Katalog

Tiirkiye'de ve Diinya'da bilimin organizasyonu ve finansmam: Farklar ve sorunlar G unumuzde toplumların zengınlıçp bügı ve teknoloji uıetum üe doğru orantüıdır Gelışmış ulkeleıde en dustrüeşmenın ve onun getudıgı zeııgmlıgın ana kaynagı büımsel gelışmeler saye sınde yapüdiı oııjuidl buluşlar ve onlarm getırdıgı artı degerdır Tıcaret ıle %1 30 oranrnda gelır elde edıkrken, baska ulkeler/fırmalar tarafindan patentlenmış tekno lojı (krıovv how) transfen de bu gelır % 1100 oranına çıkmakta, patentlenmış orıjınal buluşlar ıse yapüdiı yatırırna oranla %IOO ıle %10'OÛO arasmda çok yuksek duzeyde bu kât oluşturrndktddıı Bu nedenle orıjınal buluşları takıp cden endustrüeşme ve onun getırdıgı aıtı degerı sdğldmak ıçrn uygun koşullar oluş turulnidsı, Bdtı toplumldiuıın yasdrrid/yonetme sıstemlerının ve pkonomılerının temelı nı oluştunıidktddn Bdüdd heıhangı bu orıjınal bılımsel buluşun patentlenmesı urunc donuşmesı topluın yaidiııid kulldmlması, duııya pazarınd açılması ve yapılan yatın mm bırkaç kez fazlasıyla gelue donuşrrıesı çok organıze bır şekılde, suratie gerçekleş mektedıı Turkıye'de bılım ve teknolojı agırlıklı kalkınnıa modellen cıddıye alınmış ve 1961 de Uevlet Planldma Teşkılatı 1963'de Turkıye Bılımsel ve Tekrıık Araştırma Kurumu (Tubıtak) 1993'de 'l\rrkıye Büımler Aka demısı (TUBA) kuiulmuştur Bu çabalard ragmen dıger uluslar ıle karşılaştrnldjğmda Turkıye nın bılırn veıüeıı oldukça gerı bır durumdadır (1 2) (Tablo 1) Bunun nedenı Tuıkıyede bılırnın oıgamzdsyonu ve fınansmdnmdd, dşagıda bahspdılen sorunların ve batı toplunıldiuıddiı fdiklüıklaıın oldukça çok sayıda olmasıdır emperyalızm dıye tanımldnan duıurnldrın da temel kaynagınrn orıjınal bılımsel buluş lat olduğunun farkınd vanlmdmıştır Sureklı oldrak bahsedılen çeşıtlı uretım alanlarm da maıkalasma ısteğı ve çabdldnnd karşın Dunydda kabul edüen markalaıın kokenı rıın oııjınal buluş ve patent olduğunun dd farkına vanlmamıştn Bdtıda ınfoınidsyon teknolojısı ve globali7asyonun getırdıgı yenılıkleı ıle eko nomınjn, yaşam sıtüleımuı ve rnesleklerın sureklı degışıme ugradıgı açık olarak go lulmektedıı Yeru bılımsel gelışmelenn bolge ve ulke ekonomısıne yapacagı katkının onemı sureklı olaıak udelenmektedır Toplum, bılımı destekleyen vakıflar vc yasa ko yucular bu büınçtedırler (3) Celecek jenerasyonun bu bılıçle yetışmesı ıçın her alan da yogun çabaldr vardu 2. Kısıtlı btitçe: 'l\ırkıye'de bılıme aynlan paıa ve bürmdddmlaımm gelırlerı kısıtlıdır Bılım kuruluşlan ekonomık sorun lanıu çozscler de aşagıdah nedenleıle etkın bılımsel uretım surecme gııememekte dırleı 3. Maliye kanunlan: Tuıkıye'de bılrmrn fmansmanı üe ılgüı nidlıye kanunlannın Avrupa Toplulugu ndan belırgın farklı lrklaıı vardn Bılımsel ardştumd dmacıyla (Avrupa Toplulugu 6 çerçeve programı faz 3 klınık çalışmalar vs) bılım dddmı adırid Turkıye ye gelen paranm nereye yatırılaca gı naaıl kulldiıüdCdgı, nasıl denetlenecegı dçık degıldır Turkıye de bılımın uretılmesı ıçm gereklı demııbaş ve sarf malzemesmın ıhalesınde ve alım suratındekı sorunlar bı lımsel uıetım surecıru suıeklı olaıak kesıntıye uğratmaktadır Ratıda deneylerde acıl olaıak kullanılacak geıeçleı bıı ıkı gun ıçm de alıııııken Tuıkıyede ısmarlanmasından sonıa laboratuvara gırnıcjı aylaı suımekte dır rridlıyetı de Avrupd katolog fıyatlarınm ıkı katına yakmdıı 4. Personel kanunu: Tuıkıye ve Bdtı ulkelerı arasında peısonel