Katalog

Güneş'e meydan okunmaz Sıcak çarpmasına karşı en basit korunma açık renk, sentetik olmayan bol giysiler, şapka, bol sıvı almak... En radikal önlem, Güneş'in en etkin olduğu 10.0016.00 saatleri arasında gölgede kalmak veya güneşte kalınan süreyi azaltmak... Serdar Bahadır*, M Zekı Karagulle** uneşte uretüen ve uzayda her yone yaydan çok buyuk mıktarddkı enerjının bır bolumu ya doğru dan ya da atmosferde saçüarak yeryuzune ulaşır Yeryuzundekı yaşamın ana kaynağı olan guneş enerjısı farklı dalga boylarındadır kısaca UV (mor otesı) gorunur ve IR (kızü otesı) ışınlar olarak ayrüabüır Guneşten gelen enerjının ınsanlar uzerıne etküerı de bu dalga boylanna gore farklüık gostenr Guneş ışınlannın yere ulaşan ısıücı et kaye sahıp kısımlan (en fazla IR ve IR ye yakın olan gorunur ışm kısmında) çeşıtlı yuzeyler tarafından soğurulur ya da yansıtüır Guneşten gelen enerjının soğurulması sonucunda yuzeyın sıcaklığı yukselır Isınan ve kendısı de yenı bır ısı kaynağı oluşturan yuzeyler us tundekı havayı ve çevresındeh dığer madde lerı ısıtmaya başlar Bır sıper ıçınde golgede olçulen ve hava durumu raporlarında verüen hava sıcaklığı 25 35 0 C arasında seyrederken bulutsuz havada beton bır yuzeyın 1 metre kadar uze nnde guneşe yonlendırümış kuresel guneş termometresının aosterdığı sıcaklıklar yaklaşık olarak 60 70 ^C sevıyesındedır Bu demekür kı guneş ışınlarına doğru dan maruz kalan ınsanlar hem guneşın hem de ısınmış beton ve asfalt yuzeylerın ısıtıcı ışınlarına hedef olmaktalar Beton ve asfalt oranının çok yuksek olduğu kentlerımızde yaşayan ınsanlar kırsal alanlarda yaşayanlara gore daha fazla ısı yukune maruz kalmaktalar Bunun ana nedera kentlerımızde golgelenmış (doğal veya yapay) alanlann az olma sıdır Ozellıkle nemlı sıcak ve ruzgârsız hava koşullannda (bunaltıcı sıcak) guneşte kalma suresıne de bağlı olarak ınsanlarda halsızlık bıtkınlık yor gunluk çahşma ısteğının azalması kaslarda kramplar ba yüma gıbı sağlık sorunlannın yanı sıra şıddetlı ısı çarpma sı (heat stroke) sonucunda şuur kaybı ınme ve olum olay lan da gorulebümektedır Açüc renk sentetik olmayan bol gıysüer ve şapka kullanmak bunlann yanı sıra bol sıvı almak sıcak strese (aşın ısı yukune) karşı alı nabüecek en basıt korunma yontemlendır Ancak en radikal onlem guneşın en etkın olduğu ozellıkle 10 00 16 00 saatlen arasında golgede kalmak veya guneşte kalınan sureyı kısaltmakur Guneşten gelen enerjının ıçınde UV ışınlan % 6 3 gıbı kuçuk bır paya sahıp olmasına rağmen farklı dalga boylarında onemlı bıyolojık etküen (anübaktenyel etkı D vıtamını sentezı erıtem oluşumu ve albumın koagulasyonu vb) olduğu bıhnmektedır Yeryuzune ulaşan UV ışınlannın buyuk bır kısmını dalgaboyu 315400nanometre (lnm = 109m)olanUVA ıştfüan oluşturur Yerden yuksekhğı yaklaşık olarak 1540 kılometreler arasında yer alan ozon (03) tabakasının çeşıtlı kımyasallar tarafından bozulması sonucunda yeryuzune zararlı UVB (dalga boyu 280315 nm) ışınlannın geldığı on gorulmektedır UVB nın buyuk bır kısmı ve çok daha tehlı kelı olan UVC nın (dalga boyu < 280 nm) hemen hemen tamamı ust sevıyelerdekı ozon tarafından tutulmaktadır Ancak yeryuzune