Katalog

SanF ŞekU 2: Amerika Blrlefik Devletlerinin Califor nla Eyaletlndekl San Andreas Fay Zonu parçalannm (Segmentlerlnln) 19882018 yıllan arasında^flddeti 7.0 den büyiik deprem oluf turma olaıılıklan (Heaton ve dlğerleri, 1989dan değiftirilerek alınmiftır). •400 yagıamlar ure t ılebılmesı rnumkundur Kısa vadeli tahminler Bu tuı tahmınlerın amacı, ayrıen hava tahmın ıa porları gıbı bu yuk bıı deprem olmadan bukaç gun veya bırkaç Sddt gıbı bu za man oncesı 1966 Loma Pı Depremı 50 lenebüıı Bu oncu şoklaı bır ufak deprem fırnnası (Earthquake svvarms) olarak da goz lenebılır Bu evrenrn en onernlı ozellığı fay brümasırun oluşacagı alana bır su gırışının geı çeklemesı olduğu ıçm bu evreye su basma M evtebi de denebıur Bırçok buyuk depremden once gorulen yeraltısuyu sevıyesı yukselmesuım sebebı de budur Hatu'lanacak oluısa 17 Agustos depremuıden once de Yalovadakı bırçok yeraltsuyu kuyusunda su sevıyesı yukselımı gozlendıgı depremden sonıa fdrkedılrnıştı Yukarda açüdanan model çerçevesınde kısa vadelı tdhmınler yerkabuğu yukselımlerının yeıaltısuyu sevıyeleı mdeb yuk selımlerın Radon gazı çıkışlannın kayaların elektı ıksel ozellıkleı uıuı hassas aletleı üe olçumu ve deprem fırtmalannın (oncu şoklaı) veya yakından tdküaı çdlışmalarında yoğunlaşmıştu degıldırler Fakat her buyıık deprem olduk tan sonıa deprem oncesı kayıtlara bakıldı gında bır haberci bulunabümektedır Oı ne Çfin 1989 Loma Prıeta depremının hıç habeı veımeden geldıgı duşunulmuş fakat daha sonrakı çalışmalaıda depremden once ya kırı âlanldrdakı bırçok sıcak su kaynağmda su sevıyesı değısıklıgı oldugu ve Loma Prıeta ya yakrn bırçok gozlem yeıınde aletleı uı kayalatın elektrıksel ozellıklerındekı değışı mı gosteıdığı gozlemnıştu Ulkemızde de 17 AÇfustos depremı oncesı yeraltısuyu sevı yelermdekı yukselunm bır deprem haberci sı olduğu deprem olduktan sonıa diüdşılabümıştır Yukaııdd bahsedüen kaya mekanığı afifirlıklı verüerın toplanması ve yoıumlaıı ması yanmda anormal hayvan hareketlen ve bu"çok buyuk depremden once gorulerı ışık toplannın nedenı ve deprem tahmını ko nusundakı onemlerı uzerındekı büımsel ça lışmalaı devam etrnektedır Butun bunlaıdan oğrenıiecek çok şey vardır dialıgında (en az S00 sene) ven toplanabıl mesı üe mumkuııdur Bu ven tabanını oluşturabümek bıı haylı zordur Çunku depıemle ruı aletsel olarak olçumu oldukça yenıdır Rıchter şıddet (nidgnıtud) olçurn skalası 1935 yüında bulunmuş bır methotdur ve depremlerı saglıklı olarak olçen sısmogramlar ancak Ikmcı Dunya Savaşmdan sonra gelıştınlmıştır Fakat, aktıf fay zonlan U7erınde yaımaJar kazaıak paleosısmolojık metodlar üe o faylar uzenndekı buyuk depremlere aıl verüer toplamak mumkundur Bu kazüar sı lasmda depıerru ışaret eden çokeller Karbon 14 veya Ammo asıd çurumesı methodlan ıle yaşlandırılmakta ve aktıf fay parçaları (segments) uzeımdekı buyuk depremlenn tekrarlanma peryodlan bulunmaktadır Uzun vadelı tahmınlerın başka bır za yıf noktası da depremleı uı peı yodık oldugunun tam olarak ıspatlanamamış olmasıdır Orneğuı, Calıfoı rııa dakı San Andreas Fayı nın Parkfıeld parçası (Şekıl 3) uzeımde sou yuzyıJ ıçınde her 22 senede duzenlı olarak deprem olmuştur Bu gerçek ve 19821985 senelerı arasmda yapüon bılımsel çalışma