Katalog

Kişilik özellikleriniz nereden geliyor? Nasıt bir insansınız? Uysal mı yoksa dikbaşlı mı? Cirişken mi yoksa çekingen mi? Dağınık mı düzenli mi? Büyük bir olasılıkla bu kriterler çerçevesinde nasıl bir insan olduğunuzu kendi kendinize değerlendirebilirsiniz. Kaldı ki bütün bu kriterler, dış görünümüzden daha iyi bir gösterge oluşturur. Kişilik özelliklerinin nereden kaynaklandığını araştıran bilim adamları son yıllarda biyolojik etmenler üzerinde duruyor. Yetişkinlerin kişilik ölçümlerindeki farklılığın yarısı kaBütün suç ebeveynlerde lıtsal gibi görünüyor.. Ancak bazı çalışmalar O zamana kadaı çalışnıalaı ın çogu, ise kişilik farklılıklannın yüzde 80'inin kalıtsal kaıdeşler dikddaşlar, yeüştırme şekb veya travmatık olaylar gıbı çevresel etmenler olabileceğini gösteriyor. uzeımde yogunlaşıyordu Asluıda çevıeıun ıu uınut edıyor Bıyologlann bu konudakı ıyımserlıgınm rıedem şu Psıkologlar son beş yıldır psıkolojık testlerden elde ettıkleıı hşüık modellermın hangısının dogrulan da ha ıyı yansıttıgı konusundakı tartışmalara son vetdıler Pek çogu artık farklı olçekleım temelde ayru şeylerı olçtuğunu kabul edıyor de bir etkısı olduğu yonunde bulgular da mevnıt ozellıkle 30 yaşından oncekı do nemle ügüı Ve pek çok ınsan olgurüaştü<ça bıraz daha uyunüu hale geliyor Bu arada kışüıgın kalıtsallıkla geçmeyen kısnııru neyın şekıllendırdıgı konusunda çeşıtlı goruşleı oıtaya atüsa da hıçbırı bılım sel araştırmalarla desteklemnedı Kesm olan, kışüıguııızm şekıllenmesınde en bu yuk rolu eboveynlenmız taşıdü<lan genlerın oynuyor olması, çonıkken bızı nasü yetıştıı dıklen veya davranış şekülerı bu bağlamda genler kadar onemlı degü Araşturridlar yalnızca kışılık ozellıkle rının kalıtsal olduğunu gostermıyor aynı za manda genlen aramaya nereden bdşlamamız gerektıgı konusunda da yol gosteı ıyoı Fızıksel ternellere ınme gırışımlerı 198O'lı yıllarda basladı O tdrıhlerde kışılık araştırmacıldn kahtsal ozellıklen ortaya çı kartmak ıçm ıkızlerı ıncelemeye başladı Araştırmalann sorıucurıde elde ettıkle n bulguldrd gore kışılık ozellıklen şaşkuılık uyandıracak kaddr kalıtsaldı "Yetışkınlerm kışılık olçumlerındekı faıkldıguı yaıısı kalıt sa' gıbı gorunuyordu" dıye konuşan Cos ta'nm NM'tekı meslektaşı Robert McCrae, "Bazı çalışmalar ıse kışılık faıklıüklaıırun yuzde 80'uım kaütsdl olabılecegını gosten yor Başka bir deyısle kışılığuıızın buyuk bıt lasmı, ebeveynler tarafindan bekılemyor" dıyoı S m sız yapan nedır? Yuzyülardu ın san kujiİKjının kokeıu ve bu kadar degışık kışılıgın nasıl oıtaya çıktıgı konusu sarıatçı felsefecı ve bıluıı adanılaıının ügısuıı çekıyor lnsan dogası denılen tek bir kavram çerçesınde bu sorısuz ve kdlıcı çeşıtlıhk nasıl bırleştırümış' Bunldi dkddenuk bu soru olrnanın otesmde bir atılanı taşıyoı Kışılık yaşam başaıuuzı ydlnızca etküemez aynı zamanda belırler dıyc konuşan Aınt'i ıkan Sağlık Eııs tıtusu'nden (NHI) kışılık konusunda aıaştıı macı Paul Costa, Meslekı yaşamıni7in mutlulugunuzun ılışküeımızuı ve saghgınızm bu kadat az bılmen bir kavrama dayan dırüması çok ılgınç Pekı nedır bu kışılık0' dıye soruyor Ancak kışılıgın nereden geldıgı ve ın sanlann ıııçın farklı oldugu soruldrı so? ko nusu oldugunda elde edılcıı bügüeı 2 Yuz yü'da yaşamış Yunanlı duşunur Galen'm kışı lık konusundakı goruşlennm otesme geçmeyı başaramadı Galen'e goıe kışılık vu cuttakı dort salgının dengesızlıgınden kay naklanır Bunlar sıyah safıa (meldb klıole) saıı safra (khole) kan (sanguıs) ve balganı dıı (plılegnı) Melankolık (nıelancholır) sı nırlı ofkelı (cholenc) neşelı/eneıjık (saııguıne) ve