Katalog

Politik diktatörlüğün bilim üzerine Valery N Soyfer S ovyet komunıst yonetımının yınmncı yuz yıl Rus bdımı uzeıınde yıkıcı etküerı olmuştur Bır tanmcı olan ve kazarulmış ozellıklenn kalıtımla geçışı kuramırun kararlı Ruslar yüzyılın başlarmda genetik bilimde dünyanın en önde destekçısı Trofim Lysenko tarafından kışkır oy t o u ı s s am tılan ulkenın komunıst lıdeı lerı ve Sovypt huku gelen ülkelerinden biriydi. Öyle ki, 1953 yılında genetik bilimde düarsada s v e K m n t Partı ı y y metı burjuva sapkınlığı olarak suçlddüdan gdrüaımuı tam desteğını aldılar Hazıran devrim yaratan DNA molekülünün çifte sarmal yapısının ilk genetığın ogretümesıne ve uygulanmasına tam 1941de Nazı Almanyası Sovyetleı Bırkğı'ne izlerini, 1927 yılında Rus genetikçi Koltsov bulmuştu. bır yasak koydulaı Daha once parlak donemsavaş üan etü Bu donemde bıyolojıdekı sert ler yaşamış olan Rus bürmı suratle geı üedı ve tartışmalara ara verdı ıse de savaş sonrasınAncak, Lysenko adında bir adam, kendi yanlış tezlerini Sovyet da tartışmalar yenıden başladı Bu sureçte Rus genetıkçüer tarafından yapüdn onemlı bı lımsel keşıfler unutuldu Komünist Partisi'ne kabul ettirerek, genetik bilimini neredeyseStalrn kesuı ve kararlı bır şekılde Lysen ko'nun yanmda yer aldı 191/de Rus Imparatorlugu yerıne kuru yasaklattı ve büyük Sovyet bilimcilerini süründürdü. Böylece, 1946 yüı sonunda Lysenko 'bıyolojı ve tanlan komunıst rejım Marx ve Engels ın ekono mık üışkılenn suratle ve başarüı olarak değıştı biyolojide ve genetikte Sovyetler Birliğinde büyük kopukluk mın dıktatoru olarak şıddetle eleştırıldı Lysenko nun çalışmalan değerlendınldığun rüebüecegı ve hatta ınsan dahü bufun canlılann yasandı ve bir daha da ileri düzeye gelemediler... de bulgulannın ya yetersız ya da yalan oldu dogasının değışmekte olduğu tezını temel alır ğu anlaşüdı Durumunu koruyabılmek ıçın Lamarrk taraftndan one surulen doga kolayca tırerek Lysenko nun ateşlı bu destekçısı oldu Lysenko nun 1948 sonbahannda Staüne desteğını ıstedığı bır mektup degıştırüebılır ve çevre tarafından oluşturulan değışıklüder ka veınalızasyon ıddıası komunıst partı lıderlerınden de destek gonderdı Aynı zamanda ulkenm bugday uretımını 5 10 kat htımla geçeı şekkndekı kazarulmış ozellıklerın kdlıümı ku gordu Pratıkte ıse uygulamanın tahıl uretımını artırmadığı kı drüracak ozel bu bugday cmsı vaadınde bulundu Bu vaadı vamı genetığın temel kanunları de çelışır 1920 lı yıllar genetık sa zamanda anlaşüdı Lysenko büımın üerlempsıne katkıda yaparken oncekı çalışmalarının başansız sonuçlannı hıç goz çıler ve Lamarkçılar arasındakı şıddetlı tartışmalara tanık olur bulduğu ve ulkeye pratık kdzanırnlaı sağlayacagı konusunda onune almamıştı Çalışmalar yenı bugday cınsının bılmen cıns Heı ne kadar başlangıçta çoğu Sovyet genetıkçısı genetıgın hukumetı ıkna edebümek ıçm çalışma sonuçlan uzermde sah lere brr ustunluğu olmadıgını gosterdı ıse de Stalm Lysen komunıst ıdeolojı ıle tamamen uyuştugunu savunmuşsa da da tecılığe başvurdu Tohum gelışürme stratejısı tanma bır fayda ko nun dahı tarımcı lıgına ınanmaya devam ettı ve genetığı ha sonra komunıstler kazarulmış karakterleırn kahtımını des sağlamadığı halde komunıst lıdeı leı Lysenko nun tanm büımıburjuva saçmalığı olarak resmen suçlamasına ızın verdı teklcyenlerın saflarma katılırlar 1920 lerın eı ken yıllarında ge ne katkıları konusunda yuksek beklentıler ıçmde olmaya de 1948 Temmuzunda Sovyet Komumst Partısı Polıtburosu gene netıkçıleı Lamaıkçüaı tarafından basın yolu ıle saldırıya uğıa vam ettıler tığm bılunsel bır dısıplm olarak yasaklanmasına oybulığı üe rar ve orı yılın sonunda bır çoğu "buıjuva bilimcisi" olarak Lysenko nun başlangıçtakı ıddıalan 19?Bde Staluı