Katalog

Ekonomik krizlerden ekonomistler mi sorumlu? 1. Son yaşdnan Kasım 2000 ve Şubat 2001 tarıhlı kıız lerden sonra Turtaye ozelınde yaygın ve belkı de haklı bır kanıya donuşen ekonomik krızlerle ekonomistler arasında bır ozdeşlık kuruldu Bu ozdeşlık ıster kaba bır onyaıqıya ıster nesnel bır mantığa dayansın rastlantısal ve onemsız bır onerrhe' kabul edılmedığıne gore artık şu sorulann sorulmasınm zarnanı geldı Ekonomik krı/ ekonomistler' ozdeşlığı geı çekte ekonomıstın kendısı dışında kendısıne rağmen mı kurulmuştur' • Ekonomik krızlerı qerçekte yaratan sıyasetçüer ol masına karşın arka planda her zaman bu ekonomıst grubu mu var 9 • Ekonomistler her çıkan ekonomik krızm sorumlusu olaıak gorulmekten dolayı bır rahatsızlık duyuyorlar mP • Fkonomıstler daha doğrusu hangı ekonomistler bu sorumluluğu ve ne kadar paylaşıyorlar1 makro duzeyde planlama yapan kışıdır Ekonomıst ekono mıst olmak dışında sıyasetçı şırket sahıbı burokrat ve benze ııbıı kımlığe de sahıp olabılır Ancakburada anakımlık ekonomıst'lıktır zıra sıyasetçı ya dd burokrat olmak ıçın ayııca bıı eğıtımden geçılmemektedır Ama her sıyasetçı ekonomı ko nusabüıyor, bır ışadamı konumu geregı bır parça ekonomıden anlıyor dıye ve gerıye kalan ekonomı formasyonuna sa hıp olmadıkları halde ekonomının nabzını tuttuğunu ıddıa edenleı ın hıçbırı ne ekonomıst"tır ne de olmak zorundadır 6. Bır ulkenın kalkınma (refah) duzeyı ıle doğrudan bağlantılı olarak ekonomıstın ışlevı ve sorumluluğu ortaya çı kaı Kalkınma sorunu olan ulkelerde ya da toplumlarda ekonomıstlerın ışlevlerı ve sorumlulukları boyle bu sorunu olma yanlannkıne gore daha azdır Genel olarak refah duzeyı yuksek toplumdan duşuk olanına doğru gıdıldıkçe ekonomıstle re duşen gorevlerın ağırlaşarak drttığı goruluı Bu bağlamda gorevlerınm ıçerığı artan ekonomıstlerın toplumdakı saygınlığı da artar ancak refah duzeyınde bır artışın sağlanmaması uzerıne ıse azalır Ilgınçtır kı ıstıkrar oıtamında varkğı da yok lugu da pek farkedılmeyen ya da farketmeyen ekonomıstler ulke bır ekonomik kıız oıtamına gııeı gıımez toplumdakı gu nah keçısı olmaya başlarlaı 7. Bunun bır çok nederu olabılır Birinci neden uzmanlık alanıyla ılgılı olmasıdır Sağlık hekımlerın eğıtım oğretmenlerın savunma askeılerın ekonomı de ekono mıstlerın ışıdır Sağlık ışlerı oğretmenlerden ulusal savunma konulan hekımlerden sorulamayacagına gore ekonomik sorunlar ve ço zumlerın ılk elden muhatabı doğal olarak ekonomıstler olacaktır laılaıın nasü bıı paradıgma (pıyasa mı planlama mı) çeıçeve sınde verüeceğı noktasında ne tek başınadır ve ne de son otorıtedır Ekonomıstlerın yaptığı yonetımde soz sahıbı olan ve sorumluluğu ustlenen sıyasılere onlaım sıyasal tercıhleııne uygun danışmanlık hızmetını vermekten ıbarettır tkincisi; kaynaklann yonetım surecınde ortaya çıkan hata ve eksıklıklerde ekonomıstlerın doğrudan payı olamaz Ayrıca sıyasüer yonetım kademesınde ve en son karar verıcı olnıa noktasında bulunmamn ustunluğuyle ekonomıstlerın her polıtıka onerısmı eleştııel ya da sorgulama suzgecınden geçırmekle de yukumludurler Çunku arkalannda vaatlerı ya da taahhutlerı ıle elde ettıklerı halkın oyları var Ancak sıyası lerın eleştırel aklı harekete geçırebılmelerı ıçın gereklı bılgı donanımma ve bererıye sahıp olmaları qerekır Bu nıtelıkte sıyasılerı ıktıdara taşıma konumunda olan seçmenlere ve med yaya buyuk ış duşmektedır Üçüncüstt: Ekonomıst danışmanlan onerılerıne dayandırdıkları polıtıkalar başanlı sonuçlar veıdığınde sıyasüer başarının salııbı olarak ekonomısüen değü bızatıhı kendılerı nı ılan ederler ve bundan dolayı da yuksek bır oy patlaması beklerler Bu mantık tutarh ıse beklenen olası bır başarısız