Katalog

Gönülden Bilime Ahmet Inam "Felsefe, ruh bakımına katkıda bulunabılır" dendığınde olası tepkılerden bırkaçı şunlar olabılır a) Postmodernıst zırvalardan bırı de bu Tukendı ya, felsefe, kendtne yer açmak ıçın haddını aşan ışlere kalkışıyor b) Bu savı, anlayabılmek ıçın uç temel kavramın anlamlarının belırgın kılınmasına, bır olçude tanımlanmasına gerek var "Felsefe", "ruh" ve "bakım" (Hatta "katkıda bulunmak" sozu de tanımlansa 1yı olur1) c) Felsefeyı, dıyalektık materyalıst yapısından, spırıtualıst bır yana çekmeye çalışan, bıreycı bır sav d) Yok ya, sahı mı7 Bulunsun da gorelım e) Vah felsefem vah, kafası karışık ınsanlar ne hale ge tırdıler senı f) Hayrola, felsefe dının yerını mı almaya başlıyor7 g) Kımı uyanık felsefecıler, baktılar, çağımızda ruhsal sorunlu zengın ınsan sayısı fazla, ışı tuccarlığa dokerek, psıko loglann, psıkıyatrıstlerın kazanana ortak oldular h) Zaten çıkışında felsefe, boyle bır kaygı taşıyarak, ge lısmedı mı7 Bırkaç yıldır, yazılanmda, konuşmalarımda felsefenın ruh bakımı olabılecek ozellıkler tasıdığını soyleyıp duruyorum Ne bunu ben uydurdum ne de bu savımdan bır kazanç sağ lama peşındeyım Ustam Sokrates'ın gelıştırdığı ondan once kılerın de (orneğın Herakleıtos1) onem verdığı bırozellığı felse fenın Helenıstık felsefenın (Stoa, Epıkur okullannın, skeptıkle rıni) çekırdeğınde olan bır anlayış Unlu duşunur P Ha dot nun bıze anırnsattığı bır gerçek Klasık felsefe bır yaşam bıçımıydı, or Ruh bakımı taçağın başlannda Hınstıyanlığın et olarak felsefe, kısıyle bu ozellığını buyuk olçude yıtırdı ("Forms of üfe and Forms of her ruhun Dıscourse ın Anaent Phılosophy , Cntical Inguriy 16 483505, 1990) biricikliğini Foucault, yaşamının son demlennde bildiği için ruh bakımı kavramına çok onem yanıtı bıreyın vermıştı Kendıne bakım gosterebılen bır ruh (benlık, kışılık, duşunme, kendisine duyma, duşleme etkınlıklerıne olanak veren yapı Ne mıstık ne ıdealıst bırakır ne de spıntualıst bakış açısından gorulen bır kuvrum 'ruh"1) yaşamını bır sanat yapıtı gıbı yasa yabılırdı ona gore! Elbette Batı'da, Israıl'de "Felsefe Danışmanlığı" adı altında (ya da felsefi danışmanlık') bu ısı, bır psıkoterapıye benzer bıçımde yurutmeye çalışanlar yok değıl1 Felsefenın bu anlamda kullanılabıleceğını savunanlann çok sağlam kuram ları da yok1 Anglo Amerıkan kulturun felsefeden "ış çıkarmaya", onu "kullanmaya" çalışan tutumu, bana ters gelıyor1 Felsefenın adını kullanarak, felsefe maskesı ya da ortusu altında gerçekleştırdıklerı danışmanlık, felsefenın pınarındakı Sokratık kaygıya yakışmıyor Felsefe bır meslek değıl, bır yaşam bıçımı Yaşama karşı bır duruş, bır tavır Bır bakma, anlama, kavrama tarzı Akademık yaşam ıçınde bır meslek halıne gelmış Ben de dahıl, dunyada bınlerce kışı bu "ışten" "ekmek yıyor"1 Fehefece yoneldığımız yaşam, bızden kendımıze bakmamızı, kendımızın