Katalog

Biyolojik Silahlar ve etkileri Bakteri, virüs vb. gibi bulaşıcı ajanlardan üretilen biyolojik silahlar, çok yüksek düzeyde zarar verebilir. iyolojik sılahlaı dığer canlılar uzeıınde zaıarlı etkıler ydratmak maksadıyla büerek kullanılan bdkten vırus vb bulaşıcı ajonlaıdıı Bu tanım gcncllıklc biyolojik okrak elde edüen toksınlerı ve zehırlerı de kapsayacak şeküde genışletüır Bıyolojık savaş araçları yaşayan mıkroorganız maları (bakteri protozoa rıketsıa vırus ve mantar) ıçerdıgı gıbı bıtkıler ve hayvanlar tarafından ureülen toksınlerı (kım yasallar) de kapsar Ba?ı yazarlar toksınlen kımyasal olarak kabul edeıken çoğuıüugu 1972 Biyolojik Sılahlaı Konvansı yon un da (Conventıon on the Prohrbıtıon of the Development Productıon and Stockıllıng of Bacterıologıcal (Bıologıcal) and Toxın VVeapons on Theır Destructıon) belırtıldıgı gıbı biyolojik ajan olarak kabul etmektedır B Süah olarak kullanılabılecek bıyolojık ajanlar şu şekılde sıidlanabılır Bakteriler: Kuçukserbest yaşayan organızmalar olup çoğurüuğu katı veya sıvı kultur ortammda uretılebılırleı Bu or ganızmalar stoplazma hucre zan ve nukleer materyaller ıçeıen bu yapıya sahıptu Basıt bolunme üe urerler Oluşturdukları hastalıklar genelükle spesıfık antıbıyotık tedavüerıne cevap verırler VirttBİer: Içlerınde çogalabıleceklerı canlı orgaııızıridldra üıtıyaç duyan organızmalardır Bundan dolayı da enfeksıyoz etkılen buyuk oranda konak hucrelerıne bağımlıdır Vırusleı genellıkle antıbıyotık te davılere cevap vermeyen fakat antıvıral bıleşımlerın bıı kısmına ve sınırlı kullanıma uyqun preparatlara ce vap veren hastalıklaıa neden olurlar Riketsialar: Hem bakterılerın hem de vıı usle rın gcnel kaıaktorlerını taşıyan mıkroorganırmaldrdır Bakteriler gıbı metabolık enzımler ve hucre zarındon oluşurlar ve oksıjen kullanırlar gerıış çaplı antıbıyotıklere karşı duyaı lıdırlaı Yaşayan hucreler ıçınde uıe melerınden dolayı da vıruslen andınrlar Klamidya: Kerıdı enerjı kaynaklaıını uıeteme dıkleı ındcn zoı unlu hucre ıçı parazıtlerdır Bakterıler gıbı genış spekturumlu antıbıyotıklere cevap verırler Çogalmak ıçın vırusler gıbı yaşayan hucrelere ıhtıyaç duyatldr Mantarlar: rbtosentez yapamayan anaerobık (okijijeriii/) buyunıe yeteneğme sahıp ve çuruyen bıt kısol olgulardan besın ıhtıyaçlarını karşılayan ılkel bıt faponya'da slnlr gazı "Sartn" ile yapılan terttr saldınsı küerdır Toksinler: Yaşayan bıtbleı hayvanlar veya rmkroorga larca kabul edümemıştır nızmalardan eldp pdılpn veya uretılen zehırh maddelerdu BaBıyolojık südhlaı çok yuksek derecede zarar verıcıdır zı toksınleı kımı kımyasallara da donuşturulebılırler Toksınle ler Uygun çevre şartlannda etküerını katlayarak artmrlar ve re o'Pİ antıserum ve seçılmış farmakolojık ajanlarla karşı kouzun sure kalıcıdırlar Kımyasal südhların butun korkunçlugu nulubüu na rağmen bıyolojık orgaruzmarun çok kuçuk bır ornegı büe çok daha olumcul olabüıı Oınegın Botulınum toksının bır Lıteraturde çok sayıda bıyolojık savaş ajanı belrrülmekkımyasal ajan olan sarınden uç mılyon kez daha etküı oldugu tedııler Bunlaım aıasında belırtümektedır Botulınum toksınıne maruz kalan kaşılerde Barülus Anthracıs (Şarbon Etkenı) Botulınum Toksınlerı farklı derecelerde kas felcı gelışmekle bırlıkte olguların % 60 (Konseıve Zehııı) Bıucclla Specıes ( Brucelloz Malta Hum ı olurnle sonuçlanır Inhalasyon sonucu sıstemrk şarbon oluş ması Ltkenı) Vıbrıo Cholera ( Kolera Etkenı) Clostrıdıum ması durumunda akcığer membranlannm ve bagırsakların Perfırenges (Gazlı Gangren Etkenı) Congo Crımean Hemoharap olması üe 0/ol00 olum gerçekleşır rajık Ateşı Vırusu Ebola Vırusu, Psoudomanas Psoudomalleı (Ruam hastalığı Etkenı) Yersınıa Pestıs (Veba Etkenı) Coxıel Üretim: Bıyolojık savaş ajanlarının uretımı orgamzmala Burnettı ( 0 Ateşı Ltkenı) Smallpox Vırus (Çıçek Hastalığı nın seçunı organızmanın kuçuk kultur ortamlarmda genış Etkenı) Stafüokoksık Enterotoksın B Rıft Valley Ateşı Vırusu spektrumlu çoğaltüması ve ajanların korunması safhdlarından Trıchothecene Mycotoxıns Francısella tularensıs (Tularemı Etoluşur Bıyolojık südhların asken guçleı ve sıvü halk uzerınde kenı) Venezuella At Ensefalıtı Krıptokokoz Kokoıdomıkozlar kı caydıncı etküerı son 25 yüda bıyoteknolojıdpkı hızlı degıPlazmodıum vıvax (Sıtma Etkenı) Rısın (Keneotundan elde şımlerın kaynağı olmuştur Bu yenı teknolojı potansıyel kulla edılır) Saxıtoksın (predommant olarak doğada denız dınofla nüabüırlık açısından şu gelışmelere yol açmıştrr jellılen tarafından uretıhr) 1) Hastalıcık yapıcı etkı ve kullanım sonrası etkırüık suresını artıran gelışmeler Bu ajanlaıın bazüarı olumculdurler dığerlerı genellıkle kapasıte duşurucu olarak kullanılırlar Lıteraturde klasık teda2) Organızmdnın topluluklar uzerıne yonlendırdmesı vı yontemlerının etkı edemedığı veya bellı etnık gruplar uze (Hedefleme) rınde kullanılabılen genetık muhendıslıgı urunu ajanlardan 3) Bıyolojık Süahlara Karşı Korunma, bahsedümektedır Bıyolojık ajanların süah olarak kullanım potansıyelını de etküeyen bazı ozellıklerı Infektıvıte vırulans toksısıte pato jenıte stabüıtedır Bıyolojık ajanlan çoCru ajanlardan farklı kı lan ozellık zamanla vucutta çoğalması ve etkısını artırmasıdır Tarıh boyunca doğal olarak ortaya çıkan bulaşıcı hastalıklar asken operasyonlarda kullanılabıleceklerı fikrını dogurmuştur Bıyolojık ajanlar yakın donemde ıkmcı Dunya Savaşı'nda sınırlı şekılde kullanürnışlardır ancak kullanımları antık çağlara dayanmaktadır M 0 6 yyda Asyalılar duşmanlarının su kaynaklarına hastalıklı çavdar tanesı kaümşlardıı 1797 yılmda Napolyon Italya seferınde kuşattıgı Mantua şehrınde yaşayanlara sıtma hastahğı bulaştırmaya çalışmıştır Bıoteknolojık gelışmeler üe 1 Dunya Savaşından ıtıbaren gelıştırümeye başlanan bıyolojık sılahların her ıkı Dunya Savaşırıdd da bolgesel kullanddıgı (Japonya ve Mançuryada) belırlenmış, ancak kullanıldıgı taraf 4) Nonpatojen mıkro organızmalardan patojen mıkro organızmalann genetık modıfıkasyonla uretüerek tesbıtının zorlaştuüması 5) Immun yanıtın modıfıkasyonuyla patojene karşı duyaılüıgın degıştırümesı 6) Bıyolojık ajanların temel ozellıklerını algüayan detektorlerın uıetılmesı Bu gelışmelerı realıze etmede hucre kulturu ve fermentasyon.organızmanın seçımı duz ya da çapraz baglı bıyo polımer üe kaplanma genetık muhendıslıgı aktıf pasıf bagı şıklama ve