Katalog

Yerçekiminin geleceği var mı? İnsanlık yerçekimine çok şey borçlu. Eğer o olmasaydı zaten dunyada yaşayamayacaktık. Bizim açımızdan en önemli temel kuvvetlerden biri yerçekimidir. Yerçekimi iki ayak üzerinde durabilmemizi, futbol topunun stadyumda kaybolmasmı ve dünyanın yörüngesinden kaymasmı önler. ı?ımle en fdzla ozdeşle yen temel kuvvetlerden bırı yerçekimidir Yer çekımı ıkı ayak uzeıın de durabilmemizi futbol topunun stadyumda kaybolmasmı ve dunyanm yorungesınden kdymasıru onleı Karşı lıklı çekım Kuvvetı olmaksızın zaten yaşam mumkun degıl Insan bedenı çekımsız ıi7dy ortdmına uyurn sağlayamıyor Uzaya yıden astıonotların kemık ve kas yapdan zayıflıyor Ve çekımsızlık ıuyası tam ger çekleşecekken ınsan kendı ağırhğını fark edıyor Kutle çekımı olmasaydı modern fızık bıle bulunmayacaktı Isaac Nevvton nun ka fasına duşerı bu elma unu 1687 yüında kut le çekımı kanununa <onra da mekanıgın doguşuna gotuıdu Kutle çekımı o zaman dan bu yana uzmanlann ılgısını en çok çe ken fızık kııvvetlerınden bııı oldu Kutleçe kımı zayıf ve şıddetlı çekırdek kuvve tmdekı elemtro manyetık etkıleşmeden çok dalıa oncelerı bulunmasına ragmen büım onun hakkında hala çok az şey bılıyor Ustekk bılınmezleı sadece dunya for mulunu degıl uzayın gelecegıyle ılgılı oncelemelen (PREDICTION) de engelle mekte Bırbırleı ıne 1 m uzaklıkta bulanan 1 kg kutlesındekı ıkı madde drdsındala çe kım kuvveünı oluştuıan g yerçekimi ıvme sının kesın değerı bıle henuz tam olarak sapldiunış degıl Heı fızık kıtabmda bır de ğer venlmesme karşın bılmen en eskı çekım kuvvetının bu adı hak edıp etmedıgı büe şuphelı sayılmakta yoı Her madde etrafınddkı dortboyutlu U7dy zamaru dagıtmakta Karadelıkler bu konuda belkı de en ıyı ornektır Kutleçe kımsız uzayzaman dıger yandan da cısım leı ın hareketlerını yonlendırmekte deneyi Fakat şımdı bu teorı dolaylı olaıak da ıspat edılebüecek Hannoverde kı kutleçekımı dalgaları detektorunde (Geo 600) şu sıralar her bırı yaklaşık bır metre çapında olan ıkı dık açüı oluklu va kum borusunda bır lazer ışını gıdıp gelı yor Işınlar karşılaştıklarında bııbııleıını sondurecek bıçımde ayaılanmış Bılım adamlannın duşuncesme gore dunyaya bır kutleçekımı dalgası yansıdıgında mekan dagılmaya başlayabılır ve borular donu şumlu oldrak kısalıp uzaydbılııdı Sonuç Lazer ışınları tam olarak sonmez ve ışık tepılerı oluşurdu Bılım adamlan da ışte bu tepılerı/9/ olçebüırlerdı llke bu kadar basıt ışte Fakat olçulmesı gereken uzunluk oy ndmdldrı çok kuçuk Dunya ve guneş ara sındakı mesafe tıpık bır kutleçekımı dalga sına bdğü olarak sadece atom çapının çok kuçuk bır parçası kadar kıtdlıp uzamakta Ustelık detektorde ortaya çıkarı farklüıklar daha da kuçuk Ve bu olçumlerı bozacak pek çok fdktorvar Kuzey denızındekı dal galardan komşu aıazıdekı trak turun sesme kadar her şey etkı lıyor detektoru Araştırmacüar yanılgıya ugramamak ıçın verı lerını Amerıkadakı kutleçekımı detektoru Lıgo üe karşılaştırı yoı lar Ikı detektor geçtıgımız ayın bdşında nıhayet eşıt verıler gondeıdıler Ama bunlar sadece denemeydı Esas olçumleı 2002 nın sonunda başlayacak dalgalannı olçecek uydular planlandı büe Orneğın uç uydudan oluşacak olan Lısa detektorunun yerdekı tum dletlerden daha hassas olması beklenıyor Yeıdekı uydu lardan bır mılyon kez daha hassas olacağı one surulen Lısa 2010 yülarındd uzaya gonderüecek Evıen bu dalgaları geçıre cek kadar şeffaf oldugundan uzayın ba^ ldiıgıç donemıne aıt sınyaller de zaman ve mekan arasında vınlamakta Demek kı kutleçekımı dalgalarının yaıdımıyla geçmışe bakılabılecek Çunku karanhktd kalan elektrornanyetık ışm ılk patlamadan 300 000 yıl sonra oluşmuştu Uzay bu donemden once geçırgen olmayan bu pkızmayla doluydu Fızıkçüeı ışte bu yuzden kutleçe kımı