Katalog

Aylak Bilgi Tahir M. Ceylan Hiçbirimiz Hamlet değiliz, yalnızca Hamlet rolunu oynuyoruz. Örneğın Fatih Terim, gerçekte kendisi değil, yalnızca toplumun ona verdiği 'ustun antrenör' rolünun içine girmiş, hırsla onu oynuyor...Terim ve diğerlerine, rollerinde başarılarl. Hepımız gençlığimızde, sanki dünya bızım ıçin yaratılmış ta, öteki insanlar da dünyadan, bizim araalığımızla sebepleniyormuş gibi gönlubuyuk davranır; yaşama, sanki iki kere bizimmiş gibi sahipleniriz. Hele inançlarımızı, azınlık papazları kadar vazgeçmesiz bir inatla doğrulatmaya diretiriz Gençlik işte, diri etleri ve sağlam kemikleri, inançlarının doğruluğu ıçin, nedense çok yeterli bir garantidir onlar için!. Cürnle âleme sığmayacak ne yuksek bir ozguvendır o; ama on yedisinde, kapağı yeni açılmış bir defter tazeliğiyle başlasak ta, sonunda ebcet hesaplı kirlı yapraklann üst üste yığıldığı bakkal defterine döner yaşam. Yaşarken yirmi beş bin gun boyunca, kırme bılmez bunu ve olurken son saatte erkekler, kadınlar, çocuklar ve hayvanlar olarak anlarız kı, meğer bunca didınme sırasında, sadece bir rolun içını doldurmuşuz ve hiçbır zaman yokmuşuzl. Toplumsal rolle ılgılı yeni yeni duşunuyorum, duşündükçe de en eski duşunmem gereken şey olduğunun ayırdına vanyorum. Toplum her bırimizı, gelenek, gorenek ve beklentilerle şekillendirerek envayı çeşit role sokar. Roller en basit şekhyle, toplumun ve kendimizin, rolun oluşumuna yaptığı katkıya gore kategorize edılır. Orneğın, bir pıyango bileti satıasınm rolu, tamamen toplumsal olarak belirlenmiştir ve organlze değil, tek boyutluduı; buna karşılık bir aşığın, cerrahın ve de hırsızın rolü, toplumdan once kisinin kendince belirlenır ve organizedır. Kişı, ıkinci grup rollerde daha çok kendisi, ilkinde ise daha çok topluma aıttir. Bir de çoklu roller vardır. Bir kisinin hem koca, hem aşık, hem tellak, hem darhukaa hem de biseksuel olması gibi. Her kisinin üzerinde çok rol varsa, toplumun yaratıalığı fazlalaşır. Çünkü çoklu roller bir aradaysa, bunlar, kisinin kendini daha (azla katabildiği roller olmak zorundadır. Orneğin bir insan, hem kuruyemişçi, hem lastikçi, hem noter olamaz belki ama; hem tiyatrocu, hem pilot, hem yazar, hem de katil gibi organize ve kendi katılımının yuksek olduğu rollerde pekâlâ olabilir. Onun için insanlar çoklu rol aldıkça role daha çok kendilerini katar olurlar, o zaman da farklı kisilik özelliklerinden oturu, aynı rolun farklı icra şekilleri ortaya çıkar ki, bu da, toplumsal çeşitlenme anlamına gelir. Kişilikler farklı olunca rollerin icra şekilleri de şuphesız farklılaşacaktır. İki piyango bileti satıasınm birbırine benzediği kadar, a%la iki katıl ya da ıkı tiyatrocu birbırine benzemez. Hiçbir toplum milyon tane olsa da, piyango bileti satıcılığında çeşitlenemez ama, elli tane tiyatrocuyla bin kere çeşitlenir. Aynı kişi üzerinde mümkun olduğunca fazla çoklu rol gelişimi, toplumsal kaoslardan sonraki hızlı zenginlesme dönemleri(eğer olursa)nde sıklasır. Çunku kaos toplumsal statuleri yıkar ve herkes, yeni roller almak zorunda kalır. Sovyetler Birliği'nin yıkılmasından sonraki kaotik Rusya'da doktorların fahişelik yapması gibi. Sonraki zenginlik döneminde ise, doktor fahişeler bu durumlannı birer yazar olarak ve yaşadıklarını anlatarak içlerine sindirebilirler ve doktorluk, fahişelik derken bir de yazarlık rolu ustlenirler. Işte alın bir çoklu rol gelişimi size. Türk toplumu uzun zamandır ciddi bir kaos yaşamamıştır. Toplum tam kaos yaşamaya doğru sürüklenmekte(l 980 öncesi v.b.) ve belki de bu sürüklenişi, bilinç altından gizli gizli kendisi de istemektedir, çünkü