ve olçumleıe dayanarak Amerıkan Jeolojı Daıresı (USGS), 1986 senesı Şubat ayı ıçerısınde bu parça uzerındo bır deprem tahmm etmıştır Bu beklenen deprem olmamıştır Fakat, bu tdhmm edılen depıem ıle boşalması beklenen encrjı 1989 yüı Ekım ayında Loma Prıeta depremıne yol açmıştır Bır ba kınid 3 yıl 8 ay qeç de olsa tahmuı edüen deprem vuku bulmuştur depıemm şıddetı ve yeı ıru büdırerek bu bolgede yaşayanlaıı uyaıabümektu Bu konu da Amerika Bırleşık Devletlerı Japonya Çın ve Rusya gıbı depıem nskı buyuk olan ulke lerde cıddı büımsel çalışmalaı yapıimakta dır Bu çalışmaların en buyuk amacı depre mın habeıcısı olabüecek doga olaylaıuu yakından i7İeyerek toplanarak verüere daya naıak yakm bıı zaınanda olabüerek depremı haber verebümek getehıse bu alandakı bınaları boşaltarak ran kaybını onleyebü mektıı Kısa vadelı tcüımınleıın esası kayalaım kırümadan once geçırdıklerı onemlı degı şıklıklerı goz onune alan Genısleme Dıfuz yon modelıdır (Dtfatancy Dıffusıon model) Kaya mekanığı laboratuvarlarındakı deney lere dayanan bu modele gore depremden once kayalarda meydana gelen deçjLşıklıkleı O7etlenmıştır Bu dıyagram ılk deta 19 Ib yı luıda Frank Press taidfınddn ydymldnan bu dıyagram kaya mekanığıne dayalı deprem tdlımuüerının esasını teşkıl eder Bu dıyagramda 1 evıeolaıakgosteıuen süesbuıkımı surecı bırkaç ay bırkaç sene veya bırkaç yuzyü suıebüıı Bu surecm son safhalarında faym kınlacağı alan cıvaı ındakı kayalaıda bu genışleme (Dılatıon) başlar Bu genışleme fayın etıaunddkı kaydlarda bazı fızıksel deÇpşıklüdeıe sebep oluı Bu degışıklıkleı fay et rafında yerkabuğu yukselırrüerı olması sıs ınık ddlgdldiuı luzldiırun dzalması, radon gdzı çılaş mü<rtaımda aıtış fayın kııüacagı dldiı cıvarındakı kayaların elektrık ozdırencının azalmaya başlaması ve ufak depremleıde azalma olarak ozetlenpbüıı Bu evıeden soma stıes bırıkmesı devam ederse kaya rnodeldekı uçuncu evıeye gııeı Gerçek haberci hangisi? ABD nın depıem bakıırundan ulkemız üe aynı kaderı paylaşan Calıfornıa eyaletm de yukaı ıda adı geçen olçumleı uı lıepsı San Andreas fayınm yakında lanlması muhtemel paıçalaruıda yapümaktddır Fakat, yıne de hemen hemen hıçbu deprem kısa vadelı olarak bırkaç gun veya bırkaç saat onceden tahmın edüemıyor Çunku, hangı verınm ne zaman onemlı olduğunu ve depremın gerçek habercısı olduğunu şu anda soylemek mumkun degüdır Ornegm yeraltısuyu sevıyesı yukselmelerı radon gazı çüaşı artışları başka ne denler üe de olabüıı Ufak depremler her zaman bır buyuk depremın oncul şokları Belki 20 yıl içinde Sonuç olarak depremler kesınlıkle gelıyorum dıye bıze bazı suıyaller gondetıyorlar Fakat doga bılımlennde şu anda gel dığuTiız noktada bu smyallerı de^erlendıre rek doÇfiu depıem talımuu yapılabümesı ne ABD'de ne de ulkemızde mumkun degüdu Sanıyorum onumuzdekı 10 veya 20 sene gı bı yakın sayüabüecek bu zdmanda dogru deprem tahmınlerı yapüabüecektır Ben ABDdekı derslerımde deprem tahnunı konusunu hep aşagıddkı şeküde bı tıruım Bundan 100 sene once Atlantık kıyı sındakı buyuk kasugalarda bırçok ınsan olu yor ve bırçok gemı batıyoıken buguıı bu kasırgalardan hemen hemen hıç ınsan olmu yor Çunku kasııgaların rıereyı vuracagı on ceden bılmıyoı ve oralaı ı boşaltüjyoı Maddı hasar