Katalog

Felâket önceki sessizliğiı Kulak verdiğiniz takdirde doğal ve toplumsal /deprem, toprak kayması, borsa çöküşleri, erken doğum, sosyal patlamalar gibi) felaketlerin gelmeden önce belli belirsiz de olsa sinyal verdiğini duyabilirsiniz. Mesele bu sinyali duyabilmekte. ppremlpr toprak kaymalan erken do c/umldi borsa krızlerı sosyal patlamalar Bunlar ınsanoglunım başına qele büecek felaketleıden bırkaçı Bunlarla ılgılı ne kadar çok bılgı toplarsanız tahmınde bulunmanız dd o dcrüı zoı laşıı Yülatdıı bu felaketlprı neyın tetıkledıgı konusunda bınlerce araştu ma yapıldı Heı şey yolundayken durup dururkpn fplaketlerırı dogal veya ınsan elıyle nıçın patlok veıdıgmı henuz kımse açıkJayamıyor Belkı de felaketler gelrnekte oldugunu haber verıyor ancak bız goremıyoruz Pek çok bılırn adamı bu konuda havlu at mış durumda Bunlara gore bu felaketlerin ortaya çıkmasınm nederu Yeryüzü kabuğu, para piyasaları ve dunyanın pkosıstemımn "kritik sistemler" olmasıdıı Ydnı bu sıstem ler ıp uzermde yurumeye çalışan ıp cambazları gıbı her an dengesını yıürebılır Ancak Kalıfornıya Unıversıtpsı ve Fran sadakı ONRSde ocjıuüm uyesı olaıak çalışan jeofızıkçı Didier Sornette bu kadar çabuk Jeslım olnidya nıyetlı degü Sornette e gore pek Çok folakot gplmpden once gızlı bpllı belırsız bir uyarı sinyali gondeı ıyoı Bugune dek bu fısıltılar knnsenm dıkkatını çekmedı Ancak Sorrıetle'e gore bunlaı felaket tahmınlennde çok krıtık bır rol oynuyor Tartışmaya sorı deıe ce dçık olan bu ıddıa Soınette'ın el atîıgı aldnlardakı uzmanların sert eleştırılerıne hedef olu yoı D şııketı Aerospatıale'dekı muhendıslerlp ışbırlı gı yaparak kurammı gerçek yaşdmda test ettı Bılım ekıbı, basınç tankları ıçmdpkı Kevlar ve karbonmatrıks levhaları çatlama noktasına ka dar gererken son derere hassas mıkrofonldr yardımıyla malzemenın çıkarttığı patlama cı zırü ve gıcırtı sesıru kaydettı Sonuçta deCfişık frekanslarddkı seslen analız eden Sornette malzemenın kımsenın daha once dıkkat etme dığı tuhaf sesleı çıkarttıgını keşfettı "Bu çalışma orkestra ıçırıde yer alan kontrbas veya ar pın sesıru orkestrarun ortak sesınden ayırt etmeye benzıyor" dıye konuşan Sornette 'Bura da ışm sıı rı kayıt yaparken hıç bır sesın bogul masma ızın vermemek" dryor Sornette ve ekıbı bu deneyı farklı malzemeler kullanarak tekrdrladrklan zaman benzer sonuçldild kaışılaştılar Kayıt aralarında bır şarkmın koro tdratından soylenen kısmı gıbı tıt rek sesler duyuluyordu Ancak bu spslpr malzeme en sonunda kırılıncdyd dek gıderek yuk selen bıı Ireud ızledı Zaman eksenını logarıtmık olçek uzerıne yeıleştueıek koral sesın grafıgını çıkartan Sornptte bunların duzenlı aralıkldild kendım tek rarladıgını oıtaya çıkarttı Bu aralard perıyodık osıldsyorüdi adı veı üdı Uç ya da daha faz la koıal scsı ışaretleyen bılım adamları, mdlzemenın kırılıncdyd kaddi ne kadar stıcs kaldıra cagını veya kırılma noktasırid kadaı geçen su renın uzunluğuna üışkın tdhmın yurutebüecpk hale geldıler Deneyleı başdiıyla surduruldukçe Ae rospatıale şırketı Sornette ı de ardştu ma ekıbı ne dalııl edeıek buluşun patentını dldı Ayrıca Arıane 4 ve b roketletLndekı kdrbonmatı ıks tanklaıın basmç testlerınde bu deneylerden yararlandı Tanka kısa bu suıe sabıt bosınç uygulandıktan sonra bıı bılgısayar programı çıkan spslerı analız ettı Pıogıam kakofoıuk ses lerm ıçensındekı koıal kısmı ayıklayaraktdnkın yırtüma basıncını yuzde 3'lık bu yarulgı payı ıle hesapladı Arıane projesı uzennde çalışan AP rospatıalp muhendısleımden JeanCharles Anifrani Sornette'e mal edılen bu yonteırmı projeyının başansında çok buyuk 10I oynadıgı ru ışaıet edıyor Hâlıhâzırdd dunyanın en bu yuk helıkopter ureücüerınden bırı olan Eurocopteı şırketınde baş muhendıs olarak çalışan Anüranı aynı teknıkten yararlanarak kuyruk ro torlannın ve vıtes kutusunun dayanıklılıgını test edıyor Anüranı bu konuda şoyle konuşuyor Artık kuyruk rotor tuplenmn hdngı basınç al lırıda knıldcdgını hesaplayabılıyorıi7 Boylece malzemenın bızı yan yoldd bırakmaydcagın dan emın olabılıyoruz" Bilimsel felâket tellâllığı Sornette bu ışı burada bırakmaya nıyetlı gorunmuyoı Bu yolla dıger felaketlerin de tah mın edılebılecegı varsayımınddn yola