Katalog

Bilgi ve bilgili olmak ne demek? Bilgi ne demek? Bir konuda bilgili olmak ne demek? Bilgili kimse deyince ne anlıyoruz? Bu sorulara verdiğimiz cevaplarda aynı şeyleri kastettiğimiz şüpheli, Bunun en büyük nedeni, çok kullandığımız halde bu kavramın ne anlama geldiği konusunda yeteri kadar kafa yormamamız, bu kavramla ilişkili terimleri, farklılıklannı ortaya koyamamamız. er şeyi bügi olarak nıtelemek çok hoşumuza gidiyor. Turk Dilı Kurunıu tarafından hazırlanan Turkçe Sozluk'te bügı hem 'ogrenme, araştırma veya gozlenı yolu ıle elde edilen gerçek' olarak tanımlanmakta, hem de 'insan aklırun erebüecegı olyu, gerçek ve ükelerin butunune verüen ad1 olarak tammlanmaktadır Bır sozcuğe birbirıni bütürüeyen bu iki kavlarnın da yüJdenmesi, yakuz epıstomolojı (bilgi kuramı) açısından bir somn olmaktan ote, bırçok alanda gelişmeyi de kısıtlayıcı bir rol oynamaktadır. Iş dünyasmda uretırn ve servıslerin geliştiıilınesinden, dokumante edümesinden, Mılli Egitim Bakarüıgında müfredat oluşturulmasırıa ve ders verme yöntemleıinuı belırlenmesine kadaı bırçok alanda, bu kavramm açık bıçımde ortaya konulmamasmın sıkrntısı yaşanmaktadır. H lere sahip olmalan geıekir. Goruldugü gibı üa insanda burüarın hepsinın aynı olrnası kolay olaınayacagmdan, üa insanda aynı bügının oluştugunu soylemek zorduı. Bügının oluşturulması ıçin sistematik bir biçimde once alt büeşenlerını oluşrurmak gereku, Bilginin alt büeşenlerı genel likle üa katmanda toplanabılir; en yalırı katman olan verı ve verüerın oluşturdugu erıfomıasyon katmarüarı. Topladıgımız, enştıgımiz, elde ettıgımiz sayüar, yazüı metınler, gorüntuler, ses bügüerı koku, tat, v.b. bulgular veri olarak adlandınlır. Örnegin sıcaklık verüen; uydu verüen, borsa verüen vb. F.nformasyon ise verüerın uygun biçimde duzeıüenerek sunulmuş halidir. Örnegın sıcaklüc verüerinm olçme zamanlarına gore sıralanması; dunya harıtası üzerirıe yerleştirilmış uydu verüeri gıbı. Enformasyonun bir habeı nıtelıgı vardır. Bu nedenle enformasyonun bü" göndeıerü, ya da hazırlayıcı ve bır de alcısı, bundan başka sorıuçlar çıkaracak olarüan vardır, Enfonrıasyon kelımesinin köku olan enforme etmek şekü vermek arüamına gelir. Bu nedenle enformasyonu alan kdşi. burıunla bazı farklüüdar oluşturur. Aynı haberı alan her kışı açısından bu haber her zaman enformasyon nıteliği taşımaz. Aücının bu haberden yararlanıp farklüüdar yaratabümesı durumunda, o haber o kışı ıçm eıüormasyon niteügi taşır. Bu nedenle alınan ha beruı bır enformasyon olup olmadığına alıcı karar verır. Turkçe de ne yazık ki enformasyon ıçm yaygın kabul gormuş bir karşılıkyok. Bügı, bır çerçeveye oturtulmuş de neyimlcrin, değerlerın, bır kapsama oturulmuş oturtulmuş enformasyonun ve uzman göruşlerinin bır araya getırilmesı üe oluşan bır akışkan karışımdır. Bu akışkan karışım, yani bilgi, yeıü deneyımlerm, enformasyonun ve büginın oluşturıüması ve değerlendırümesi için bır çerçeve, bır altyapı oluşturur. Bügı ınsanlarrn kafasında oluşur. Bazı bügıler kayıt altına alınıp dokumante edebılebüir, Örtük bügi olarak adlandırüan bazı bügüerin ıse dokumante edilmesi için ozel yontemler gerekir. Ömegin bisüdet uzerinde nasü denge saglanabüeceği örtuk bir bilgidir. Büginin oluşturulurken, veri ve