hantallıktan ve eskımişlikten kurtulmanın ve yeni roller gelıştirmenın yegâne yolunun bu olduğunu için için fark etmektedir; fakat mudahaleyle geçia bir stabilizasyon sağlanmakta ve gelişmenin önü farkında olmadan tıkanmaktadır. Türkıye de çok fazla mudahale(askeri, ekonomik, ailevi ve sosyal) vardır. Müdahaleler, mikro ve makro düzeydeki kaosları surekli ertelemekte ve bu durumda çoklu rol gelişimleri olamamakta ve yaratıalık güduk kalmaktadır. Çoklu rol gelışımını tamamlayamamış, bu yuzden de çok buyumuş, ama aynı oranda gelişememış iki tipik ulke vardır: Almanya ve ozellikle Japonya. Bu ülkeler büyümelerini, yaratıcı bireylerine değil, çalışkan insanlarına borçludur. Öte yandan bir toplumda, verimliliğin artırılmasının en onemlı aracının rol beklentilerinin çok açık olmasmdan geçeceğıni hatırlamak gerekmektedir. Yani herkes, kendi rolunü ve rolun içini nasıl dolduracağını net biçimde bilmelidır. Ancak bu durumda, verimlilik artabilir. Rol beklentilerinin açık hale gelmesının de en etkın yolu, toplumun mikrososyal gruplar halinde örgütlenmesidir Küçuk grup içinde, interaktivite maksimum duzeye çıkacağı için, herkesin herkesten beklentisi açık ve tanımlanmış hale gelecektir Mikrososyal grup, anı zamanda kişiyi, reaktif, sorgulayıa, dinamik bir işbirliğini geliştirici, yarar ya da zararı somutlaştmcı, zaman zaman da egonun kontrolunda 'kendisi gibi olmamayı' becerebilir yapmaktadır. Boylece grup içinde herkes, en derinine kadar aydınlanmış, karşıdakini tam olarak bilir ve onun tarafından bilındığıni de bılır hale gelır. Boylece herkes kendınden ne rolü beklendiğini kavrar, ayrıca da bu rol, ortak grup hafızasına kaydolur. Kendınden ne beklendiğini net bıçimde anlayan birisi de kafasını toplar, işini yapar. Bu rol konusunu düşundukçe, çalışmayı giderek anlamsız bulmaya başlıyor ve gün geçtikçe tehlikeli biçimde Oblomov'a yaslanıyorum; iyisi mi rolumu duşunmeye değil, oldurmaya ve kendimi içine doldurmaya bakayım; çünkü rol, içi boşalmadıkça herşey; 'ben', dolgu olmadıkça hiçbir seydirl. Rol Depremlerde Avcılar Avalar'ın lOOkm. uzaklıktaki depremden büyük ölçüde etkilenmes'min nedenleri tartışılıyor. Sismik büyütme depremde sinsi bir tehlike... fazld sdyıdakı katların dogal tıtreşım (zemın hakım) peryodlarmın yayılan sısmık dalgalann peryodlanndan farklı olmasıyla açıklanabılır Dıger bir ornek,17/l/1994 tarıhındeki Northrıdge (Kalıfornıya) Depremı'nden venlebüır Mw6 7 buyuklugundekı deprem odak derinlıgı (hypocenter) yaklaşık 18 km dermde olup, 15 saniye suren Sciısıntıüd kaydedı len yatay ivme değerlerlerı 0 3 ıle 1 2 g arasındadır Bu yuksek ıvme defijeı leı ı buyuk hasaı laı a neden olmuştuı Yırtılma zonundan 16 km uzakta Tarzana bolgesınde bıle ıvme değeri 10 üe 1 8 olarak kaydedümıştıı 30 km uzaktata Santa Monıca'da ıvme degerı 0 9 q qıbı yuksek bir ıvme olçulmuştur Bu depıemde f aşutıcı olan şey bu depremın 30 km uzaklıgında bir sııadag üe ayrüan Santa Momca'da da çok guçlu hıssedümesıydı Fakat aynı uzaklücta bulu nan dıgeı yeıleşım aldrüaıındd boyle bir hasaı goıulnıe mıştır Bunu Amerıkalı bazı jeologlar Northndge Depremı'ndekı sısmık dalgalann bir çeşıt büyüteç etkisi ıle Santa Monıca'ya üetüdıgını üeı ı sunnu^leıdıı Aynı duı u mun 1995tarıhındp Japonya'da Kobe Depremi rıde de yaşandıgı kaydedümıştıı Bu beklenmedık olaylar karşı smda deprem kuşdkldrına komşu dlanlarm deprerrüeı uı gizli tehdıdı altında olduğu soylenebılır Northndge çevresıne yerleştırılen 98 tane aısmogıaftan alınan artçı deprem kayıtlannda sısnuk dalgalann etkısının kaynaktan uzaklaştıkça azaldıgı, fakat Santa Monıca'ya doğru