Katalog

TÜBA bilim etiği Dikkat! Prozak Prozac glbi serotonin faaliyetlerini artıran ilaçların beyinde yapısal değişikliğe yol açıp açmadığı tartışılıyor. İddia: Fazla serotonin beyinde harabiyet yaratıyor... eyındekı serotonin faalıyetını artıran Prozac ve benzerı diıtıdepresanlann beynı nasü etküedıgı konusunda he nuz bır goruş bırlıgıne vdrümış değü Bugun yalnızca ABD de 30 müyon Amerıkalının se rotonın yukseltıcı ılaçlaı kulldnması hu bul macdnın bır an once çozulmesını qereklı la lan bır gosterge Bu üaç gıubunun ükı olan Prozac ın pıyasalara çıkısının uzerınden 15 yıl geçmesıne kaışın bu üacın depıesyonun elküerını nasü hafıflettıgı henıi7 tam olaıak bılınmıyor T firkiye Bilimler Akademisi Akademı Büım Etıgı Komısyonu nun hazırladıgı Bilimsel Araştırmalarda Etık ve Sorunlan" bdşlddı raporun Akademı Genel Kurulu nun 1 Aralık 2001 tarüıınde yapüan topldntısında be nımsendıgırıı ve Genel Kuı ulda onerüen goruşler çerçevesmde raporun duzenlenerek 2002 yüında kdmuoyuna kıtap halınde sunulacagını ve raporun ozunu oluşruran aşagıddkı temel dkelerı açü< ladı B 1. Gerçeğe Uygunluk: Verüer sa dece büımsel yontemlerle yurutulen gerçek de ney ve gozlemlerden elde pdüır Verüenn değerlendırümesınde yorumldrın ve kuramsal sonuç ların elde edümesınde büımsel yontemler dışına çıkümaz Bu yontemleıle vanlan sonuçlar saptın lamaz elde edümemış sonuçlar araştırma sonuç lan ımış gıbı gosterdemez rar Vermemesİ: Ardbtırmanın deneklere zdrar vermemesı deneklerın olası rıskler konusunda açdc şeküde bılgüendırümesı ve deneye katüım karannın etkı ve baskı olmaksızın ozgurce alınması gerekır Deneyın deneklere deneyı ya parüara çevreye ve ınsan sağlıgına zarar verme mesıelzemdır Hayvanlar uzennde yapüan çalış malarda deney hayvanının gereksız yere zarar ve acı gormemesı gozetümelıdır 2. Bilimsel Araştırmanın Za Bazı büım adamlan sprotonın yukseltı cüerının beyınde yenı hucre oluşumuna yol dçtıgını üerı surerek serotonin bulmacdsının çozulmesının an meselesı oldugunu soylu yor Oysa başka bır grup büım ddamına go re bu üaçların yuksek dozda kullanılması beyınde noron degışüdıgıne dolayısıyla da beyın harabıyetıne yol açıyoı îlaçlann yan etküeıı soz konusu oldugunda bu ıkırıcı ıd dıanın dogru olma olasüıgı oldukçd yuksek Her da durumda da serotonin yukseltıcüen nın tdhmırüeıın uzeıınde fızyolojık bır degı şıklık yarattıgı goruluyor 5 Hıdroksıtrıptdrnın (5 HT) olarak da büınen serotonin ük ke? 1913 yüındd bagır saklardd ayrı^tırüdı ve adınd enteramın denüdı 1947 yüında bu kez kandakı trom bosıtlerde bulundu vt bugunku adını aldı Serotonının ayrıca kan damarldrını süastınp buzduğu kesfedüdı Kısa sure sonra seroto nıne beyındp de rastlanüdı Ancdk 1950 de bd/ı üaç testlerınden beklenmedık sonuçlar alınmcaya dek serotonının oynadıgı rol hak kında bılınenler yeteısızdı Uç ılarrn ısonı azıd ıpronıa?