ulaşan bır kısım UVB nın DNA yapısı uzerınde zararlı etkılerınden dolayı melanom ve dığer tıp derı kanserlerındekı arüşın sorumlusu olduğu duşunulmektp G smdah değışımler ve bulut aktıvıtelen ızlenerek yere ulaşan UV ışınlannın toplamı UVındeks değen üe gosterılerek hava raporlarında halka duyurulması benımsenmıştır (4) Guneş ışınlarına maruz kalan ınsanlar ıçın genel olarak UVındeks 02 üe çok duşuk 34 üe duşuk 56 üe orta 79 üe yuksek ve 10+ üe çok yuksek rısk derecelennı gostermek tedır (5) Ekvatora yakın bırçok ulkede yü boyunca UV ındeks 10+ sevıyesındedır Turkıyenın de ıçınde bulunduğu kuşakta ıse temmuz ayında oğle saatiermdc bulutsuz bır ha vada UV ındeks 8 10 değerlerı arasındadır (6) Guncel olan UV ındeks değerlenne ya da bolgesel hantalara meteorolojık bügı sunan çeşıtlı Internet sıtelerınden ulaşmak da mumkundur Golgede kalmak ya da oğle saatlennde guneşte kal dığımız sureyı kısıtlamak bızı hem ısı çarpmasından hem de UV ışınlannın zararlı etküennden koruyabüen en doğal Türkiye'de UVlndeksi örneğin Temmuz ayında öğle saatlerinde tehlikeli yüksekliktedir dır Bunun yanı sıra UVB nın bazı maddeler bıtküer ve de nız organızmalan uzerıne zararlı etküerı olduğu da büın mektedır (1) Yaz aylannda guneşlenerek bronzlaşmak tenımıze hoş bır gorunum sağlayabüır Ancak guneşın UV ışınlarına uzun surelı maruz kalmak ağnlı guneş yaruklarına neden olabüdığı gı bı derı kansen derının çabuk yaşlanması katarakta bağh korluk ve dığer goz sorunlan gıbı daha onemlı sağlık sorunlarına da yol açabümektedır Zamanlannın çoğunu guneş te oynayarak geçıren 18 yaş altındakı nesü onemlı bır nsk grubu oluşturur (2) Bu konuda dığer bır rısk faktoru de ınsanlann derı üpıyle ügüıdır Açü< ten goz ve saç rengı olan ınsanlar koyu ten goz ve saç rengıne sahıp olanlara gore daha fazla rısk altındadır (3) Dunya Sağlık Orgutu (WHO) Dunya Meteorolojı Or gutu (WMO) Bırleşmış Mılletler Çevre Programı (UNEP) gıbı kuruluşlann 1995'de yaphğı toplantıda ınsanlann UV nın zararlı etkden konusunda uyanlması ve egıtümesı gerektiğı sonucuna varümı^nr Sonuç olarak ozon tabaka yontemdır Aslında UVışınları atmoofudc kuvvctlı l ı küde saçüdığından golgede olan ınsanlann büe tenlerı bronzlaşmaktadır Zorunlu olarak guneşte kalanlar ya da denız kenarlannda tatüde olanlar ıçın genış kenarlı beyaz şapkalar en az SPF 15 (Sun Protectıon Factor SPF) ve da ha yuksek koruyucu faktorlu guneş kremlen üe UV ışınlannı geçırmeyen guneş gozluklerı kıülanmalan onerümektedır (7) Son olarak denüebüır kı sız sız olun en kızgın olduğu oğle saatlennde guneşe sakın meydan okumayın *Dr MeteorYukMuh **Prof Dr Istanbul Umversıtesı Istanbul Tıp Fakultesı Tıbbı Ekolojı ve Hıdroklımatolojı Anabıhm Dah 34390 Çapa Istanbul Kaynaklar 1 http //wwwepa gov/sunwıse/glossaryhtml(27 03 2001) 2 http //wwwepa gov/sunwıse/uvandhealth html(27 03 2001) 3 http //www dwd de/servıces/gtm/uv ındex/Lesen 22html(03 03 2001) 4 http ;/wwv*oınt/mt ts/en/tactl33 html (25 03 2001) 5 http //wwwsunemponum com/learn uvındex html(27 03 2001) 6 http //www dwd de/servıces/gtm/uv ındex/Lesen23 html(03 03 2001) 7 http //wwwepa gov/sunwıse/cautıonsteps htnü(27 03 2001) 747/24