lıkta da "fatura 'nın ekonomıstlerden once sıyasüere kesılmesı dır Dördüncüsü: Krızde ekonomıstın payının ne olduğu araştırüırken krızm nıtelığını bümek gerekır Bır ekonomık krız ekonomıstın bügı ya da tahmın altyapısmdan değü de kurulu ekonomik sıstemın zaaflanndan ya da sıyasal yonetı mın çarklarının doğru donmemesınden kaynaklanabılır Yanı krızm arka planma bakılmalıdır Beşincisi; ekonomıstlerın yetkılen belırlı olup etkı ala nı ıse sıyasüerın etkı alanı üe ters oıantüı olduğundan daha dardır Doğaldır kı bır ekonomıst aynı zamanda erk sahıbı sıyasetçı de olabüır Karıyerını sıyasetçüıkle suslemış bıı eko nomıst elbette ekonomik t,oruıüaıın neden oıtaya çıktıgı ve de çozulemedığı dolayısıyla ulkerun krız konjonkturune gırmemesı ıçın hangı polıtıkalaı ın uygulanması gerektığı noktasında sorgulanmdyd açıktır 9. Turkıye'de son yaşanan krızlerm de gosterdığı gıbı krızleı ekonomıde bır boşluk yaıatüıp zamanmda ve yeterm r e doldurulmamdsınddn doğnıaktadıı Çozum nedır' Turkı ye de egemen olan bır kısım ekonomıst e gore bu sorunun kesın yarutı pıyasa(cı) sıstem(ın)de saklıdır Anrak dıkkat edı lırse devlete ekonomı yonetımı ıçm deıegulasyon ve ozelleş tırme bıçımınde pıyasa/cı mantık dayatıldıkça 1MF yasdldrma bdğımlılık artıyor kemet sücma polıtıkalarma şerbetlı olan halk yenı krızlerm pdtlayacağından korkuyoı Turtaye de eko nomıstler neden sureklı Bır krız daha olarak mı ? soruldrıyla karşı karşıya kalsm'' Gerçekte bu soıu butun piyasacı ekono mıstlere sorulmalıdır Iıian Kalaycı lnonu U 1İBF Iktısat Bolumu Oğretım Uyesı <ıkalaycı@ıno nu edu tr> Sorumlu: Ekonomistler mi? 2. Hıçbır ekonomik sorun orneğın ışsızlık enflasyon gelır boluşumundekı dengesızlık odemeler büançosu açıkla n v b tek başına ekonomistler yuzunden çıkmaz Bugıbı ekonomik sorunlar bellı bır sureçte sergılenen bır takım hatalar\d eksıklıklerın sonucudur Ekonomik sorunların oluşumunda uretıcı dağıtıcı tuketıcı tamlı ğındekı butun ekonomik karar bırımlerının (yanı hane halklan ışletmeler ve devletın) belırlı bır rolu vardır Ekonomıst de bır bırey olarak herhangı bır karar bı rımıdır dolayısıyk sorunların ortaya çıkmasında dığerlerınden daha fazla değıl olsa olsa dığerlerı kadar sorumlu olabılır Türkiye de ekonomistler neden sürekli "Bir kriz daha olacak mı?" sorularıyla karşı karşıya kalsın? Cerçekte bu soru bütün piyasacı ekonomistlere sorulmalıdır. 3 . I1 konomık sorunlar dahası ekonomik krızleı ortaya çıktığı ulkenın genel yapioindan kaynaklanabıleceğı qıbı ulkenın doğal kaynakları elverışlı olduğu halde ulkenın geç mıştekı ve şımdıkı yonetım bıçımmden yonetıcılerın davra m^laı ından ve dış dunya ıle kurulan çarpık ıhşkalerdpn de kay naklanabılır Bubağlamdada doğrudan ve tek başına ekono mıstler soıumlu tutulamaz Ekonomik sorunların çozurnu ılk bakışta salt ekonomı yoneumının ışı gıbı gozukebıhr anrak bu genel kamu yonetımının bır parçasıdır 4 . Ekonomik krızlerın kokemnde her zaman paradok sal olarak ekonomik nedenleı yatmamaktadır Ornegın "3Y" bıçımmde formule edılebılecek ve hatta' şeytan uçgenı dıye bctımlenebılecek "yoksullaçmayolsuzlukyozlaşma"yd dayanan kıız yumagının oluşumu ve etkınlık kazanması aslın da o ulkenın bır qenel sıstem sorunudur Genel sıstemın de uç ayagı vardır Ekonomik sıstem hukuk sıstemı ve sıyasal sıstem Dış dunyadan gelen etkılere oldukça açık olan bu alt sıstemler arasında kamu yararına guçlu bır eşgudum ve tutar lılık yoksa toplumu huzursuz edecek ya da devlet yonetımın de çarkları durduracak çok sayıda ve çeşıth sorunlar çıkacak tır Genel sıstem ıçersınde paranın dolaşım akımıyla ügüı ol duğu ıçın 'dommant olanı okonomık sıstemdır Ulkemızde ekonomik sıstemın teoı ık dayondgı