ıd ve ımıpramın etküerı uze rınde yapüan çalışmalarda deneklerın ruh sal durumlannda duzelme gorulmesı büım adamldnndd buyuk şaşkmlığa yol açtı O donemde ayrıca beyındekı sınır uyarüan nın kımyasal olarak nakledıldıgı artık büını yoıdu Boylece bu üaçlaıın beyındekı norot rdiısmıter denüen kımyasal habercüerı etkı leyıp etküemedıgı konusu araştırümaya bdş landı Çalısmaların sonundd bu uç büeşımın monoamın adı veı üen bır grup norotransmı ter uzermde etküı oldugu anlaşüdı Buna baglı olaıak da monoamınlerın depresyonda onemlı bır rol oynadıgı gerçegı ortaya çıktı Bu onemlı bulguyu degerlendıren üaç şırketlerı 1975 yüındd 110140 adı verüen mdddeyı gelıştırdüer Bu madde çok hassas bır şeküde serotonını hedef alıyordu 11 yü sonra 110140 Prozac adı altmda pıyasaya suruldu Bugune dek üdç pıyasalanndakı en kdrlı üaç olarak tarıhe geçen Prozac uretıcı şırkPtın (Elı Lüly) karının yuzde 26 sını oluş turuyordu Prozac gdoı daçlar beynın metabolız mdsına mudahale ederek etküı oluyor Sero tonın bır noronddn dığerıne yol alırken sı naps adı verden aralıklan geçer Alıcı noron bır kez fadl duruma geçırdınce beyın sero tonını yenıden emer Ancak bu noktada Pro zac devreye gırer ve bu yenıden emüme olayını engeller Boylece serotonin sınaps uzennde kalınca hedef üe arasındakı üışkı suresı uzamış olur Ancak bu olgu beraberınde başka bır soruyu getırıyor Serotonının sınaptık boşlu gu doldurmdsı (syndptıc lake brımmıng) ın Sdrüdiı nıçın daha mutlu küıyor1 Depresyon geçırmekte olan hdstdldrın omunlık sıvüarı nın ıçınde serotonin artıklarının daha az mıktarda olmdsı genel nufusa gore beyın diıatomüerının farklı olması depresyon üe sprotonın yetersızlıgı arasındakı üışkıyı ka nıtlamakta yetersız kalıyor Ayrıca serotonin yukseltıcüerırun etküı olması ıçm nıçın üa ya da uç aylık bır sureye ıhtıyaç duyuldugu utdngaçlık saplantı güoı depresyona bağlı olmayan sorunlan nasü hafıflettıgı üaçların uzun donemde etkibinı nıçın yıtırdığı gıbı konular da açıklama beklıyor tıcılerının ne şekılde etkılı oldugunu araştırırken norojenez de ralen yenı beyın hucresi oluşumu kuıa mını ortaya at tı Bu kuram büım dunya sında epey gurulru kopar dı çunku no rojenez be yınde ogren me bellek ve duygulardan sorumlu olan h ıpo k a m p bolgesınde etküıydı Serotonının norojenez olgusunu nasü etküedıgı konusunda Jakob un surdurdugu üerı araştırmalarda Prozac verüen sıçdnld rın üaç verümeyen sıçarüara oranla yuzde 70 oranında daha fazld noron urettığı goıul du Bu sonuçlar karşısında şaşkmlığa duşen jakob bır sonrakı d^amada depresyon üe norojenez arasında çok yakın bır üışkı oldu gu tezını ortaya attı Bu teze gore depıesyon geçıren bır hasta yenı nöronlar uretemez depresyonun kdlkması ıçın norojenezın ye nıden başlaması gerekır Psücologlar stresın çogunlukla dep resyonu tetüdedıgmı ortaya koydular Stres nedenıyle beyın bazı hoımonların ıstüasına ugrar Bu hormonlar da norojenezı engelleı hatta hıpokamp bolgesınde bazı nororüarı oldurur Kaldı kı depresyon hastalarının hı pokamp bolgelerının normal ınsanlara oranla daha kuçuk oldugu gorulmuştur Ay rıca yenı hucrelerın olgunlaşması ıçın uç ay dan altı aya kadar bır sureye gereksınım du yulur Bu da serotonin yukseltıcı üaçlann et kılerının alınmayd başlama suresıne denk gelmektedır Yale Unıversıtesı Molekuleı Pbikıyatı ı bolumunden Jessica Malberg bu te?