Katalog

Yükseköğretimde yaratıcılık Yaratıcı, biraz da önemli buluş, akım ve devrimleri öncülük yapan düşünür, sanatçı, ve bilim adamlarmdan, kuşaktan kuşağa geçen değerler açısmdan bakmak gerekmiyor mu? Yaratıcı düşünmek: De Bono Ote yandan yaratıcıhgı salt 'yaratıcı duşunmek" bıçımınde açıklamaya çalışan bırtakım duşunurlere gore yaratıcıhk yansal (lateral) dusunmeyle baslar (de Bono 1974) Bu asamada akla gelen ılk soru şudur Yansal duşunmek tek basırıa yaratıcı bır dav9 ranış olabilir mı Ornegm Arısto mantığıyla degıl de ona karşıt bır akü yurutme yonte mıyle gerçekleştırılen duşunme yontemleıuu oğrenmekle bu toplum ya da bırey yaratıcı ? olabıhr mı Bu baglamda ozellıkle son yıllarda yenı teknolojı veya soylemm ıronısınden kaynaklanan bırtakım aykın (paradoksal) duşun ce ve uygulamalaıla yaratıcıhgm bırbırleııne kanştınldıgı da goıulmektedır ("Devrımrı Sanat Sergısı' (***) sloganı ıle sanattd devrım yaratmak1 gıbı) 1 T urkıye'nıi) genç ve dmamık bır nufusa sahıp oldugu duşuncesı aşagı yukdrı son yırmı yıldan bu yana çeşıth ne denlerle ymelenmektedıı 2002 yıhnda bır unıversıtemızde yapılan bılımsel toplantılar dan bırınde bu ayncahgın bu kez daha vurguldiımdsı (1) uretkenlık ve yaraficılıkta dına mık olamayan bır toplum gerçegını ortaya koyması açısından ılgınçtır Her ne kadar unıveısıteleıırrnzrn sayıları artmış kadro ve bıhmsel araştırmalarda nırel bır ılerleme olmuşsa da buqun, klasık kamu unıversıtelerıyle vakıl unıversıtelerın den bazılan salt toplumun bellı bır bolumunurı kıtlesel yuksekogrenım gerpksınımı kar şıbyor Yaratıcıhgın urctken ve devımsel dınamıklermı ele geçırmeye yonehk koklu donu şumlerle ügılenemıyoıldi Yukseko<3ıemm kurumlannda egemenlık kurmak ısteyen en telektuel sermayc vc sıyasal eıkm (2) yaratıcılık ve uretkenlık anlayışı ıçınde unıversıtele rımızın bırçoğu, gıderek pıatık ve sıradan bılgıleıı aktaran bırımlere donuşmekte ozguı duşuncelı gundebk yaşamın dar mantığına boyun eğıneyen, araştırmacı ve ulke gerçek lerme karşı duyarb bılım ve sarıat addmlannı yeüştırememektedu sıne ıhşkın yontem aıaştırmaları uzerınde yo gunlaştı Nıtekım bılım ve sanaön tarıhınde sonradan telaüsı olanaksız haksız bırtakım "reddıye'lpre (yoksayma) kendı çagında ka bul gormedığı halde zarndnla bır akım ve dunya goruşune onculuk yapanlaıa sıkça rastlanu Ornegın yapıtlanna yermelı (pejo ratıf) bır yaklaşımla degeı venlmeyıp "Salon" (**) seıgılerme alınmayan Fransız Ressamı ClaudeMonet (1840 1926) ıle genç yaştaBı lım Akademısı tarafmdan reddolunan Evarıs te Oaloıs (1810 1831) gıbı genç matematrkçılenn, aıadan her ıkı ornekte de çeyrek yuz tımcı ve bagımsız gosterge veya ıçermelerın, daha gerçekçı ve nesnel bır bıçımde yenı den ele ahndıgı bır evredır bu Bılım ve sanatta yenılıkçı yaıaücıhgın temelı daha oncekıılkeleım veya arıayapının koklu bır degışıme ugradıgı evredır (Resim: 4). Yaratıcılığın son evresı belırmecıdır Bu evrede ıse urun veya korıu maddesı bır sanat yapıtının soyut yapısal ıçerıgınde olduğu gı bı zorunlu bır karşıtlık ılışkısı kuran ogelerle, sıstemlı bır yapı ("paradıgmatık bır "konfigu rasyon') bıçımınde ortaya çıkar (Resim: S) Yaratıcılığa