onlenemese de ınsan hayatı kaybı en aza uıdrrılmış oluyoı Bundan 20 veya 30 sene soma aynı şey depıerrüet ıçuı de mumkun olabüecek tu Ne zaman ve neıede buyuk bu depterrı olacağı daha onreden teknolojık olçumleı yardımı üe bümecek oraları boşaltüacak ın san kaybı en aza uıdıı üebüecektıı Umanm ulkemız gelecek 10 üa 20 se nede olacak teknolojık ve büunsel gelışme lerı yakından takıp eder ve yenüıklen he men uygulayarak gelecekte olması kaçınıl maz olan buyuk tstanbul ve buyuk Buısa depremlerını daha onceden tahmm edeıek can kaybuıı en az sevıyeye ındırebüırız (*)Prof Dr Oklahoma State Unıvcr sılesıjeolop Bohımu Başkanı Süüvvateı Okldhoına ABD e posta ıcemen@okstate edu Değınüen Kaynaklaı Ambraseys N ve Jackson A ], 2000 Seıs mıcıty of the Sea of Marmdrd (Turkey) sınce 1500 Geophysıcaljomnal Intprnrftıonal r 11 s Fl F6 1 Hedton T H Anderson D L Arabasz W ] Buland R Fllsvvnrlh W I, Hditzull S H I^y T ve Spudıch P 1989 Natıonal Seısmıc Scıence Systpm Plan Urated States Geologuvıl Sıııvey Cııculdi Sayı 1031 I.e Pıchon X 'l'dyındz I ve Şerıgoı C 1999 The Marmara Fault and the future Earthquake Proceedıngs Intcnidtıondl Corıfeıence on the Izmıl Earthqualce 17August 199 p 4154 Pıess F 1975 Fdrthqudke Pıedıctıon Scıenüüc Amencan c 232 s 1423 1 evr» 2 »vm 3«vr» Muzyonu İ Yeterli veri tabanı var Ulkemızde Kuzey Anadolu fay zonu uzeımde 17 Ağustos depremınden once ve sonra uzun vadelı depıem tahmını konusun da dd bırçok guzel çalışma yapüdı Ulkemız 3000 seneye vdian kayıt ıle bu çahşmalar ıçın çok yeteı lı ve: ı tabanına sahıptrr Bu çalışmalar genel olarak Kuzey Anadolu fay zo nu pdigdldiuıdan bırının aynı y4rden kırılmasının tekrarlanma peırodunim 200 üe 250 sene olducjunu gostermektefflir Dunyadd uzeıuıde en çokŞjeoîojik v£ Jeofizık çahşmalar yapüan fay Amenka'nın Calıfoınid eyaletmdekı San Andrfas fay 70nudur Bu fayın paıçalaımın uzeimde 1988 üe 2018 yılları arasmda buyuk bır deprem olasüığınm ııe kadar olduğunu gosteren bır dıyagıam USGS tarafmddiı 1989 yümdd yayınlanmıştır Bu dıyagramın yayınından bır sene kddaı sonra uzeruıde deprem olma olasılıgı %40 kadaı olan Loma Prıita parça sı kırüarak / 1 magnıtudlu deprem uretmış tır Kuzey Anadolu fay zonu uzeıınde son senelerde yapüan çahşmalar üe bu turden dı Ywkabu0u yUkMİmi Hangi olaylar izleniyor? Iştc, bu evrede ülan olaylar depıemle rın tahmını bakımından çok onemlıdır Çun ku genelde bu evre sonunda fay uzeruıde deıınlıktö bîf'lârüma olur ve ortaya çıkan elastık deformasyon ejıerjısı ^filastır straın Y) deprem dalgalaıına sebep olur Bu evredekı olaylaı şoyle O7etlenebüır 1) Sısmık ddlgalarm hızlarmda artış 2) Kcüaoâk fay paö?fi£ı etraundaki yeıkabuŞu yukselmesı durur Daha fazla yukselme olma/ 3) Rddon gazı çuoşı devam edeı Fdkat mıktar nlarak belıılı bır artış olmaz 4) Kdyalaıın elektıık azdııencı azalmaya devam jşoteı ac T 5) f aym kırüacaÇn alan cıvarında ufak (ıridgıııtudu 2 5 veya dalıa az) depremlenn mıktannda bır artma yanı oncu şoklar goz Radon gazı {riofi Sekll 3: Olasılı deprem mekanlzmasını açıklayan CenlflemeDlfuzyon (DllatencyDfffuiîon) modell (Presı, 1975 den değlf tlrllerek ahnmifstır). Buradakl eğrller haberci olaylar Ile alakalı değlflmlerl gösterlr. Açıklama Içln metlne bakınız. 863/7