enformasyon biçimindeki bügi büeşenlerine ek olarak, daha ön ce oluşturulan bügüer de kullanüır. Bügı bıleşerüerinı bırleştırmek için sezgi de bazen önemli olabüır. Gözlem ve deneylere dayaü olarak oluşturulan bügı evrensel nitelıkte olacağı ıçm geçerligi ve kabul edilebüırlığı en üst seviyededir. Bugün birçok kişi hiçbir veri ve enformasyona dayanmayan, sadece sezgüeri üe turettiğı saçmalıklan bügi olarak sunmaya çalışmakta, bu zırvalıklarla etkı alanı yaratmak istemekte ve en önemlisi yeni uretüecek bügileri bu çerçeveyı oturtmak istemektedirler. • Bılgelik olup bu kormlar daha sorua ele alınacaktır. Bugun bügı, Arısto'nun kategorüerınden bıraz farklı olarak bügi dort temel kategoriye ayıümaktadır, • Ne oldugu bügisi • Nıçin oldugu bügisi • Nasü oldugu bügisi • Kim oldugu bılgısı "Ne oldugu" bügisi genellıkle gerçeklerle ügili bügüerı içerir. Bu bügi kategorisı çogunlukla enformasyon üe örtüşür. "Niçin oldugu" bügisi ise genelükle doğa kanunlarına, sosyal büımlerdeki ükelere dayanır. Bu tur bügılere ulaşüabümesı bilim ve teknolojidcki gelişmelerı hızlandrnr. "Nasü oldugu" bügisi bır şeyi yapma becerısi üe üişküıdir. Nasü oldugu bügisi beceri ve kişisel bügi oluşturmak içm önemlıdır. Nasü oldugu bügisüün pratü; ve kuramsal yonleri vardu. Nasü oldugu bügisi sanayıde ve hızmet sektöründe karşımıza en kapsamlı olarak çıkan bügi kategorisidir. Sektor içı ve sektörler arası üişküer bu bügınin yayüması ve yenı bügüer üretilmesi için önemlidir. "Kim oldugu" bügisi bugun karşımıza çok çıkmaya başlayan bir bügı kategonsi olmuştur. Bir konuyu kımın büdiği, büenin ne büdıgı çok önemli olmaya başlamıştır Yukarıda verüen dört kategoriye, bunlar içınde dolaylı olarak açüdanmıyorsa, kapsama baglı olarak başka önemli bazı kategorıler de eklenebüir. Ornegm ne zaman oldugu, ne kadar surdugu, neıede oldugu gibi bügi kategorüeri de kapsam ve konuya baglı olarak önemli bügi kategoııleri olabüir Büguün ve alt katmarüarı olan veri üe enformasyonun tartışüdıgı bu yazıyı burada noktalamak uygun olacak, Önumuzdekı hafta büginin ust katrrıanlan olan fıkır ve bügeüğı, kavram karmaşalan, katmanlann ortüşmesi, bügiıun aktarılması, ne kadar bilgili ve fıkırli olabüecegimiz gibi korıularını tartışacagız, Prof. Dr. Murat Aşkar ODTÜ Elektrik ve Elektroruk Muh. Bol. [email protected] Bir tanım Bügı en genel anlamda duyu orgarüarının kullanüarak çevremizle ügili, sosyal hayatla ügili, bazerı de soyut konıüarla ügili bulgulanmızın, bir kapsam ıçme oturrulduktarı sonra, burüarm arüamlı bir biçime ve çeşitü sorulara yanıt olabüecek şekıle sokulmuş halidır. Bılgiyı çogu zaman taııımlamakta güçlukçekeriz, bügı çok degişik biçımler de karşımıza çücar ve ifade edilir. Bügı bazen bir işle ügili gerçekler, bazen kişüerüı yaptıkları dogrultusunda bir şeyın dogru ya da yanlış oldugu üe ilgili yargıya varümasıdıı. Bügı ınsarüarın kafasında oluşur ve aynı konuda üa insarım kafasında oluşan bilginin tıpa tıp aynı olması çok zordur, Insarüarın kafasında aynı bügiyı oluş tuırnak için bügiyı oluşturan büeşerüerın, yapı taşlarmm, her üa insana da aynen aktaıılması ve her üasinin de bu bileşenlerden aynı bügiyi oluşturacak bırıkıme ve beceri Beş düşünme yolu Aristo (M.O. 384322) gerçeğe ulaşmak içm beş