eskıyen, yıpranan, kokuşan, kaba, sığ yanlarımızı gozden geçırmemızı ıslıyor Ustumuze, başımıza, evımıze, arabamıza gosterdığımız bakımı, ruhumuzdan esırgıyoruz Nastl yapılır ruh bakımı7 Elbette, meslekten danışmanların, pısokologların, psıkıyatrıstlerın soyleyeceklen dıkkate değer sozler vardır, bu sorunun yanıtı olarak Felsefe, ruh bakımı olarak felsefe, her ruhun biricikliğini bıldığı ıçın yanıtı bıreyın kendısıne bırakır Kendını araştırabılen, bu ıstekle aldığı yolda, kendı donanımını gelıştırmeye çabalayan, eleştırel duşunmeye bılgısıyle ıç dunyası arasındakı ılışkılenn ayırdında bırı, her dem taze, her dem canlı kalabılmek ıçın ruhuna, bır gulu yetıştıren bahçıvan gıbı ozen gostermelı (Yoksa, hay vanat bahçesınde bır hayvan bakıcısı gıbı mı7" 779/2 Ruh bakımı olarok felsefe Oğrenmenin sıırı beynimizdeki 'aynalarda' P arma Unıversıtesı sınıı büımcı leı ınden Giacomo Rizzolatti ve Vittorio Gallese, may munhrh yiptıkları deneyleı sonuc undd beyın kabugunun on bolge smdekı hucrolerm yalnızoa bellı hedeflere yonelık ddvranışlar sırasında değıl dı ğer ınsanların amaçlanna uygun olarak da aktıfleştıgını de buldular "Yansımalı nöron" olarak ısım lendırılen bu çıft ışlevlı sınır hucrelerı psıkolojı felsefe ve dılbılım gıbı farklı alanlardakı uzmanların ılgısmı çektı Bırden bıre beyındekı kıvılcım üe karmaşık davranış bıçımlerı ara sında bır kopru kurulmuştu bankı Uzmanlaşmış beyin hücreleri ketlerın hedeflerını algılıyoı Yaya geçıdm diğer 'ınsanların de ayagını one atmış ve bakışını saga çevır mış bırısını goıdugumuzde o kışının karşıya amaçlan geçecegını anları dıye açıklıyor bu duru mu MaxPlanck Psıkolojı Enstıtufau nden hakkında bilgi Franz Mechsner. veriyorlar. Yoksa Araştırmacıya gore davranışın aıkasın bunlar öğrenme, dakı nedenı ya da bır aletın ışlevını çozeme yen kışı ?aten kor gıbıdıı Çekıcm adını bı kavrama, duygu len ama ışlevuıı unutan beyın hastalan gun daşlık ve iletişimin delık yaşamda tamamen çaresız kalırlaı me sela Amaçldiı kavramd yetısı karmaşık temel taşlan mı? davranışlarm tekrarlanması ve ogrenılmesı 7 Keman çalmayı öğrenmek Insanın haıeket leı ı ne şeküde organı 7e oluyor? lnsan tenıs oyununu ya da keman çalmayı nasıl oğreıu yor"5 Kaışısmda bulu nanlaı ın duşuncelermı nasıl okuyabılıyor'' Duygudaşlık ve ıletı sını ıidbil ulu^uyuı' Tum bu soıular şımdı ydnsımdlı noıorıkrla yanıtlanmaktd 1 Hatta qulmenın bulaşıcdığı ya da dı ğer ınsanların davra nışlanndan etkılenme gıbı gundelık feno »*^.