Katalog

ledeli SARS DURDURULABİLİR Mİ? S cut Ne var kı bır aşıyı ARS'a yakalandığınÇin'de ve dunyanın pek lışnrmek, etkınlığını ve gegudan şuphe duyulan ın venıhrlığını denemek ıçın sanların tumunu kaçok bölgesinde hastalık bır yıl çok kısa bu sure Şu rantınaya almak pratık açı yayılırken SARS'ın kont pek çok kuruluş aşıyı anda dan hem çok zor, hem de olanaksız Hong Kong, Sın rol altına alınması umut bulmak ıçın kollan sıvamış durumda Bunlann amaçlagapur ve Kanada gıbı, sağları yavaş yavaş sönüyor. ulaşması ıçın gereklı nna hk hızmetlenrun dunya ge teşvüder de yolda nehne gore gehşmış olduğu Bu arada ınsanlarda ortaya ulkeler, bu konuda ellerın çıkan koronavırus konusunda çok fazla araşhrden gelenı yapmdkld bırbkte salguı durmadı ma yapümamasına karşın, domuzlan, ıneklen, ancak yayılma hızı yavaşladı Sağlık hızmetlentavuklan ve kedılerı hedef alan koronavırus konın yetersız oldugu yoksul ulkelerde neler olanusunda bılım adamlan çok değerh bılgılere büecegıru tahmın etmek bu bağlamda çok zor sahıp Ve SARS vırusu hdyvanlarda oıtdyd çıkan degıl bu turune çok benzıyor Hem sıgır hem de taSARS'ın durdurulmasını kolaylaştıracak vuk hastalıklan ıçın aşı mevcut Pekı SARS ıçın tek şey vırusun buyuk damlacıklarla taşınması hangısı uygunv Aşılann pek çogu vırusun yuzeBu damlacıklar oksurukle veya dışkı yoluyla dıyınden dknan proteınlerı ıçenr Kana enjekte şan atüıyor Grıp \nrusunu çok uzun mesafeleedüdıgı zaman bu proteınler, bagışıkhk sıstere taşıyabılen çok ınce aerosol damlacıklannın mının vuusu tanunalanna ve anükor uıetmeleteısıne, buyuk damlalaı havada uzun sure asüı rıne yol açar Ancak urehlen temel annkorlar, kalamazlar Oyle goruluyor kı bır ınsanın hastaakcığerlen saran epıtel hucrelerdekı vunse lığa yakalanması ıçın hastalığa yakalanmış bır karşı ınsanı korumaz kışıyle ya da asansor dugmelerı gıbı vırusun bulaşüğı nesneleıle temas etmesı gerekır WHO nun enfeksıyon hastalıklan bolumu başkanı David Heyjnann'a gore SARS eğer aerosollarla yayüsaydı, şu anda çok sayıda ınsan hastalığa yakalanmış olurdu Ustelık hastalıgın yayüması ıçın hastalarla dogrudan temas da gerekmezdı Sozgelımı Hong Kong'dakı Metropole Otelı'nde SARS yalnızca Dr U u Jlanlun'un kaldığı kattakı muştenlen etkıledı Bu kışüer buyuk bır olasılıkla Dr Jıanlun un dokundugu kapı kulplanna asansor dugmelenne ve ya merdıven trabzanına dokunrnuşlardır Oysa hastalık vıral aerosollarla yayılsaydı otekn dığer kdtldrınddkı muşterüer de hdstdlıga yakalanabılırlerdı Dolayısıyla ellerı sık sık sabunla yıka mak yuz maskesmden daha etküı koruma saglayabılır Ayrıca hastalann vırusu bulaştudıklan zaman da çok onemlı Vırusu taşıyan kışı, semptomlar ortaya çıkıncaya kadar havaya çok sayıda vıral parçacıklar salmadıysa, hastayı tecrıt etmek yeterlıdır Ancak semptomlar ortaya çıkmadan once taşıyıcı kısı vırusu etrafa yay mış ıse SARS'ı durdurmdk zorlasır Ve goruluyor kı, ınsanlar hastahğın ük evrelennde büe vırusu yayabılıyorlar Sozgelımı, Lıu, hastalığa yakalandıgının farkına vanr varmaz hastaneye koşmakla bırlıkte, oteldekı muştenlere hastalıgı bulaşnrdı SARS'ın yayüması bazı bılım adamlanna gore dunyanın sonu degıl, çunku bu hastalıktan olme rıskı yuzde 10 oranında (BknzŞekıl 1) Ne var kı tahmınlere gore 1918dekı gnp salgı nında da hastalıktan olum ııskı yuzde 4'du SARS belkı daha yavaş yayılacak, ancak etkılı bır tedavı ortaya çıkıncaya kadar çok sayıda ırısan olebüır îstahğa yol açan koronavırus sııadan ırusu kaddr tehlıkelı Ancak başa Louısvüle Unıversıtesı nden evnm l'ın Lşaret ettığı