dalgalarıyla mesela ük pdlldmanm yankısını yakalamayı umuyoılar Ispat Einstein haklı çıkıyor Eınsteın ın 20 yy da buldugu formul ler ustanın kendısı ıçın bıle anlamsız gelen oncelemelere goturdu I akat bunların ne redeyse hepsı dogruydu Bız dünyanın sa dece bır sayfaya sığabılen formullerle açıklanabıldıgını kabul edemıyoıuz dıyor Potsdam Max Planck kutleçekımı Fıngı Enstıtusu nden Bernard Schutz Fakat geç tıgımız yılın sonunda Eınsteın tahmınlerın den bııı nıhayet çozulebüdı Kutleçekımı dalgaldrırıırı vaılıgı Supeınova gıbı kozmık bır oluşum yalni7oa elektrom a n y e 11 k dalgaları degıl ışık Çeşitli açıklamalar Fakat fızıkçüeı hedeflpnne ulaşabümelen ıçın kutleçekımını çok daha ıyı arüa malan geıekıyoı Orneğın /10 53/ santı metrelık Planck skala/olçegının en kuçuk boyutun dıger temel kuvvetlerle eşıt olma sı gerekıyor Pekı bu doğru olabılır mı' Kutleçekımı bugurıe degm sadece 0 2 mmhk mesafenın altında olçulebüdığınden bunu şımdılık kunse büemıyoı Bununla bırlıkte bu kadar kuçuk boyuttakı kutleçekımının neden gundelık ya şamda çok zayıf oldugunu açıklayan teorıler var Bunlar sıcım teorısıyle şoyle açık lanabüıyor mesela Maddenın yapıtaşlan mmü< uzantüar yanı telcıkler sıumler şekhndedır Ve bunlaım bulunduğu uzayın bo yutu ıçınde yaşadıgımız dort boyutlu uzdyzdiridndan daha buyuktuı Bazı fızık çüer kutleçekımı şentlerının makroskopık uzayda yayıldıklaı ını ve kutleçekımının onemlı bır bolumunun bu boyutta kaybol dugunu ve ızledıklerının bunun çok kuçuk bır parçası oldugunu tahmın edıyorlar O zaman da Nevvton kanunu geçeılüığmı yı tırebüır ve G/g/ kutleçekımı ıvmesı de yok sayüabüır Iakat bunldi şımdüık sadece teoıık oyunlar Ama her ne kadar karşıt kutleçe kımınden daha egzotık çınlasd dd Moda fızüde ortuşme avantajı da var Nılgun Ozbaşaran Dede Kaynak Dıe Zeıt En büyük bilmece En buyuk bilmece ıse şu kutleçekımı neden bu kadar zayıf9 Soz konusu mad de bırımı topakları arasmdakı kuvvet sade ce bır kolı kutlesmın %1 I kadardır Buna gore kutleçekımı dektrıksel veya nukleer kuvvetlere ve onemsız atom parçauklarına gore %3040 dalıa zayıftır Kutleçekımı nı hıssedebümeyı maddenın onemü bır ozellıgıne borçluyuz Pozıtıf ve negatıf yuk lenmelere karşın sadece pozıtıf maddeler bulunur Pozıtıf ve negatıf yuklu parçacık lar karşılıklı olarak notrleşıyorlar Oysa maddeler ve buna bağlı krıtleçekımı etkı lerı sadece çoğalabüıyor Bu esrarengız kuvvet unlu dahı Eıns leın ı bıle yanıltmıştı Nevvton un kutleçekı mı tahmını her maddenın uzaydakı dıger maddeyı etküemesme dayanıyordu Eıns teın kutleçekımı ıse dolaylı bır sonuç verı 794/10 hı z ıy la uzaya fır layan ve uza yın kendı ıçınde meydana gelen dalgaları da uretıyor Uzay 7aman da bunların etkısıyle savrulup tıtrıyor Aslında bu dalgaların varlığı dolay lı büe olsa daha oncelerı de karutlanabü mıştı Russel Hulsee ve JoSeph Taylor gıbı Nobel odullu bılım adamlan 70 lı yıllarda bırbırının etrafında gıt gıde daha hızlı do nen çıft yıldız sıstemı keşfettüer Olçumler enerjının kutleçekımı dalgaları olarak yan sıdığına dayanan teorıyı kesın olarak kdnıt lamıştı Teorik olarak tanınıyor Beklenen sınyallen araştırmacüar dshnda teoı ık olarak çok ıyı tanıyorlar Bır bırlen etrafında donen notron yıldızlannın çarpışması yalnızca bırkaç sanıye suren ve kutleçekımı dalga tayfında kdrakterıstık tıt reşım oluşturan bır sureçtır Pekı bu pahalı aletlere şuphelı seslerden bd^>ka bır şey bulunmazsa ne olacak? Teorik olarak kut leçekımı dalgalannın varlıgı kesın dıyor Golmer Max Pldnck Enstıtusu fızıkçüerın den Heı mann Nıcolaı Fakat eger bu egzotık dalgalar ger çekten de kanıtlanabılırse sadece Fmsteın haklı çıkmayacak aynı zamanda uzayın ız lenmesını sağlayacak yenı bır pencere de açümış olarak Daha şımdıden kutleçekımı