kanunu onem lı bu faık gosteıu Batıda büınidddmı so7leşmelı personeldır ve yanında çalışacak sozleşrnclı bılımadamlaııııı (oğrerıcüermı asıstanlarını teknısyenlennı ve dıgeı aıoş tumacılaıı) beçıne ozguılugune sahıptıı BİLİMİN ORGANİZASYONU 5. Bilimsel başarı düzeyinin değerlendirilmesi: 'l'urkıyede bılımsel ba şarı duzeyı değerlendırümemektedıı Sadece doçent ve profesor olurken yapılan dpgerlendırme, pıofesoılukten sonıa emeklılığe kddar ydklaşık 25 yıl boyunca bır daha yapılmamaktadır Doçentlık ve profesorluk ve daha sonrası ıçın bılımsel başarı değeılendırme knterleıı Dunya'da kı yenı gelışmelere gore gozden geçırılmehdır Ornegın Turkı yede bılımsel yayınlarda yazarlarm dızılış sırasında "senıor author" son ısım sondan bu oucekı ısurı gıbı pozısyonlann ne anlama geldıgı nın büınmedıgı gonimektedu Bılunddamının bılımsel başarısı Bdtı toplumlarında yapıldıgı gıbı aşagıdakı kııteı lere gore objektıf olarak her yıl değerlendırılmelıdır a) ydymları, ydyınldnrun aldığı atıf sayifii b) aldjgı oduller c) aldıgı araştırma grantları d) pdtentlerı e) uluslararası davet edıldiğı konuş malar () uluslararası toplantılarda oturum başkarılıgı g) uluslararası büunsel organızasyonlarda aldıgı goıevler, kongre vs organizasyonu h) makdle ve grantlaıın değeılendırılmesmde rol alması (peer revıevv) i) edıtoıyal goıevlen 6. Yüksek teknoloji enstitüleri: Bunyesındc çalışan bılım adamldimuı unıvetsıtpdekı bılım adamlarına gore daha yo gun bu şekılde bılımle uğidştıgı kendıne ozqu bulçesı ve ozerk yonetımı olan bu ku tuluşlaı batıda çok başaıılı oldiak çdlışrnaktddırldr Turkıyede de bulunan bu ku ruluşlaım ust duzey bılırn uıetmemeleımm nedenı ışleyışlermı dırekt olarak etkıleyen bu makalede bahsedılen soıunlaıdır Turkıye de hem unıversıteler hem ozel sektor burıycsındc yenı yuksek teknolojı enstıtuleıı kurulmalıdır Bu enstıtulerın unıversıte lnmyesı dışınddkıleıe uruversıteler ıle bulıkte çalışnid doktord egıtımı verme olanagı gıbı akademık yetenekleı veıılmelı, peısonel ydsası ve dıger gereklı degışıkükler yapılarak Turkıye'ye bevrn goçunu saglıya Cdk şekılde dunydya açılmdldn saglanmalıdıı 7. Bilimsel yayınlar: l'urkıyede ne tuı yaymlaırn bılımsel yaym olduğunun taıuınldiınidsmdd sorunldr vdidıt Dunyanın herhangı bır yerınden herhangı bu büımadarnınm bügısayaı ı aracılıgıyla dıledıgı anda (101 b sn ıçrnde) ulaşamayacagı yayın laıın (ders kıtapldrı tezler) bıı degerı yokrur Bıyolojık büımler alanmda ders kıtapla n ve doktoıa tezleıının bılunsel değerlerı yoktur Cger ıçlerınde bılımspl degerı olan bu bulgu varsa Scıence Cıtatıonal Index'lere gıren hakemlı deıgılerde ayııca yayın lanmalıdu Turkıye'de bdsüıp "Scıence Cıtatıonal Index'1ere gıren bılimspl dergı sa yısı çok dzdır Bu sayının artırılması yayın lanan tum bılını deıgüeıumı aıtasyonel ın dexlere (oıneguı Bıyolojık bılımler ıçın In dex Medıcus'a) gırme kııteıleımı en kısa zarridrıdd yenne getıımelerı gerekmekte dır Bu kııteıleı devamlı olarak basılan hdkemlı deıgüeı ıçuı hıç de zor degıldu 8. Doktora ve doktora sonrası: Batıdd doktoıa ogrencüerı bılımsel gelış melerde çok onemlı 10I oyıidmdktddıılaı Turkıye dekı doktoid sıstemı ogrencıleruı büımsel olarak voıımlı olmalaıma yoııclık bu hedef tdşımdiıidktddıı öurenuı yansı dersanelerde geçmektedır En basıt ornek olaıak batıdd doktora tezlerı ogrencüerrn hakemlı dergılerde yayrnlanmış makalele rınden oluşmakta rken, Tuıkıyede