Katalog

eceği görüşünün iflası mı? Marsıl ya'da PaolıCalmette Enstıtusu nden on kolog ve genetıkçı Ha gay Sobol genetLk yaz gının soz ko nusu olmadı gını belırterek çevresel ve "epıgene tık yanı gen leı ın sekansını etkıleme yen faktöılenn de kanse ıın gekjiınınde rol oynadı gını ıfade edı yor R o uendekı Tıp F a k u 11 e sı nden Do Boylece, molekuler genetıkte de büım adamları katı genetık bu deteımuuzrnın kesınlıkle gerçegı yansıtmadıgını ıfade edıyorlar Boy lece gen dogması bır kez daha sar sıntıya ugramış bulunuyoı Bunun sonucundd dd dıger carüı turlerının gen sayısıyla ınsan genlerının sayı sınm karşüa^tuılnidsından elde edı len sonuçlar tartışmaya açüıyoı Çok degışık canlı turlerının aynı gen pianı uzerınde kurulması nasü açıklanabılu 9 Bu noktada bıyologlar 1978 yüında Ameı ıkalı Walter Gilbert ın ongordugu son derece sofıstıke bu yontem olan ve "bır gen bır protem1 dogmasmı çuruten bır mekanız rridya dıkkat çekıyoılar bu mekanızma alternatu' epLsaj olatak ddlandınlıyor Bu mekanızma sayesmde DNA rıın bır segnıentı onlaıca yd dd yıızlerce proteuun uretımını dıkte edebüıyoı Orneğın msan beynınde yakuzca uç gen ıçm hucreler ara smdakı temas bolgelerınde (smapslaı) noleksııı ddlı tdnı 200 çeşıt proteın bulunuyoı Bu çeşıtlılık buyuk bır olasüıkld heı noIOII kategommın bellı bu ışlevle ılgılı en uy gun kombınezonu oluşturmasuıı sağlıyoı Her orgonıznıadd tol oyııayan alternatıf epısaj hucıenın dldcagı ^nyaller taıafmdan da de ğışturüebüıyoı Bu mpkanızma on yıl oncc geçeılı olan goıuşu guıe uı^an genlennın yuzde b ını de ğü yuzde 60 ını ügüendırıyor Her gen ortdla ma uç doıt çeşıt pıoteuu kodluyor Mutasyon ve göğüs kanseri BRCA1 genlnln mütaıyonu blrdenbire göğiis kanserinl tetlkle mlyor; bu hattalığın olufumunda başka etkenler de rol oynuyor. lerın mıktarı ve çeşıtlılıgınde dalgalanmalara neden olabüıyordu Bu saptdmd Nısdn 2002 de Leıpzıgte (Almanya) Svante Paabo nun ekıbırım yayımladıgı bu drdşturmaya ddydnıyor Nıtekun ınsarun ustun nıtelıkleıı buyuk mdymuıüarld ozelukle de qenetık mdlzememızm yuzde 98 /sını paylaştıgunız şempanzeleıle karşı laştuildıguıdd beyın hucrelermdekı genleıuı buyuk bır gen dısavuıumuyld üuıtüı olduğu belulendı Gunumuzde araştnmacılar canlınm karma^ıklıguun sadece "brut agırlıklan'ndan degü gen unmlorı arasındakı aayıaız oldfai et kıleşunden kayıidkldnıgını ıfade edıyorlar Bu kadar fdzla etkıleşunı eşzanidiüı olaıak hesaplayabılmek ıçm de mdtematıge başvur mak gerekıyor Deneysel olarak dızelgelerı oluşturu ldn etküeşunlerın (bu ıslem yenı bu bılun dalı olan proteomık uı duğnidsına yol açtı) ag ldi şeklındekı harıtası çıkaı üıyoı" ddlıa son ra da matematık ışlemleıı aracüıgıyla agm ış leyısı test edılıp bügısayaı uzerınde sunuJds yonu gerçekleştu üıyoı m inique C ampion ıse genetıktc "krıtık pdtolo jık cşıkleı" bulundugunu kaydedıyoı Bu eşığın altmda mutant pıote ının etkısı aynı bıyolojık yol enler her şeyi açıklamıyor \tcreler Için sitotkelet (sarı renkll) yafamsaldır. Oysa farelerde, sitoskelen olufumunda rol oynayan blr gen engellendiğinde hayvanlann normal tllfimlnde iorun gozlenmiyor. Bazen genlerln rolünü tanımlamak gerçekn zor oluyor. şladı Buııa gore gogus ve yumurtalık kanse /dkdlannın yuzde 5 ıla 10 u kuşaktan kusa aktaıılan BRCA1 yd dd BKCA2 genınde 3 ydaıid gelpn degışımletden kdyndklanııdu Ancak bu tuı bu gen taşıyan kadının gus kanserıne yakalanma rıskı yuzde 100 gıl yuzde 70 ıla 80 aıasıydı Bu durum da hastalıgm oıtaya çıkı^ı n başka otkenlemı IOI oynadığını hatta itasyonu tasıyan bazı kadınlaıda butakıın ruyucu ya da degıştuıcı fdktorlerın hastalıonleyebüeceğını ortaya koyuyordu Protein karmaşası Almanya Heıdelberg te Peer Bork un ekıbınuı 200? nın baslannda bu biuecın dıger carüüara kıyasla uı&anoğlunda daha sık gorulmedıgını keşfetmesı yeru bu soıurı yaıattı Kısacası başka bır protem karmaşası da soz konusuydu Ornegın RNA "edısyonu' yanı RNA nıessagerın bazı bazlanrun mudahalesı