^ menleı de bu noıonlarda gı?lı Yansımalı noıonlaı sayesınde dığerlerıyle sureklı ıletısım halınde bulunuruz dıyen Rizzolatti bu değerlen dırmeyle büınçdışı taklıtlere de açıklık getıııyoı Insanların buna lağmen maymunculuk oynamamala nnı ıse beyındekı bır mekanızma sağlıyor Bu mekanızma yansımalı noıonlaıda oluşan hareket uyartılannm kaslara üetılmesını engellemekte Arıc ak duygusal dururnldida mekdnızma çoğunlukld aksıyor Çocuklarda da henu? tam gelışmemış olan bu taklıt engelı bellı başlı beyın bozukluk larında ve şızofrenının bazı turleıınde de ışlemıyor Hasta lar davranışları ama ozellıkle de konuş maları durmadan taklıt edıyor sırasmda ydrdımcı oluyor Tenıs oynamayı ya da keman çalmayı oğrendıgımızde bu tun mesele hareketle rın hedeflerını kavra yabılmek Zıhnımız de kemanddn ydnsı yan bır melodıyı can landudıgımızdd ya dd tenıs topunun fîleyı ne şekılde geçtıgını du şundugumuzde gerısı neredeyse kendılıgın 7) Yamımalı nöronlardan verllen ayak hareketl komutu ara merkezler Uzerinden den gelıyoı dıyor motor beyln kabuğuna ulaşır Mechsner 2) Motor beyln kabuğu komutu Psıkologlar bacaktakl kai hücrelerine lletlr ınsanın hedeflerı kav 3) Bu hareketl Iz leyen dlğer klşlde de aynı yamımalı nöron bölgeil aktffleşlr Fakat takllt engel leme mekanlzması komutun motor beyln kabuğuna ulaş masını önler. rama konusunda uz man oldugunu tartış ma&ız olaıak kabul edıyorlar Insanın bu yetısını Theoıy of Mınd olarak adlandı rıyor araştırmacılaı Fızıkçıleıın doğa ka nunlarını buldukları gıbı ınsanın da dıgeı Hareketlerin hedefi Rizzolatti ve Gallese nın son deneyle rıyle vardıklan sonuç msaııın gundelık ya şamında buyuk bır Pslkolog Brass: ' Hareket ve al gılama dUfünduğumtizden çok daha sıkı sıkıya lllşklll" o n e m taşımakta Ç u n k u m s a n davra" nışlardan çok hare kışılerın hangı kurallara gore davranacaklanyla ügılı teoı ı ler urettı^ını diLşunuluyoı Fakat Aıızona Unıversıtesı filo zoflanndan Alvin Goldman bu gonışe katılmıyor Gold mann a gore ınsan bdskalannın duşuncelcruıı/davidnışla rıru empatı yoluyla ogrenıyor Yansımalı noronlar bu konuda bıyolojık bır temel oluşturuyoılaı Rızolattı ve Galessenın aıaştırmalarıyh kanıtlanan da bu zaten Anrak yenı araştırmalarla rrıucıze huueleıe gıt gıde daha fazla gorevler bahşedılmekte Buna gore ba zı uzmanlar onbeyın hurrelerının aynı zamanda duygu daşlık sosyal ıktıdaı gucu ve ıletışımden de soı umlu oldu guna ınanıyorlar Ozellıkle de sonuncu davranış bıçımı anatomık bır bulguyla açıklanmaya çalışılmakta Maymunlardakı yansımalı noronlar tam olarak ınsandakı motor konuşma meıke zının de temelını oluştuıan Broca bolgesmde bulunuyor Bunun bır rastlantı olmadığıru soyleyen Rızolattı yansımalı nororılaıla ügılı eskı bır teoııyı onımsatıyor Konuşmanın oluşumuyla ılgılı teorı ( Motor I heory of Speech Peıcep tıon ) Alvin Liberman tarafından 1963 yılında uretümıştı Bu kurama gore bugunku ıletışım sıstemı mavmunldiın da kullandıgı el ışaıetlen ve mımıkleıden tuıemıştı Bu ışaret ler yansımalı noronların yardımıyla anlaşılmış olabılır Işd ret bırıkımı zamanla ılk sesleıe donuşecek kadaı zengın leşmıştı Lıbeıman a gore bu seslı ısaıetlerden de ılk lıt>a nın sozcuklerı gelışmıştı Nılgun Ozbaşaran Dede Kaynak Spıegel 49/2001