tezde yer alan çalışmanın yayınlanmamış olması şartı koşulmuştuı Ogrencı, doktota tezı ıçuı ydptıgı araştırmaların hemen başmda çok onemlı bu buluş ydpsa büe, tez suıesuım dolrridsmd kddar buluşunu yayınlamadan beklemek zoıundadıı Doktoid tezı l?inusha basümaktadır Içerıgı ne olursa olsun bı lım dunyası taidünddiı bu teze ulaşüamamaktadır Ogrencı ve hocası çok onemlı bu buluş yapıp doktoid te/mde ydyınldsalar bıle, bu buluş hakemlı dergıde yayınlanma dığı ıçın bıluıı dunydsındd dıkkate büe aluımamaktadır Büunsel yaşamdd doktoid sonrası "post doctoral" üa ya da uç yıllık donem ba tıda büıme dırekt olarak en etkuı bıı bıçunde katkıda bulunulan donemı oluştururken Turkıye'de akademık kaııyeı oncesı boyle bu donem ve onunla ılgılı duzenlenıeleı yoktur 9. Öğretim üyeleri: Batıda unıvcı sıte ogıetım uyeleı ırurı büıme dahd fazla zamdtı dyııtıidsı saglanmaktadır Bunun en onemlı nedenı ogıotmı uyejı kddıoldimm gerıış olmasıdıı Ayrıcd, bdtıdd adjunct pro fesor sıstemı ıle ozel scktoıdekı yd dd uıuveısıte dışınddkı enstıtulerdekı bılım adam larmdan egıtımde yaıaıldiulrıidsı rnumkun olrridktddıt Bır başka ço7iım yolu olaıak ıse şu yenı uygulama yapümaktadu Ügıetım uyelermın ıkı aenelık pldnlaı ıle hangı oıan da büım, egıtrm ya da hıznıct yapdcakldiını onceden belırlemelerı saye.sınde bılıme yatkın ogıetım uyeleıuıe büıme konadiıtıe olmdlaıı ıçuı lyı bıı oldnak sağldnrridktddır Ote yanrian büıme yatkm olmdyan ogıetım uyelerı egıtuıı ve hızmet gorevını ustlen mekte boyleoe verımlüık aı tmaktddıı 10. Ödüller: Tuıkıye de bılırn adam larına ve kıınıluşlaıına verüen odullcı yok denecek kddaı azdıı lyı büım ddammın beürlenmesınde ve motıvasyonunda aldıgı oduller çok etkın bıı tol oyndrnaktddır l l . D e n e t l e m e : Batıda bılımm oıga nızasyonunun kuıaUaıı bılımsel yaşamuı uzun soluklu olması ve başaı ılı sonuçldtıaıı projeleıuı yenı pıojeleı kazdiıdıidcdgı temelme dayanmaktddır Bu nedenle bılım sel başaı ı bılımuı firidnsmanuıı sağlayan kuıurrüdr tdrdfınddn etkın olarak denetlen mektedıı Başaıısız bulunan bılını dddinı ıs kaybı, pozısyon kaybı ardştırma gıubunun kuçulmesı gıbı degışık deıeceleıde yaptı luıüarla kdişüdşmaktd(Jıı Boyle olması son ANA SORUNLAR 1. Bilim bilinci: Tuıkıye'de geıçek dnldrndd ullenm gonennne kdtkıda bulu nacak duzeyde bılını vc tukııolojı uıetımıııırı olrridrridsı hdlk sıyaset ve medya tara ftııdan bu t.oıuıı oldiak goıulnıemektedıı üzeüıkle son yuzyılda Batı toplumlaıınm zengınlıgmm ona kayndgının oııjuidl bıünısel buluşldi oldiKfu l'urkıyede tam anla mıyla bılmmemektedıı Coğıuu keşıfleım saııayı devıımmırı askerı ya da kultuıel Tablo 1. Çeşitll ülkelerln biiım ve teknoloji verileri UD Ktşltasmaduşen geHr (rael, 2002, amarlun dolan) Vühsetı takmlotl ırunu tracatı OünyıtopbmnnlçMeyuzdesl (2000/2001) »rajtrmsgeiştlnne ItarcMtalarıui MUll selr IçMe yÛBtosl (2000/2001) Japnya MnvaTopL Umya Itgiun 26DO0 HoMa 28800 ftrMHz 10000 nartatm 18000 Türfdya 7000 37800 28000 zrooo 7.18 28300 17.4 10.8 34.0 5Ü3 4.38 0.11 0Ü8 0.07 2.88 LS8 1.83 2.48 1M 2.02 0.78 0.67 0.83 Yükssh takmto|l Iş poılayonlarıwı Toplam Iş poztsyonlarııa oran 6.J (2000/2001) l w n a petenttarl (mHyonnunıs, 2000/2001) JhnBPha patentterl (nKtyonnuluı, 2000/2001) Toplam bllknsal yayn (mHyon nühıs, 2000/2001) 86V/12 ' 808 144 815 8.3 1G 3 280 828 7.8 138 74 803 11i 270 134 771 7.1 113 72 1171 U 184 84 1086 1.4 4 1 288 3 2 4» 0.8 108