama bizi büyüleShakespeare'in katkısı ile modern çalışmaların sonuçlarıyen Shakespeare. nı yan yana getirmeyi deneyen hârika resimlerle destekNuran Harirl lenen kitap heyecan vericidir." diyor bir eleştirmen. Şlmnhariri@med.ege.edu.tr di ben bir de bu işin öztürkçesini dile getireyim., bizde Yararlanılan kaynaklar: buna "öküzun altında buzağı aramak" derler. En ünlü Paul M. Matthevvs ve Jeffrey McQuain, "The bard on the Shakespeare topluluklarımn en iyi oyuncularının sahne brain", 2003, The Dana Press Robin McKie, "Bard revealed to be an expert on the lerinden renkli fotograflar, güzelim bilimsel analizler ve brain", The Observer, 16 March, 2003. Shakespeare şiirleri.