tara karar verdı Bu karaıa uygun olarak bır Partı bıldırısı hazırlandamgalanırlar Işte tam bu donemde Lamarkçılar tarafında yer fından başlatüan ve kendı hesabma çahşan çıftçılerın zorla kol dı Sonra bubüdırı Lysenko vebızzatStdlıntaıafındangozden alan bıı tarımcı olan Trofrm Denısovıch Lysenko çevre şartları lektıf çıftlıkleıde (kolho7İarda) toplanması ıle sonuçlanan tan geçırüdı ve Lysenko tarafından Ağustos 1948 de Sovyetler Bu nı degıştırerek Sovyetleı Bırlıgı tahıl tarımının gereksırum mın totalıter koüeküfleştırılmesı ıle eşzamanlıydı Buyuk ve lığı Lenın Tarun Büımlerı Akademısı (VASKhNIL) nın bır toplan duyduğu desteğı sdğlayacak yeru bır bugday cınsı elde ettığı varhklı on mılyondan fazla çıftçı nıspeten zengın toprak sahıbı tısında sunuldu Tum genetık araştu malar yasaklanmıştı ve bu nı ıddıa edeı Komunıst partı lıderlerı Lysenko nurı umıt vaat olduruldu ya da Sıbırya ya suruldu Bu kampanya sonunda do konu uzerınde tartışmaya bıle 17in verümıyordu Paı tı lıderleı ı eden ıddıaldmıa dort elle sanlırlar 1934 de Lysenko genetıgın ğal olarak tum tdhd turlerı zarar gordu 1931 yılında Komunıst kapatüacak laboratuvaılann ve gorevden alınacdk bılım adam komunıst ıdeolojıyı savunanlaı ıçm bır duşman bılım olduğupartı lıderlerı ekonomıyı restore etmek ıçrn bılrm adamların lannın lıstelerını yapmaya başlamıştı Tum ulkedekı bınlerce nu ıddıa eder Bu genetık uzermdekı batkıyı tepe noktasına dan 4 5 yıl ıçınde yenı tahıl çeşıtlennın gelıştırdmesını ısteyen genetikçi ve onlan destekleyen bünn adamlaı ı büımsel toplan taşıyan brr gelışme olur Sovyetler Bırlıgı nde bılım uzerınde bu talımat yayınladılar Ilerı gelen bıtkı uretıcılen ve bıyologlar uldra çağrüarak çalışmalan mahkum edüdı ve ışlerınden atüdı kı pohtık dıktatotluk sadece genetıgın değıl tarım ekononu yenı cınslerın geüijtuüebümeçı ıçın en az 12 yıl gerektığıru soy lar ıstatıstık sıbernetık ve dığer bazı büımleıın çokmesıne neden leyerek buuygulamaydkdi.?ıc,ıktüaı Lysenko ıse genetığı bı oldu Komunıst rpjımın duşmanları olarak danıgalanan ılerı Lysenko nun fıkıılennın taıunda uygulanması sadece lunsel bır dısıplm olarak reddettığı taktııde Komunıst paıtı talı gelen bümı adarnldrı tutuklandılar ve çoğu olduruldu ekonomının bu hayatı sektorunun çokmesı üe sonuçlanmadı matına uyabıleceğını anlamışrı (Resım 1) az eğıtun gormuş fakat harıs bınlerce ınsanm çeşıüı büımsel Vernalızasyonun etkıleıı uzerındekı ılk çalışmasıru takıalanlarda yonetimı ele geçırmesı gıbı korkunç bır sonuca da Lysenko'nun genetikle amansız ben patates VP şeker pancan gıbı bıtkıleı ın ekım zamanlarını yol açtı Bıyolojı ve tıp gıbı ügüı büurüer dermden etkılendı ve duzenleyerek genetık yapılarını de mücadelesi Sovyet bılunı kendısını derın bır krızde buldu Nesüler boyu gıştırebüeceğını ıddıa etmeye başla Lysenko Ukraynada koylu oğrencüer çagdaş büım konusunda hıçbır bılgı almadan okul dı Daha sonra da yuksek verımlı ye bır aılerun çocugu olarak dunya larmdan mezun oldulaı RUJ bdımı bugun bıle bu karanlık mını bugday ve pamuk turlerının sade ya geldı Tarun eğıtımı aldı fakat ıasın etküeruıden tamamen kurtulmuş değüdıı Şundı La ce ıkı buçuk yüda uretılebıleceğını büımsel anlamda yuksek eğıtımı markcüığın hemen hemen rumu üe kabulu ve Lysenkoculuğun ve tahıl çeşıtleruım uretımlermın çapyoktu 1925 de Azerbaycan ın yukselışınden oncekı Rus büımınm durumuna bır goz atalım raz tohumlarna ıle aşın mıktarda artı Gandzhd şehnndekı Deneysel rılabıleceğını savunmaya başladı Tanm Istasyonu nda toprak verı Komünizmden once Rus bilimi Her ne kadar Lysenko nun çdlışma mını artııma konusunda çalışı19 yy sonunda ve ozellıkle 20 yuz yılın ıkı yırmı yüuıda ları pratık nıtelıkteyse de bıyolojı yordu Daha sonra tahıl