çıkan Sornette deneylerını derınleştırmeye ve ge nışletmeye karar verdı Ornegın toprak kayması sırdsmdd çıkan seslerı ınceledı Grenob le Uruversıtesı nden bılım adamları ıle bırlıkte çdlışnuya bdslayan Sornette Guney Fransa'dakı Tınee Vadısı nde 1987 yıunda meydana ge len toprak kaymasuıa ıkşkm lazer olçumlennı ve sısmık verılerı ınceledı Onemlı kayıplara yol açmayan bu felaket, yalnızca vadıden geçmekte olan bır yolu kulldnılarndz hale getırdı Kaymd ıle ılgılı sısmık verıler Sornette'ın beklentıİPrının dogrultusunddydı Bu oncekı çdlışmalarında tespıt ettıgı koral bolum, heyelan meydana gelmeden once buıada da soz konusuydu Sornette verılenn yardımıyla bu felakptın Zdmdnma ılışkın tahmuıleruı nasıl yapılabüecegını gosterdı Sornette bundan başka Hınt Okyanu su ndakı Reunıon volkanık dddlarınddkı toprdk kaymaldrının sısmık verılerını ınceledı Bır kez daha bu tPknıgın zamanlama tahmınleı ınde çok başarılı oldugu goruldu Bırkaç toprak kayması vakasından da benzer sonuçlaı ahndıgı takdırde Sornette, yontemın genel uygulama kapsamı ıçıne alınabüecegıru hatta tehlıke al tındakı bolgeleı ın felakettten onre boşaltıldrak zarann mırumuma ındırgenecegını ılerı suru yor Sismik s e ı l e r toprak kaymasını once deıı habeı veıebdıyorsa deprertıi de tdhrnın edebılır mf Son 10 yılını deprem bolgelerın dekı sısmık verılerı mceleyerek geçıren Sornette bu konuda da tehlıkenın gelmekte oldu Yırtılma Modeli 1990 lı yılların başında Sornette beton, gu konusundd ıddidlı tahmınlerde bulunabıİP ceğını umuyor Ancak deprem tahmınleı ınıı toprak kayması kadar net olamayacağına dık kat çeken Sornette şoyle konuşuyor Depıeı faylarının oluştuıdugu ag o kadar genış bır ala na yayümıştır kı depremm hangı hattı seçece ğını onceden bümek mumkun değüdıı Bu du rumda hangı bolgeden olçunı dlınmdsı geıek tıgıne de kdrar vermekte zorlanıyoruz Bu yor tem depremın zamdru ve yeıı hakkında tah mınde bulunmamıza yardımcı olmasa da tehl kenın var olup olmadıgı hakkındd çok yaıaı sınyolleı verıyor" Sornette a gore depıeınleı kuçuk ve oı ta olçektekı depremlerın fdyları bırleştııdığı v fay şebekesırun tumu uzermde stres yaı attıc bır sısmık sıklusu ızler Zaman ıçınde tunı fd^ lar bırleşır (kııtık duıum) ve şebekenın heı hangı bır yerındekı kuçuk bır kaynıa buyuk b felakete yol açaı Ancak bu noktaya kadar heı hangı bır tehlıke soz konusu degüdu Ve bu şt bekenın bulundugu bolge guvenlıklı sayılab lır Buyuk bır deprpmden sonra stıes koıela: yonu bozuluı ve suıeç sıl baştan yenıden ba: lar Ne var kı Soınette'ın bu gonışu deprpı konusundakı yaygın ve yeıleşık duşuııceye te duşmektedır Yaygın duşunceye gore farklı bı yukluktekı çatldklaruı ve kmlmaldiın didmda mekanızma aynıdır Büım adamlarının pek çc gu kırılabılır malzemeleıdekıçdtlakşebekelf rının boyııtlarından bdgımsız olaıak haıekı ettıgı modele sıcak bakmaktadır Dolayısıy Dunya'nın kabugu ıle bır beton pdrçdsırun dd ranışı drdsında faık yoktuı Bu baglamda buyı çatlaklar kuçuk çatlaklar gıbı sureklı buyudı gu ıçın felaketlerin zamanını tahmın etme mumkun degıldır Duşunclerını somut bır ornpklp pekıştı mek ısteyen Sornette, aralarında unlu San An< reas fayının da bulunduğu Guney Kalıfornr fay sıstemınden elde edılen sısmık veı üeı 11 celemeye aldı On çalışmanın sonucundd b tun seslerın arasından cılız koıal scsı tesf edıp çıkartabıleceğı kamsına kdpıldı Ayıu karbon fiberi ve metal alaşımlan gıbı mal zemeludekı yırtılma konusuna ılışkın kuramsal bir model gelıştırdı Bu modele gore yır lüııid <roV sayıda mıkro çatlagın bırbırıyle etkıIpşmpsı butunleşmesı ve bu ağ oluştuıması sonucu meydana gelıyor Buyuyen çatlakldrın çıkarttıgı ener]inın hızı, mdlzemenın felakete ugramasmdan once kalan zaman ıle bağlantüı Başka bır deyışle çatlakldi en belırsız olanlan dahü felaketın gen sayımında behrleyıcı bır rol oynuyor Bu kuramsal model gerçek yaşaırıda da geçerlı mı 9 Sonıette Fıansız uzay ve havacüık Slsmlk sesler toprak kaymasını önceden haber vereblllyorsa depreml de tahmln edebillr ml? Son 10 yılını deprem bölgelerlndekl slsmlk ve rlleri Inceleyerek geçlren Sornette, bu konuda da tehllkenln gelmekte olduğu konusunda Iddialı tahmlnlerde bulunablleceğlnl umuyor. 767/«