duşunme yolu tanımlamıştır Bu dusurıce yollarrran ük üçu büguün oluşturulabüeceği uç kategorıyı tanımlar: • Evrensel ve kuramsal bügi (niçm oldugu bügisi) • Bir kavrama bagh, pratığe dayalı, araç gereç oluşturan bügı (nasü yapüabüdigi bilgisi) • Belirli bü nornıa baglı, deneyıme dayalı, bu kavrama dayalı ve ortak sağduyu üe ilişkili, pratige dayalı bügi Aıısto'nun son üa düşünme yolu ise • 1 laber ya da sezgi oluşturma, Piref. H. Ökkeş Bahkçıdan "şeffaf" mektup Saygıyadeğer Hocam Ökkeş, Balıkçı A.rıza'nm Yenı Zelanda'b eski sevgüısıtıın kutuphanesınden odünç aldıgım ckononu kıtaplanndan oku duğuma göre Dünya Bankası'nın meşhur ekonomisüerinden Ann Kruegeı daha sonralan epey meşhur olmuş bir makale yaznıış bundan yaklaşık otuz yıl once. Turkçeye tercıimesi de aşagı yukarı "Rant Arayan Bır Toplumun Politik Ekonomisi: Turkıye" gibi buşey. 'I'oplumu oluştuıan bııeylenn rant, yaru kısa yoldan köşeyi dönme peşinde koştugu, yozlaşma ve nışvetm normal zengmleşme araçlan sayüdıgı. dcvlet eliyle yaratılan ve kollanan tekellenn hüküm surduğu bır ekononuk sıstemm portresi çizümiş ki, bızım yabancımız degü. Ustelü< 'rantarayarı turu' bir davranış içinde olmak yerleşık iktisat teorisine gore arhk pekala normal kabul edüıyor. Yani koşullar oyle ıken başka turlu davranmak, rant aramamak, rüşvet almamak koşeyi donme peşmde koşmamak nerdeyse enayüıkle ozdeş gıbı... Bız bu duruma nasü geldik dıye hayıflanmak nafüe. Bi869/10 lırnsel olmayan tarüısel/kulturel gerıellemelerimizo bakrnak yeterlı: "Selam verdırn ruşvet degüdır deyu almadüar"" ve sonra "balık baştan kokar" ve "gemısıni kurtaran kaptan..." Lakın benım diyecegim bunlar degü asü. Hani şeffafük, açık toplum fılan diye burun ıyı nıyetimizle bagırıp duruyoruz ya; oyun teorisi ve stıatejüc davranış modelleri yosterıyor kı aslrnda açıkük ve şeffaflık rüşvet ve yozlaş manın arzıru artırıyor. En basıt bu nıantık yürütmeyle çarkm içınde olup bıtenlorin digerlen tarafindan ogrenüınce bekledigımız ük tepki "ne kadar ayıp" yerine "haıu bana, hanı bana; nerde benim payım" şeklinde bir ortakçıüga ve yaygırüaşmaya yol açıyor. Sepetin içındekı çuruk elma otelalcre de kolayca bulaştrnyor çürügünü. Rüşvetin arzı olur mu demeyın Hocam, olur; hem arzı hem de talebı olur. Şeffaflık da bu arz ve talebın açık bir şeküde görünmesi, biünmesi ve bu pıyasanın daha verimli bır biçimde luşvet uretmesine yol açı yor. Rayiçler, yuzdeler, terminler, mueyyıdeler, katüımcüar, rakip ve işbırukçüer şeffaf bır biçimde görununce, kanundışı büe olsa, o piyasalar daha ıyı ışler. Bozacınm şahidi şıracı olunca zaten kanunları işletnıek de munüoın degıl ki; alan razı, satan da razı, Hukuk işlese büe ceza lar caydırıcı degü. Hocam, ben umutsuzum. Açıklık, şeffafük filan diye kendımızı kandınyor olmayalmı. Ruşvet pıyasalarına caydırıcı bır vergı uygulamadıkça bu işten kuı tulamayaca ğız: Arz ve talep yonunden bu pıyasalarda cırit atanlardan birkaçını ıbreti alem için Kızüay veya Taksirn Meydanı'nda sallandrrmadü<ça, yani en azından bacaklarından sallandırmadü<ça dernek ıstıyorum. Atalarımızın bıı büdıgı yok muydu sayuı Hocam? Hırsızlık yapan ogrencüerınize (kopya, inühalplagıarızm) ornegın, sız neyi münasip goruyorsunuz? EUerinizden opeıırn Balıkçı Emın Emmi