ı ın celedığı zdindn çeşıtlı antıdepıeson tedavı lerının elektroşok terapı serotonin yukspltı cı üaçlar ve dıger üaç tedavüerı sıçanlaıda norojenezı artırdıgını gozlemledı Mdlberq bu konudd şoyle konuşuyor Noıojenez üc antıdepresanlar arasındakı üışkıyı dnlama sak da ıkısı arasında bır baglcintı oldugu açık Yıne de depresyonun belırtılennı ge çıren etmenın norojenez oldugu konusunda net bır şey soyleyemeyız Jacob norojenez ve depresyon ara sındakı üışkı konusunda varsayıma ddydnan goruşlerını şoyle düe getıı ıyoı Kronık veya akut stres noronları oldurdugu veya yenı no ronların oluşumunu engelledıgı zaman ın sanlar depresyona gırer Bu durumdd 3. Sonımluluk ve Haklar: Büım ınsanldrı drdştırma sonuçlan üe ügüı olarak toplu mu bügüendırmek olası zararlı uygulamaldr ko nusunda uyarmakla yukurrüudurler Kendı vıcda ru kanaatlerıne gore zararlı sonuçldra ve onayla maddddrı uygulamalara yol açabüecek araştır malara katümamak büım ınsanlannın hakkıdır 4 . Y a z a r l a r : Araştırma sonuçlan araş tırmayı ydparüaıın tumunun ısımlenyle yayınlanır Araştırmanın tasarlanması planlanmdsı yurutul mesı ve yayına hdzırldnması aşamalannda etkın katkıda bulunmamış kışüenn ısımlerı yazar ısım lerı drdsuid katüamaz 5. Kaynak Gösterme ve Alıntı: Büımsel yayınlarda ya da genel kamuoyund donuk oldrdk yayırüanan her turlu makale derle me kıtap ve benzerı yayınlarda daha once yayın lanmış veya ydyınlanmamış bır çalışmadan yararlanüırken o çalışma bilimsel yayın kuıallarına uygun bıçımde kaynak olarak gosterümeüdır Evrensel olarak tanındn büım kuramldrı matematik teoremlerı ve ıspatlaıı gıbı onermeler dışında, hıçbır yapıt tumuyle yd da bır bolumu üe ızın alınmadan ve asü kaynak gosterümeden çevırı veya ozgun şeklıyle yayınlanamdz Yeni beyin hucresi oluşumu Beyln korteksl Serotonin konusunda kı araştn malarmdan oturu Mr Sprotonm adı üe tanı nan Prınceton Uruver sıtesı nden psıkolojı profesoru Baııy Jacob mes lektaşı sı nırbılımcı Elizabeth Gould ıle bırhkte sero tonın yuksel Hlpokamp Llmblk korteksl Beyln sapı 6. Akademik Etkinliklerde Etik ve Bilim İnsanı: Büım ınsanı akademüc yaşamının burun evrelerınde ve oğıetaı yonetı ve akddemık değerlendırmelere üışkm gorevlerde büımsel lıyakatı temel olçut olarak kabul eder temel etdc kurallannın dışma çdcrnaz ve bu kuralların dışına çüolmasına goz yummaz Eğıtımın eksık verümesı kopyacüık, akademik üerleme VP odul jurüennde büımsel lıyakat olçutlennın dışına çıkmak kışderı kayır mak ve benzer davranışlar kabul edüemez 771/8 Beylnclk Beyln sapmdakl serotonin Ureten nöronlar, aksonlannı beylnclk, llmblk bölge ve beyln kortekslne doğru uzatır. Serotonlnln geçtlğl yollar kırmızı He bellrtllmlştlr.