gıbı bu salgının stanın en az ıkı kışıye daha hastahğı ' Eğer her SARS vakası ıkı kışıye ıgun hasta sayısı yuz bınlen bulur vrald, zamanımızın gelışmış haberyardımıyla, sağlık yetküılennın )i ıçıne gırıp ortak bır suatejı benda hastahğın onunun aknacağını Reyhan Oksay k Time ve Newsweek, 5 Mayıs 2003 Aşı köklü çözüm Bılım adamlanna gore SARS'a yol açan koronavırus bır veya ıkı yıl ıçınde dunyanın her yerıne yayılacak ve bu arada mutasyon geçırırek dırenç kazanacak Bu kadar kısa sure ıçınde hastahğa kaışı nasıl bu savunma mekanız9 ması gelısürılebılır SARS'ı aşı durdurabılır Kaldı kı halıhazırda SARS'ın koronavırusune benzer vıruslere karşı hayvanlan koruyan bır takım aşüar mev Koronavıruse karşı uretılen hayvan aşüannın pek çogu vıral proteınden yapümıştu' Bu aşılar hastalığa karşı hayvanı korur, çunku guçlu bır bağışıkbk savunması yaratmak ıçın "adjuvant" denılen bu madde ıle kanşunlmışnr Ne var kı ad]uvant'lar aynı zamanda otoımmun (kendı dokulanndakı antjenlere karşı karÖnlem ve tedavi şı antıkor oluşması) gıbı tatsız yan etkılere yol Aşı urenmı uzerınde çahşmalar surerke açar Tum çabdlanna karşın bılun adamlan ınolu sayısmı azaltmdk ıçın tedavı konusuna hız sanlar ıçın yan etkısız bır aşı gelışnrmeyı şu ana venlebüır Eğer hastahğa yakalanan ınsanlar kadar başaıamadı hızh bu' şeküde saptarap, etkın bu şeküde Bır başka aşı ıse canlı vırusun zararsız bır tedavı edüırse aşıya gerek kalmadan hastahk turunden yapılu Bunlar, aynı orjınal vırusun tan kurtulabüuız yaptığı gıbı bumun, akcığerlenn veya bağırAntıvıral üaç sayısı oldukça azdu An saklann ıçını saıan epıtelyuma bulaşu: Ve doğüboükleı bakteıüeıle ndsü mucddele edıyorsa, ru tepkıyı uyanduırlar vıruslerle muradele edecek kunyasal mad Ancak canL ve etkısı zayıflatlmış vuıısleı delerın bulunması çabalaıı çoğunlukla duş beklenıldığı kadar yararh olmayabılır Bunlar kuıkhğı üe sonuçlandı Bazı üaç şırketlen vurıs benzer vmjslerle genlennı değış tokuş edebı lere karşı gehştırdıklerı deneysel çahşmalan lırler Hollandalı bılımadamlan, tavuklarda kulyenıden gozden geçırmeye başladüaı lanılan canlı koronavuııs aşılannın çogunlukla Kaynak New Scıentıst, 26Nısan 2003 dığer koronovıruslerle bırleşttğını ışaret edıyor Koronavırusler aynı zamanda çok Eyietn halindekl RNA vlriisü hızlı bır şeküde mutasyona uğrayabılıyor Bu da şu anlama gelıyor Bır aşı ureulu Sars vlriisü hücrelerie nasıl bulaşıyor ve urenlmez vırusun yenı bır turu ortaya çıçoğalıyor? kıyor Sozgelımı tavuklarda, aşı, vırusu Zar protelnl akcığerlerden atar atmaz bronşıt vırusu RNA genomu bobreklere saldıran bu" vıruse donuştu Başak protelnl Şımdı tavuk çıftlıklerınde hayvanlann bobreklennı kurtarBafak protelnl hücreye maya çalıbağlamr^ şüıyor RNA genomu Baş hücreye kd bır sorun da ınsanlar ıçın RNAk< kullanılan ve vlral protı canlı vırus ler aşılannın guvenhk Yenl testlerıne Içlnde gereksınım •Âft duyması Koronavlrüs çok hızlı N oı ma1 Vlriiıler btr fekllde değlşlm serbest bırakı olarak gu geçlriyor venlık test842/9 lennın deneme suresı 10 yıldır Ancak SARS acü çozum bekleyen bır aşı oldugu ıçın kesürme yollar bulunabıur Belkı bunlann hıçbırıne gerek kalmaz Çunku Baton Rougedakı Louısıana Unıversıtesı'nden Gns Kousoulaa, basıt bu proteın aşısının da yararh olma olasılığının soz konusu olduğunu bekrtıyor Kaldı kı uretmesı en basıt olan aşı proteın aşılandır Ancak bu aşüarda bıle guvenhk testleruıın deneme suıesı 1 veya 2 yüdır Aynca aşı yetküı kaynaklardan onay al dıktan sonra çok buyuk bu: ureum kapasıtesme gereksınun duyulur •