Katalog

BîLİM ÎEKNİK llk yıldızlar ne zaman doğdul İlk patlamadan kısa bir süre sonra oluşan bir bebek galaksi astronomlan hayrete düşürdü. İlk yıldızlar sanılandan çok daha önceleh doğmuş olabilir. Uzayda son guneşler, ancak yüz bilyon yıl sonra sönmeye başlayacak olçumler tozun kimyasal bileşimi hakkında bilgi vermese de araştırmacılar ağır metallerden oluşması gerektiğini tahmin ediyor lar. Fakat tam da bu tahmin astrofizikçilerin kafasını karıştırıyor. Çunku uzay, başlangıçta tamamen tozsuzdu İlk patlamadan sonra oluşan elementler hidrojen, helyum ve lityumdu yani yıldızların yakıtı B uyukayı takımyıldızındaki kırmızı parıltı çıplak gozle gorulmuyor Çunku uzun yolculuğu sırasında iyice zayıflamış Fotonlar dunyaya ulaşana dek 13 milyar yılı geride bırakmışlar Sonuk ışığın sinyalleri ilk kez Nevv Mexico'daki bir tepe uzerinde kurulu otomatik teleskopla kaydedildi Robot gozlemcilerinin filtre programları alarm çalınca astronomlar tayf çizgileri sayesinde ne tur bir kozmik fosille karşı karşıya olduklarını gorduler. "Işık, ilk patlamadan kısa bir sure sonra oluşan bir galaksiye ait" diyor MaxPlanck Radyoastronomi Enstitusu'nden Frank Bertoldi. Daha onceleri uzayın geçmişine hiç bu kadar yaklaşmamıştık." Teori ne diyor? Teoriye gore yıldızların fuzyon odalarında çok daha sonralan hafif gazlardan, ağır elementler doğmuştu: Helyum karbon olarak erimlş, karbon ise oksijene donuş Gözler bebek yıldızlarda Araştırmacılar geçtiğimiz ilkbahardan beri uzaktaki bebek galaksileri yakından incelemeye başladılar. Ozellikle de radyoteleskoplardan elde edilen olçumler çok ilginç. Optik teleskoplar yıldızların ışığını yakalarken, dev parabol antenleri uzaydaki karanlık ve soğuk bolgelerden yansıyan zayıf radyo dalgalarını kaydederler. Astronomlar ozeltikle de Pico Veleta'daki (guney Ispanya) 30 metrelik radyoteleskopu eski galaksiye doğru yonlendirince onemli sonuçlara ulaştılar. Teleskopun algılamış olduğu surpriz sinyaller, yoğun miktarda gaz ve toza işaret ediyor Ayrıca birkaç bin ışık yılı uzaklıktaki bir bolgede de molekul bulutları onemli olçude ısınmakta. Bu kadar buyuk bir bolgenin ısınması ise ancak bir yıldızın doğumuyla açıklanabilir diye açıklıyor Bertoldi. ilk patlamadan sadece 800 milyon yıl sonra, yani uzayın oluşumu sırasında çok sayıda yıldız doğmaya başlamıştır. Bilim adamların hesaplarına gore genç yıldızlar adasında beş saatte bir yeni bir yıldız doğuyordu yani bir gunde, şimdi samanyolumuzda bir yılda gelişen yıldızdan daha fazla Bilim adamlarını şaşırtan ise bebek galaksinin içinde yoğun miktarda tozun savrulması. Halihazırdaki uremesi için bir onceki bir yıldız neslinin bulunmuş olması gerekiyor. Fakat bunların doğuşları ve sonuşleri olsa olsa birkaç milyon yıl kadar surmuş olabilir muş vb devam etmişti. Ve omrunu tuketen her yıldızın patlaması sırasında uzaya savrulan atomlar yıldız ve gezegen oluşumunda değerlendirilmişti. Dunyada tekhucreliler, dinozor veya şebeklerin oluşabilmesi için de uç kuşak yıldızın olmesi gerekiyordu. Yaşayan organizmadaki her ağır atomun kaynağı bir yıldızdır çunku, hatta insan dahi yıldız kırıntısından oluşur. Ne var ki gokbilimciler şimdiye dek ağır elementlerin milyarlarca yıl içinde geliştiğini sanıyorlardı "Olçmuş olduğumuz olağanustu miktarda toz, klasik tahminlere gore ilk patlamadan bu kadar kısa bir sure sonra hiç varolmaması gerekirdi" şeklinde değerlendiriyor bu çelişkiyi Bertoldi. Bunun tek çıkış yolu şu olabilir bebek galaksinin erken doneminde saptanan galaksiler ilk değildi. Tozların deniyor. Sonuçta ilk yıldızlar milyarlarca yıllık omru olan guneşlerden farklıydılar. llk guneşler gunumuzdekilerden daha heybetli ve buyuktuler. Yeni bir bilgisayar modeline gore bu dev yıldızlardan her biri Guneşten en az yuz misli daha ağırdı Ve muazzam ışın gucu nedeniyle çevrelerinde yeni yıldızların oluşmasım engelledikleri için tek başlarına hukmediyorlardı. inanılmaz patlamalar Bununla birlikte pek sağlam değillerdi, sadece on milyon yıl sonra kendi kutle çekiminin basıncıyla içe çokuyorlardı "Gunumuz yıldız oluşum oranıyla karşılaştıracak olursak o donemlerde inanılmaz bir patlama yaşanıyordu. Her şey çok hızlı gelişiyordu" diyor Alman astronom Jakob Staude. Guneşler daha son ralan asla başlangıçta olduğu kadar hızlı gelişmediler. Fakat ilk yıldız doğumlarım takip eden milyarlarca yıl sonra da yıldız doğum oranı oldukça yuksekti ve uzayın gozlemlenen kısmında, son olarak yapılan hesaplara gore tum dunya plajlarındaki kum taneciklerinden daha fazla yıldızın (yaklaşık 70 trilyar) bulunması da ancak bu şekilde açıklanabilir Fakat oyle goruluyor ki kozmostaki doğum oranı git gide duşmekte. iskoç astronomlarının kısa sure once saptadıkları gibi uzun zamandan bu yana sonenlerin yerini alacak kadar yeni yıldız doğmuyor Araştırmacılar bu sonucu 37 752 galaksideki yıldız oluşum oranını inceleyerek buldular. "incelemiş olduğumuz genç yıldızların sayısı yaklaşık altı milyar yıldan bu yana onemli olçude azalmakta" diyor Edinburgh Universitesi'nden Alan Heavens "Yıldız doğumları devri kapanıyor gibi." Tabii Heavens astronomik rakamlarla konuşuyor Sonuçta uzayda son guneşler, ancak yuz bilyon yıl sonra sonmeye başlayacak. 863/16