ya da bunlarm sılııurıc&ı dgdı protemde bırtakım degısuclrklere yol açabüıyordu Gen dışavu rumunun duzenlenmesı' oldrdk ddlanduüan sureçler ıse bur hucrede ortaya çıkan proteuı DNA hâlâ sır küpü genı ndı ıçın 65 000 dıyelım1 Peh ya şu hanıısan genının sayısıyla ılgıü degerlendır mup durdu Ancak bu taıüsmaldnn uzejmların sekansı bu lotoyu altust ettı Bun 140 000 arası olsaydı "bır gen bır pro ır ve bunun sonucunda ınsanoğlu kadar nesı gereken proteın mıktarı hesaplana n altust edıyordu Bu durumda, sırke sıkı kat daha az (13 00014 000) gen ıçer cdrüı olan Caenorhabdıtıs elegans kurtaçıklanabüıı? halıand nın ınsanoglundan yalnızcd 5000 00 gen ıçermesı de oldukça üguıç Pekı rm ortaya koydugu gerçek şu kı, gen sanru açıklayan b u etken degü larla mudahale eden qenetık ve çevresel faktoıler tardiindan degışıme ugratüıyoı bunun u7Pimde ıse bu etkı dıget fdktoıler tardfmdan denetlenmp olasılıgından kuıtulup pato lojık bır hal alıyoı Bazı draştırmacüar pratık gozlemleım dışmda molekuleı bıyolojıyle ügüı butun bır kulturun gozden geçırılmesı gerektıgını ıfade edıyorlar Eskı "ındrrgemecı" yontem genellıkle gen olan tek bu parametreyı bu defadan degıştırmeye dayanan kdnseı, embrıyon gelısımı tuı ler m evrımı ya da ekosıstemın dı namıgı gıbı karmaşık konuları açıklamada yeterlı olamıyoı Bu nedenle büım adamları, yenı bır çag olan kdrmasıkük çagına gırümesı gerek tıgını ıfade edıyorlar Bıyologlar JeanJacques Kupice ve Pierre Sonlgo rastlantı fakto runun turlerm evrımınuı ıtıcı guçlerınden bırı olmasına ragmen rojunun ve yaratıcı etkısının molekuler bıyolojı taranndan çurutulrnesının yanlıs oldugunu belırtıyorlar Gen dışavurumunun düzenlenme süreçleri Büım dunyası genlerm dışavurumuyla ılgılı molekulleı m 'bıyolojık ozgurlugu"rıe saygı gosteren Darwıncı' bır model oneıı yor Başka bır deyısle molekuller ardsında olası etküeşımlerm çeşıtlılıgı degışık moleku leryapılaı oıtayakoyuyoı bunlaı diasmdddd sadece hucrenın ortama uyum saglamasında rol oynayanlar konınup guçlenduüıyor Kanseı uzmanldrı hald unlu BRCA1 proteuunı ve onlaıca molekulu denetleyen ya da etküeşune guen kdrrndşık yapıyı belırle rneye çalışıyorlar Bu aıada araştunidcüdr karmaşüdıgm çozumu ıçuı bügısayarda mo del oluşturma yontemıne başvursaldr da mo lekuler bıyolojının deneysel yaklaşurüannın yerme eşdeger bır yontemın konultndsı zoı gozukuyor Bu dldnda dıger bır temel sorun ıse al ternatıf epısaj kontrolunun nasü ışledıgı Ay nca genlerın ınsanoğlunun toplam m DNA'sının yuzde 5'mı oluşhırdugunu gen kalarun ıse "çop" yanı hıçbu pıote ını kodlamayan DNA laıdan oluştugunu da unutmamak gerekır Oysa Cenevre de Stylianos Antonarakis ın ekıbı geçen yü Ardlü< Alternatıf epısaj doganın, kolay kolay hıçbır ayuıda 21 kromozomu kodlamayan m sıhırbazm bdşanlı olamayacagı bu becerı Bu kosdn DNAsmın fare genomunun ügüı nuda bır fikıı veıebümek dmacıyla omegın bu" bolgeleı mm genornuna hemen hemen meündekı şu cumleyı ele alalım "Insanlar oyun oybenzer oldugunu saptadı1 Bu da, evrım namayı seveı kedıler de" bu cumle parçalanabısuasında soz konusu gerıomun muhte lıı ve bu durumdd da anlam degışır şoyle h , "Inmelen yararlı gorunerek saklandıguıa sanlar kedılerı de sever" "kedıler oynamayı sever" ışaret edıyor Nıtekun bıyolojıde koruvb Gen epısajının ükesı dnlamsız boşlukları (ınt ma ıslevle basat gıdıyor Kısacası yapı ronlar) gıdermek ve RNA molekulunun taşıdıgı bır sının deşıfre edümesmden ydkldsık S0 mesaj oluşturmdk ıçuı "sozcuklerı"nı (eksonlar) yü bonrd DNA hala bazı sırlannı sakla bır araya getırmektır mayı surduruyor Bu da büım dunyası Bu toplamaya gore de nıhaı proteuı farkhlaıçm kotu degü ıyı bır haber olarak de laşacaktır ("alternatıf' sozcugu buradan kaynaklagerlendırılıyor myoı) Teorıde eksonlar arasındakı sayısız kom Scıence et Vıe/Mart 2003 bıne7onlar sayesmde bazı genler aynı "aüeden" Çevırı Anahıd Hcuaryan bınlerce pıoteuu kodlaydbılıyorlar Lpısajın sınıriı * becerileri 869/9