uıetımın Rus bıyolojisı altm devrun yaşadı Çeşıtü büun dallarında Rus "Lysenko ve Izleylcllerl genetlğln hayvan ve bltkl nın çeşıtlı konularuıda goruşler ılerı de duşuk ısırun etküerı uzermde büım adamlan en onde ıdüer Dlmltry Ivanovsky 1892 de dünyasını değlftlrmek Içln ugrasan Sovyet bilim surdu Tam saf turler ükesının bur yenı bır çahşmaya başladı adamlannın çabalarına engel olan zararlı bir blbıtkı vıruslerını keşfetmıştı Ivan Pavlov sındırun tızyolojibi uze juva genetıkçüerı tarafından uydu 1928'de yayımlanan bu çalışmada llm alanı olduğunu Iddla ettller. nndekı çalışmalan üe 1904 yduıda Nobel Tıp Fızyolojı Odurulduğunu ıddıa ettı Darwın ın ev tohumların gorecelı duşuk ısıda lu nu kazanmıştı Enfeksıyonlara hucresel yanıtın ılkelen 1908 rım teorısuıın temeh olan turler arasındakı yanşma ılkesını ıslatümasının (çımlendırmeveınalızasyon) bıtküerın fızyolojık ydında Nobel Odulunu kazanan Ilya Mechnikov taıafuıdan reddederek kışüer arasındakı dayanışmanın dunyanın derle ozellığuıı dcğıştırebüdığını ıddıa ettı Lysenko nun Rusya da ta tanımlanmıştı mesıne yardım edeceğı şeklmdekı komunıst ınanca uygun brr hıl uretımını arürnıa ıddıasının ulkenın uzun surelı kuraklık ve Nikolai Koltsov vu Sergei Chetverikov un Rus büım fıkır olarak turler arası karşılıklı ydrdunldşma kavramını ıle krthk donemıne rastlaması onemlıdır adamlan arasında ayn bır yerı vardı 1903 de Koltsov (Şekü 2) rı surdu Vıruslerın patates ve dığer tarun urunleruun verımı O zamanlann ılerı gelen ve etkm bu Sovyet bıyoloğu hucre bıçımının bır nevı hucre ıskeletı oluşturan füament ve nı duşurdugunu kabul etmedı olan Nikolai Vavilov dunyanın çeşıtlı bolgelerınden sagladı übrıl ağı üe oluşturulduğunu üen surdu ve buna hucre ıskele 1936 yılında Komunıst Paıtı Sovyotler Bırlıgı Lenın Tağı bıtkılerın çaprazlanması ıle yenı tohum çeşıtlerının hızla ıs ü admıverdı^' Bu'kuram populer hale geldı Dahaoncelerı nm Büımlerı Akademısı nde genış katüımlı brr konfeıans du lahı uzerınde bır metot gelıştırıyordu Bununla beıaber dene hucre şeklının huare ıçerığuun osmotü< basuıcı üe belıılendıgı zenlenmesıra emrettı 1939'da Sovyetler Bırlıgı Komunıst Partı melerı bu turlerın çıçek açma ve tozlanma zamanları arasın duşunuluyordu sı Merkez Komıtesı nın ıdeolojık yayın organı olan Marksızm dakı farklüıklar rıedenı ıle başarüı olmamıştı Işte o zarnan 1927 yıluıdd Koltsov kalıtsal ozellıkleruı ozel çıft zıncır Bayragı Altuıda Dergısı nın Yaym Kurulu benzer bır toplantı Lysenko nun vernalızasyon deneyleıı Vavilov un dıkkatını lı dev molekullerle sağlandığını üen surdu Heı kıomatıdın ay duzenledı Lysenko ve taraftarları genetıgın Sovyet bılım çektı Vernalızasyonun' çıçek açmayı senkronıze (eşzamanlı) na hayalı ıphkçdder ıhtıva eden bır dev heredıteı molekulden adamlannın hayvan ve bıtkı dünyasını degıştırme çabalarıriı edebıleceğme ınandı ve onu çeşıtlı yuksek duzey konferansla oluşması gerekırdı Bu yapı her ıplücçığm kalıp olarak yarıengelleyen büımın yüacı bır sapması' olduğunu üan ettıler ra çağırarak Lenın Odulune aday gosterdı Once Ukrayna konsevatıf tarzda eşleşmesıne olanak sağlayabüııdı Bu moleve Mendelızm ı kabul etmıyorum formal Mendelcı Mor sonra da Sovyetler Bırlıgı Büımler Akddemısı uyelıklerrne seçkul ıçınde her gen bır segment oluşturmalıydı Bu fikırleı büı Bilim üzerinde politik çıkarlar, baskılar ve diktatörlüğün yol açacağı kötü sonuçlara en iyi örnek Sovyetler Birliği zamanındaki uygulamalardır. gancı genetığı büun olarak duşunmuyorum bılımde Sdçmalıklara ve yalanlara karşıyız MendelcıMorgancılığın durağan formal mançlannı tanımıyoruz' soylemlerı ıle şıd detle eleştırdıler Her ne kadar Lysenkocular goruşlerını destekleyecek büımsel kanıtları sağlayama 771/10