tedavı monoklonal antü<or uretımı ndekı spesıfü< gelışmeler rol oynamıştır Biyolojik Silahlardan Korunma Bıyolojık süahlardan korunma bırbıı ıyle bağlantüı beş aşamadan oluşmaktadır Önleme: Bıyolojık sılahların kullanılmasını engellemek ıçın çeşıtlı çaüşmalar yapılmaktadrr Uluslararası süahsızlanma ve teftış rejımlerı bıyolojık ajanların bıyolojrk savaş durumunda uretımını ve kullanımını caydırmaktadır Istrhbarat çalışma lan sonucunda potansıyel tehlıkeler belırlenerek gereklı onleyıcı tedbırler alınabüır Dogal olarak ortaya çıkan ajanlara karşı aşılama onemlı bır tedbırdır ancak ge netık muhendıslıgı üe bu aşüaım etbsrnı sınırlayan ajanlar uretümıştır Korunma Bıyolojrk djdnlara kaışı koıunma yontem len sınırlıdır Koruyucu elbıseler maskeler kısa surelıkorumasağlayabüııler Bunuıüa berabeı şarbon gı bı etkrnlıgını uzun sure koruyabılen kımı ajanlar ıçın bu tedbırler sadece ük aşamada faydalı olabüırler BeUrleme: Korfez savaşı sırasında Bırleşü< Devletler ve muttefık guçleı guvenılır bır bıyolojık ajdn keşrf sıstemının yoklugunun endışesını yaşamışlardır Bununla berabet bırkaç keşıf sıstemı gelıştııümıştır SMART (Sensıtıve Membranp Antıgpn Rapıd Test) JBPDS Qoınt Bıologıcal Poınt System) BDS (Bıologıcal Integrated Detectıon System) IBAD (Interım Bıologıcal Agent Detector) Tedavi: Tedavı yontemlerı enfeksıyon gelışen kışılerde maruz kalınan djanın belıılenebümesıne bağlıdır Eğer belırlenemıyorsa genış spektrumlu yuksek doz dntıbıyotık teddvısı uygulaıımdlıdii Ajdnın tesbıtı du rumunda ıse duyaı lı anbtıbıyotıkleı tercıh edılerek te davıye başlanmdlıdu Ornegın şaıbon etkenı tesbıt edılmışse her ıkı saattp bır ıkı mılyon unıte penısüın tedavısı uygulanabüır Toksınlere karşı uygun antıdot lar varsa kullarulmalı yoksa destek tedavısı uygulan malıdır Dekontamin^fY?ttTemizleme: Zamanla dagılarak etkılerını kaybeden krmydsal süahlarırı tersıne bıyolo]ik süahlar zaman geçtıkçe etküerını artırıp çoğalabılırler Şarbon toprakta en az kırk yü aküf olarak kalır ve çevre şartlarrna karşı drrençlıdır Bu sebeple bıyolojık savaş ajanlarının etküerının ortadan kalkması yülaı aldbılır Bıyolojık Savaş Ajanldrının gelışmesı üe beraber dunyada bu süahlann kullanım ve uretı mını sınırlamak maksadı üe 1925 yüında Cenova Pıotokolu, 1972 yümda Bıyolojık Süahlar Konvansıyonu (BWC Bıologıcal VVeapons Conventıon) ımzdldnmış farklı tarıhlerde bu kon vansıyonun gozden geçırüdıgı toplantüar yapümıştır Dunya Tabıpler Bırlığı 1990 yüında 42 oturumunda Kımyasal ve Bıyolojık Süahlar Konulu Bıldırgeyı kabul etmış Tokyo büdırgesıyle de sağlık hızmetı vermesı beklenen hekımlerın kımyasal ve bıyolojık süahlarrn araştırümasma katü masını, kışısel ve büımsel bügüerım bu südhların keşfı ve uretımınde kullanmalannrn etık olmadıgını büdırmıştır ProfDr I.Hamit Hancı, Dr Çağlar Ozdemir, Yuksek Lısans Oğrenası Arif Bozbıyık, Adh Bıyolog Ayşim Tuğ *Ankara Unıversıtesı Tıp Fakultesı Adh Tıp Andbıhm Dah KAYNAKLAR 1) wwwoceanıcnet/ftp/doc/dısaster/bıo/bıowfaqhtml 2) wwwtufts edu/deparlmenU./fletcher/multı/1exts/BH596 txt 3) wwwfas oıg/nuke/ıntro/bw/ 4) Sag lıkla Ugılı Uluslararası BelgelerTurk Tdbıpler Bırbğı Yayını 1998 42 762/2