Neo klasık ıktısat VP onun uygulamadakı adı kapıtalızm olduğuna goıe bu durumda heı oluınsuz suıpııze hazıı olmak gprekır Sozkonusu sıstem bu '3T ıle beslendıgınde ve hatta bu 3T yı besledıgınde enflas yon uretımsızlık bozuk gelır dağüımı ışsızlık aşırı ısraf ka çdkçılık, rantçıhk ve hatta her turlu demokrası karşıtı uygulamalar bır bır somutlaŞacak ve yaşam çekümez hale gelecek tır Dunyanın uçte ıkısmden fazlası ıçın bu tablonun geçerlı ol duğu soylenebılıı Pekı ekonomıstler bu tablonun neıesınde 9 Ikincisi belkı de asıl neden ekonomıstlerın Ekonomı bız denüorulur demeleııdır Evet ekonomı ekonomıstlerden sorulur ve de sorulrnalıdır Et onomı yeterınce ekonomıstlerden elbette yetkın (soıumluluğunu bılen) ve pıyasayı tapınak halıne getırmeyen ('toplumcu) ekonomıstlerden sorulmadı gı ıçın krızler pembe dızı fılmler' halınde yaşanıyoı 8. Acaba ekonomik krızlerı ekonomıstler mı yaratır bıı başka deyışle kendı ıstencı dışında ortaya çıkan knzlerde okonomıstlerın rolu ne kadardır? Blr kere, ekonomı kaynaklann yaratılması ve dağıtıl ması ıle ılgüı bıı bılım Ancak uygulamdda ekonomıstleı ure tımden dağıtım VP tuketıme ve tekrar uretıme dek uzanan ka Ucuz ülke politikasıyla kalkınmak rhan Bursalı 9 Nısan <?0Q2 tarıhh Cumlıunyet gazete sındeta yazısında soıuyor Ucuz ulke polıtıkası ve strdtejlerı üe kalkınmak mumkun mudur ve bunun orneklerı var mıdır9 Sayuı Buısaiı nın bu soıuyu Rahml Koç un ortaya attığı bır goruş uzerme sorduğu drüdşüıyor Rahmı Koç açıkça şoyle soyluyor Emeğın pahalanması ve ışçı çücdiımının zor laştırılmdbi gıbı duıumlar lükeyı yabancüar ıçm cazıp olmak tan çıkartır ve bızlerı atlayardk başka ulkelere gıderler Yıne Sayın Bursalı bununla Rahmı Koç un sadece ya bancüarı değü kendı durumlarmı da dolaylı yoldan dıle getır dığmı belırtıyor Ben Rahmı Koç un bu kısacık tumcesınde ge rı kalmışlığımızm butun tarıhmın saklı olduğunu duşunuyorum Yabancı sermayeye kolaylık gosteıümesı ve bunun en tıpık bıçımı olan yap ışlet devret yontemmın uygulanması bırçok kımselerm sandığı gıbı Tttignt ö z a l ın dâhıyane bır buluşu değıldır Ozal dan en az 100 yü once bu yontem en yet kın bıçımı ıçınde Osmanlı Devletı nde uyguldnmaktaydı Oyle kı Osmanlı Devletı nın sınırlan ıçınde ozellıkle de Istanbul da çağdaş tesısler olarak ne yapüdıysd hepsı de bu yontemle ya o Ekonomist kimdir ve ne iş yapar? 5. Bır ekonomibt ioımel eğıtım almış olarak ulkenın mevcut ve gelecektekı gereksınımlerıne karşı ekonomik kay nakkrının nasü optımal kullanılarağı konusunda mıkro ve 8<y>/12 püdı Başta Anadolu'nun demıryolları olmak uzere Istaıüjul un elektrık su telefon tramvay ve tunel ışletmelerınm hepsı de çoğu yap ışlet devret' yontemıyle olmak uzere yabancı ser mayeye gosterüen kolaylüdarla elde edüdı Boylece çağdaşlaşma yolunda dev adımlarla ılerle mekte olduğunu sanan Osmanlı Devletı sonunda gelışmış toplumlarla Osmanlı toplumu arasındakı farkın gıttıkçe açıldığını gordu Dış seımayeyle gelıştığını sanan Osmanlı Devletı nden bır ığne büe yapamayan bır ekonomüc sıstem devralan cumhurıyet hıücumetlerının ılk ışı yabancı sermayenın yapıp ışletmekte olduğu tesıslerı satın alarak en basıt tesıslermı bıle yabancüann ışlettığı bır ükel toplum duzenmden kuı tulmak oldu Cumhurıyet hukumetı gelışmek ısteyen bu toplum ıçm sanayüeşmenın vazgeçümez bır koşul olduğunu büıyoıdu Fa kat başlangıçta bu konuda bır yanlışlık yapüdı Butun gelışmış toplumlar ozel gırışım elıyle sanayüeştığmo goro Turkıyede de oyle yapmak ve her şeyden once bu ozel guışımcüer takı mı yetıştırmek gerektığı duşunuldu Iş Bankası kurularak ozel gırışımcüığın desteklenmesı yoluna gıdüdı Bu koşullar altında 1923 ten 1932'ye dek geçen 9 yü