nasıl bakmalı? Oysa bunun yerıne yaratıcıhğa buaz da onemh buluş akım ve devrımlere onculuk yapan duşunur sanatçı ve bıhm adamlaıııı dan kuşaktan kuşaga geçen değerler açısından bdkmak gprekmıyor mu° Her çagda oldugu gıbı gunumuzde de yaratıcı duşunmek, buyuk bır olasıhkla, bılım ve sanat onculerının kendı çaglannın sıradan ınsanına yonehk ıçsel duygu ve duşunceleııne yenı bu açıdan bakabdmekle ılgılı bır ol gudur Bu da bır yonuyle onlann, toplumsal tavır ve ddvranışlannın, kendı kulturel urunlennın derınhklenndekı yansımalanndan başka bır şey degıldır Çunku her sanat yapıü gıbı her bıhmsel gehşme de yaşanıldn çagın duşunsel ve soyutlaşmış bu anlatımını ıçenr Bu yonuylu yaratcıhk dogayı her tuılu uzlasırnsal ılışkılerden anndırmayı ongoren sureç ve dusuncelerle bıçımlenduTnektu (1979) Belkı de bılım ve sanatı butuyle kavıa mak yaratıcıhğın dınamusu olan sanata (Baxandal, 1974) yaşamla bırlıkte topyekun bak mak zorundayız Bunun ıçm de fragmanlan tekeı teker ele almak yenne onların butun ıçerısındekı oranh ve uyumlu dunımlannı al gılamak (Eagleton 1992) gerekmektedır Adem Cenç Proi Dr, Ressam I Beykent Unıveısıtesı Oğı Uyesı/Istanbul (http//wwwadem genc com) (1) H U 1 Uluidl Mezunıyel Sempozyumu Bı] riırüeı Kıtdbı H U Yay2OO2 s 182 (1) Akşıt B Bılqı Top lumuna Ceçı^ ve Uruversıteler Guncp, Sayı ic> TUBA yaymları Ankara 2001 (2) Andprson H H (l')S9) Creatıvıty ın Pprepjprtıvp Anderaon H H (ed ) Creatmty and ıls Cultıvatıun Ncw Yoık Haper & Row (3) Brogden HE veSpencer TB (1964) Crıtena of Cıedüvıly Pîog ress and Potenüal LondonMc Graw Hıll (4) Tayloı 1 A (1959) TheNatuıeoftheCıealıvePrucfbs Snııth P (ed) Creatıvıty NPW YOI k Hd!,tıııq Hoıısp (**)17 yuzyılda başlayıp 1737 1881 taııhlerı aıasında hVansı/ Kralıyet Akademısı tarafindan lıouvıeMU7PSI nuı îîdlün d Apollon bolumunde her yıl yınelp nerı Resim Heykel sergılerı (S) Edvvuaıddp Bono(l974) Lateral Thınkıng London Henejupn (6) Bkz Seıqı alışı Alınur V Revolutıonary Art Fxhıbıtıon Dolmabahçe Kultuı Merkpzı Istanbul 1 / İ0 Nısan 2003 (***) 'Revolutıonary Art Exhıbıtıon slqanı 17 30 Nısan 2003 tarıhleıı arasında lstanhul Dolnıabahçe Kultur Merkezı nde açılan bır seıqmm Afişı nden alınmtş tır (I) Marx K Kaıl Maıx daha 1857 de guçleruıe egemen oluıidiı dogada mıtleştırıcı ılışkılerm ortadan kay boldugıınu vuıguldmış ıçınde yasanılan çagııı bılım adarnları ve sanatçılaıdan mıtleştırıcı ılışıkJeıden drmnıii, bır hayal gucu talep pttıqını üt'rı iuımuştu Cııındıioc 1979Baskısı (8)Baxanddl l (]')1?) Radıcal Perspectı veınAıts Mıddlp'ipx Pelıran (9) Lagleton (1992) The Ideology of Aeathetıc Basıl Blackwell (10) Resımler Creatıvıty (Ed PaulSmıth) Hastıngs 1 louse \ÜU Sanatsal yaratıcılık geri mi kaldı? Psıkologlar bır onermede bulur ken bu kavıamın genel ıçerıklennden çok ozgul anlarru uzennde durur Oysa uzay araştırmalaıındakı yaıısm etkısı ve sonuçldiı ıle, toplumsal gonenrın bılım adamlan w teknısyenleı ırı bılgı teknolojılerındekı yerıı buluş VP açılımlara bağlı oldugu duşuncesı artık benumerıdı Boylece bu kavram bır anlamda "bulgulamak' ve yenılıklere açılmakla tumleşık hale geldi Son bırkaç onyıldan bu yana, temel