sogukkanlı (phlegmatıc) gıbı kışılık bcluten kavıanüdi bu Yurıanca sozcukler den turetılmıştır "Meşhur Beşli" modeli Bıyologlaid goıe, en yararlı psıkolojık rnodel 'Meşhur Beşlı" olarak bdınen modeldıı Bu modelde msdiı kışılığı 5 boyuta ay ııiıı Bunlar sırasıyla • çevıeyle ıletışım kurabüme, • noroüsızm (duygusal açıdan dengesız olnid halı), • uyum beceı ısı, durustluk/guvenılır lık ve • yerulıklere açık olma halıdır (Bknz Meşhur Beşlı) Bu etmenler bırbmndeıı bagımsızdır Dolayısıyla kuramsal olarak bunlann altında yatan bıyolojı 5 faıklı paket altındd ıncelenebılmeüdır Bu arada ınsanlarm kendı kendı leıuu degerlendııdıklerı zaman verdıklen derecelerle onları ıyı tanıyan kışılerın verdıklen dereceler arasın da uyum oldugu da goruluyor Biyolojik etmenler aranıyor Kışılık konusımdakı çalışnıalaı çok aa yıda çevıesel etınen ve degışık genlerın bıı bırıyle etkıleşımı uzerınde oddklaınıken molekuleı bıyologlar ve sınır bılımcıleı gı deıek kışılık ozellıkleıının aliında gerçek bı yolojık farklılıkların bulunduguna uidiuyor 'Kışılık araştırmalan genel olarak psı kolojıden bıyolojıye kayıyoı' dıye konuşan Teksas Unıveısıtesı'nden kışılık aıaştumdcısı Sam Gosling sızı sız yapanm ne oldugu sorusuna bıyologkuın bu yaıut buldbüecegı Kişilik genleri 1996 yüından bu ydna kışılığı şekıllen dıren genlerın teker tekeı tespıt edılmesı surecınde onemlı gelışmeler * Ilk olarak 1996 yüında Almanya'da VVurzburg Unıversıtesı'nden Klaus Peter Lesclı norotısızm üe (duygusal dengesızlık) ügüı bir gen mutasyonunu tespıt ettıgmı du yurdu lıesch genı olaıak büınen bu gen, 5HTT denılen bir proteının çalışmasından so nımlu 5 HTT'nın ışlevı, serotoruru duyguduıumunu duzenleyen lamyasal maddebeynın sınapslaımddn dışan pompalayıp sı nır hucrelerıne gen veımek Bu "gen alım" olgusunun amacı serotonın sınyallerının kuvveünı ve suresıru duzerüeyerek sınırsel üetıye 'ınce ayar" çekmek Lesch'uı ekıbının geıçekleştırdıgı bu çalışmanın sonunda, ka lıtsal olarak nesüden nesüe geçen serotonın taşıyıcı gerunın kışılık uzerınde kuçuk ancak onemlı bu etbsı oldugu anlaşüdı * Israülı bır gıup büun addiru çevreyle üeüşım kurnid ozellıgıyle ügüı genı tespıt et tığıru açıkladı Kudus'tekı Herzog Memonal Hastanesı'nden Richard Ebstein ve ekıbııun buldugu gen dopamın reseptoıu DRD4'u taşıyor Bu:ı "uzuıı" dıgerı 'kısa' ol mak uzere üa şekılde bulunan geıuıı, uzun kopyasına salup olan kışüerın yenüıge daha açü< oldugu sonucuıu Vdrüdı * Ebstem'uı elabı DRD4'den sonra, uyumlu ouna ve "yurnuşak başlüık" gÜDi kışı uk ozellıgının serotonın reseptor geru 2C üe ügısı olduğunu ortaya çıkarrtı * Japonya'da ve Macdiıstan'dakı araş tırmacüar çevreyle üıskı kurma ozelkğı üe ü güı D4 denüen dopamın reseptor genını bul 100 yıllık soru Yaklaşık son 100 yıldan bu yana pbiko loglaı bu soıuyu yarııtkrnaya çalışıyoı Bu amaçla kışüıgı en mce ayıuıtüaıırid kadar olçmek ıçm çok sayıda sıstemler gelışu ıldı Tıpık olaıak neleı duşıırıdugunımı, neler yaptıgınızı ve neler hısscttıgmızı taıuııılamak ve olçmek ıçm ayrmtdı sorular ıçerenpsıko lojık testler gelışüıdüeı Ortak değerler Sonuçta bu boyut lar yardımıyla gerçek ve tutarlı olçumler yapıldıgına manmak ıçın bılım adamlarının elınde guve nılır nedenler var Dahası testler kultur ve dıl far kı gozetmeksızm benzer sonuçlar venyor Bu da soz konusu değerlerın ınsaıun çok temel bir ozetlığı üe ügüı oldugu nun bir gostergesı Pekı bu nedır 9 Kışılık olçen testlenn olçtuğu şey gerçek ıse, bunun fi zıksel bir temelı olrridsı gerekır Kısaca bunlar Galen'ın salgılaruıın modern versıyonu olarak değerlendırılebılır 865/6