arttığı, hatta buyutme etkısının 10 kat oduğu faıkedümış tır Dığer bu gaı ıp durum ise yayılan dalgalaı ın San ta Monıca'da bırbuıne yakldşüğı, ıvrnemn ise buklenenuı tersine one ve arkaya doğru olduğu farkedümıştır Bundan dolayı sısmolog Paul Davis Sısmık merrek kavra mını ortaya atmıştıı Bu durum ışığm eğımlı bu mercek yuzeyme çarparak yon değıştırmesı gıbıdır Davıs gereklı koşullar oluştuğu takdııde yumuşak ve seıt kayaç lar arasındakı sınır duzlemm yayılan sısmık dalgalara mercek gorevı goıebüeceğını ıleıı sıırmektfdıt Bu mo delle Santa Monıca'dd neden bazı yeıleruı dıgeı kısım lardan daha fazla açıklandığı ıddıa edılır Dığer tarattan Gıaves Davıs'ın modelinden bıraz farklı bıı savı ılerı surmustur Araştırıcı merceksı duzleme çarpardk kırüan dalgalaı da girişimin (entftrferans) mercek etkısınden daha oneııüı olduğuna manıyoıdu Çunku ustuste gelen (gırışen) dalgalaı ya sonumlenecek ya da genlıklerı dahada buyüyecektır Ordves, hasar faıklüıkldrını bu duru mun daha iyı açüdandıgmı duşunmektedu Yukanda anlatılanlaı Turkıye'nın deprem taııhçesinde pekçok kez tekrarlandı Fakat neden olduğu konu su pek araştırüdı Son 500 yüın en şıddetlı (en buyuk de ğü) depremlerı arasında kabul edılen 1822 Hdtay (Antakya) Depremi meı kez ussunden çok uzaklaıda (Ada na, Gazıantep, Urfa ve Kuzey Surıye) dahı cıddı hasaılara neden olmuştur En son 17 Ağustos r,olruk ıDoğu Mdrmara) Depremı'nde, benzeı şeküde Adapazan ve Avcılar da zemın buyutme faktorunden etküenmışlerdu 17 Ağustos Depremi'nde Avcılar, meıkez ussu/enerjı kaynağı yakldşüc 100 km ılende olan Golcuk Şukru Ersoy, P pkçok yerleşım alanı fay zonunda bulunmdmasına rağmen depremden onun morkozı kadar çok etkılenebılır Ustelık bu durum genellıkle buyuk bir deprem meydana gelene kadar onceden bılınmez Depremden bırincı derecede etkilenebılecek bolgelere komşu alanlar da potansıyel olarak onemlı tehlikeli yerleı olabılır Dunyada VP Turkıye'dp bunun pekçok ornegı qorulebılır Buyuk bıı depremde zemme baglı olarak oluşabılocek genlık buyutmesıyle depremın merkez ussunde az katlı alçdk bınalar dahı buyuk hasarlaıa karşı dııenır ken bazen merkez ussunden çok uzaklarda yuksek ve çok katlı bınaldi cıddı basarlar gorebüır, hatta yıkılabılır Boyle bir durum 1985 yılında depıemm (M8 1) meı kez ussunden bırkaç yıız km uzaklıkta bulunan Meksıko Cıty'de de meydana gelmış ve yuzey dalgalannın etkı sıyle daha çok katlı ozellikle 6daıı 16 kata kadaı olan yuksek bınalar hasar goımuştur Burada onemlı laktorlerden buıaı kayalık, kıunlu, çakıllı. sütlı ve çamurlu zc mınlerın sısmık sarsıntıya karşı farklı davranış gostermesıdu Ozellikle sütlı ve çamurlu zemınlerde sısmık buyutme faktoru artar Buradan çıkarılacak ana ders sısmık sarsıntı buyutmesıne hassas zemınler uzerınde, depremın merkez ussunden yuzlerce küometre uzaklarda dahı olsa bınalar yapmak depremlere karşı zarar gorebılnlıgı artırıı Meksıko Cıty Depremı'nın merkez ussu şehırden bırkaç yuz küometre uzakta denızın ıçmdedıı Yuz lorce kılompîrplık bir yolruluk sonunda ozellıkle 1 ya da 2 sanıye gıbı uzun peryodlu (frekanslan ise 1 Hz 0 5 Hz) sısmık dalgalar Meksıko Cıty'nın altındakı pekı^memış gol çokellerını vurmuştuı Sarsıntırun genlığı bu gol çokellermde 45 kat artmıştır Yogun ve uzun sarsıntı sonucu bınalar one ve arkaya dogru sallanmış ve sorıımdd yuksek katlar alt katların uzorıne çokmuştur Yıküan ya da hasar goren bındlaı ın 6 16 katlı olduklaı ı saptanmış tır Bu durumun anlamı, şehırdekı 6dan az ya dd 16 dan STATİK OLARAK SORUN8U2 ZEMİN 100 m STATİK VE DİNAMİK OLARAK SORUNLU ZEMİN STATİK VE OİNAMİK OLARAK SORUNSUZ TMİN 200 m 762/8