bılımlerdekı yaratıcılık kavramının sanat sal yaratıcılığın onune geçmesırıı de buReslm 4 Resim S na baglamak olasıdır Yarahnlıgın ozlu yıl gıbı kısa bır zaman geçtıkten sonra ne ğune (mahıyet /"ne'Tık) ıhşkın araştırmalar da denh onemsendıkleiı de bıhnmektedır bır anlanıda sozu edılen bu "goksel egemen bk'le bırlıkte farklılaşıyoı Bugun yenı teknoNesnel bir tanım olabilir mi? lojılerın etkısıyle, algı eşıgımızde meydana Gerçekte yaratıcı olma durumu ya da gelen degışıkhklerle çağdaş buey, yaratıcıh var edebılme yetenegının her tarıhsel doğa faıklı bılınç ıçerığıyle de bakabümektedır nemde geçerb, nesnel bır tanımı bulunmu Buna çozum olaıak oırıegın, geçen yor Bu yonuyle yaratıcılık goıece bıı kdvram yuzyılın ıkıncı yarısından sonra 'Yaratıcı bılım olabıkr ve sanat adamlannın eğer varsa dığerlerınAma yıne de bırbırlerınden farkh yuze 9 den faıkı nedır ' Daha farkh bır kışıhğe sa yakın tanım: ınceleyen sosyal psıkologlar ya hıp ınsanlar olarak yaıatıcı bueyler dıojerleratıcıhgı beş ayn evreye ındırgerler (Tayrınden faıklı bıı çevre ve egıtım koşullannda Iorl959) Bu evrelerın üb yaratıcılığın anla 9 mı yetışmektedırlcr " gıbı soıulara yanıt tımcı (ıfadelendırmecı) evresıdıı (bkz Reaıarıdı, yaratıcıhgırı nasü başlayıp gelışüğı sim: 1). Bu duzeydekı yaratıcüıkta ortaya ko bılım ve sanat alanlarmddkı yaıatıcıhgm oıtak nulan urunun kalıtesı, teknıgı veya ozgunlugu ozellıklerı uzennde duruldu onemlı degıldır Eğitimde gözardı edilen felsefe Ulkemızde kolektıf veya bıreysel yaratıcılıga yonehk etkınhklerde temel bır egıtım felsefesının gıderek gozardı edıldıgı goruhnektedrr Ornegın Egı tım ve ogretımde, ozguı açıhmlara olanak vermek, her turlu gızemsel dusun ceye karşı" rasyonel" bılgı ıle bıhncı nesnelerın dogru bır tasanmı hahne getır mek esastrr Yoksa, yaratıcıhga yonehk tek tek sanat ve bıhm aldrüannda ozneyı tumle şık bır yapı ıçınde algılayıp çozumlemek olanaksızdrr Burada amaç ınsansal butunlugu ele geçırmek ana ılke de toplum koşullanna gore yaraülmak ıstenüen ınsan tıpı ıle toplum ıdeallerı arasında zoınnlu gorulen eşlemeh uyumu ortaya koymaktır Dolayısıyla yaratıcıhk bır anlamda algılama yetısıyle ılgılı zıhmsel bır sureçtır Ye nı yenı goruş ve dusuncelerı veya sanat nesnelerını uretme kapasıtesıdır En temel ve yahn tanımıyla yaraücıhk, estetık kaygının dışavurumudur Egıtımın ışlevı estetık kaygıyı ya da algısal potansıyeh yaratıcı kıbnak ve bunu yaşama yansıtmaktır Bu baglamda ya ratıcılık salt ıçınde bulunuları gerçekhgın aktuel koşullannı algüamak degıl aynı sureçte dunyaya, gelecek ve geçmışe yenı bır perspektıf ıçınde bakabümektr Yaratıcı ürün ne? Yaratıcı deneyımleıı sanat ureümıyle bırlıkte pozıtıf bılrmlerle de ıhşkılendırenlerın (Anderson 1959 Brogden ve Sprecher 1964) en buyuk sorurısdlı hangı urunlenn yaratıcı hangılerının yaraücı olmadıgmın behrlenme Yaraücüıgın ıkıncı evresı uretken yaratıcılık (Resim: 2) olarak nıtelenır Urunun nıte hgıyle teknık olgunlugunun one çıktıgı bu evrede yaratılan konu maddesı veya urunun dı gerlerınden farkhlıgı pek belrrgın degıldır Uçuncu evre buluşçu yaratıcılık olarak nıtelenebılır (Resim: 3) Sozu edılen, anla 842 /»'